Carcassonne: Wie legt de grootste steden in Zuid-Frankrijk?

Een populair bordspel van de afgelopen jaren is Carcassonne. In het spel proberen de spelers zoveel mogelijk punten te scoren door slim tegels aan te leggen. Op die manier ontstaat er in ieder spel weer een ander uniek landschap dat bestaat uit wegen, steden, kloosters en boerderijen. Ondanks de eenvoudige regels, is er toch verrassend veel diepgang aanwezig in het spel. Het spel Carcassonne is uitgebracht in 2000 en ontworpen door Klaus-Jürgen Wrede. Er zijn ondertussen al vele uitbreidingen verschenen. In Nederland wordt de serie door 999 Games uitgegeven. Het standaard spel kan met twee tot vijf spelers gespeeld worden, maar bij de eerste uitbreiding zit speelmateriaal voor een extra speler, zodat het aantal op zes komt. De naam van het spel wordt ontleend aan de gelijknamige Franse vestingstad. Er zijn ook zogenaamde Big Box edities verschenen, waar naast het basisspel ook meteen een aantal uitbreidingen in de doos zitten.

Wat maakt het spel goed?

Eén van de sterke kanten van het spel is dat er bij ieder spel een nieuw origineel landschap ontstaat, waarbij er gestreden wordt om het bezit en de punten van steeds weer nieuwe steden, wegen en weides. Daarnaast zijn de regels gemakkelijk te leren, terwijl er na herhaald spelen toch nieuwe tactieken kunnen worden ontdekt. Een ander pluspunt van Carcassonne is dat een speelbeurt vrij kort is en spelers dus niet lang op elkaar hoeven te wachten. De acties van andere spelers zijn vaak relevant, dus ook als iemand niet aan de beurt is, blijft het spel interessant. Dankzij de vele uitbreidingen is het mogelijk om het spel zo nu en dan weer wat te verfrissen door met een (andere) uitbreiding te spelen.

Componenten

In het basisspel zitten de volgende componenten:

• 72 vierkante landtegels
• 40 horigen (pionnen) in 5 kleuren
• 1 scorespoor
• Spelregels

Spelidee

Het doel van het spel is zoveel mogelijk punten te scoren. Tijdens het spel wordt er een landschap gebouwd doordat er steeds meer tegels aangelegd worden. Dit landschap bestaat uit weides, steden, wegen en kloosters. Om de beurt leggen spelers een tegel aan en mogen dan kiezen of ze één van hun horigen op de zojuist geplaatste tegel willen plaatsen. Daarmee claimt de speler een in aanbouw zijnde straat, klooster, stad of weide. Wanneer dat project klaar is, krijgt de speler er punten voor en krijgt de speler die horige weer terug.

Een speelbeurt

Een speler neemt ongezien een tegel uit de voorraad en zoekt een toegestane plek voor die tegel. Vervolgens mag de speler zelf weten of hij wel of niet één van zijn horigen op die tegel plaatst. Als er nu een project is afgebouwd waar een horige op staat, dan gaat die horige terug naar zijn speler en krijgt de speler de punten die met het project zijn verdiend. Dit wordt dus ook gedaan voor projecten van andere spelers. Nu gaat de beurt naar de volgende speler.

Landtegels leggen

Zoals gezegd zijn er vier soorten projecten in het basisspel: Steden, wegen, kloosters en weides. Op iedere tegel staat zo'n project afgebeeld of een combinatie van meerdere projecten. Aan het begin van het spel wordt de starttegel in het midden van de tafel gelegd. Daarna begint de eerste speler.

Iedere tegel die op tafel aangelegd wordt moet met tenminste één zijde aansluiten op de al gelegde tegels. Daarna mag de speler een horige plaatsen op één van de projecten dat is afgebeeld op de zojuist geplaatste tegel. Daarbij gelden de volgende regels/beperkingen:

• Een horige mag niet geplaatst worden op eenzelfde project waar al een horige opstaat (op een andere tegel, waarvan het project is verbonden met de nieuwe tegel).
• De speler moet nog een niet geplaatste horige in zijn voorraad hebben.
• Er mag niet meer dan één horige geplaatst worden.

Scorespoor en waardering projecten

Zodra een project klaar is, krijgt de speler die een horige op dat project heeft staan punten toegekend. De punten worden bijgehouden op het scorespoor. Iedere speler gebruikt daarvoor één van zijn horigen als pion op het spoor. Het spoor loopt maar tot vijftig punten. Daarna begint het weer opnieuw en is het dus zaak bij te houden hoe vaak een speler is rond geweest. In de eerste uitbreiding zitten tegels die vijftig of honderd punten waard zijn, zodat het gemakkelijker is om bij te houden hoeveel punten spelers in totaal hebben. Vooral bij een kleiner aantal spelers zullen de individuele scores hoog uitvallen. De punten voor afgebouwde steden, wegen en kloosters worden gedurende het spel toegekend. De waardering van de weiden gebeurt pas op het eind van het spel.

Wegen, steden en kloosters

Een project is af wanneer er niets meer aan toegevoegd kan worden. Een stad moet dus volledig omgeven zijn door buitenmuren. Een weg moet een begin- en eindpunt hebben. Een klooster is af wanneer op alle acht posities rondom het klooster een tegel is geplaatst. De waardering voor afgebouwde projecten, met uitzondering van de weiden, is als volgt:

• Weg: één punt per tegel.
• Stad: twee punten per tegel. Plus twee extra punten per schildje.
• Klooster: negen punten (één punt voor de kloostertegel zelf en één punt voor elke tegel rondom)

Einde spel

Wanneer de laatste tegel gelegd wordt is het spel voorbij. Er worden dan eerst nog punten uitgedeeld voor alle niet afgebouwde projecten. Vervolgens worden er punten uitgedeeld voor de boerderijen. De punten voor niet afgebouwde projecten zijn als volgt:

• Weg: De punten voor een niet afgebouwde weg zijn hetzelfde als voor een afgebouwde weg.
• Stad: Bij een niet afgebouwde weg krijgt een speler één punt voor elke tegel waar de stad uit bestaat en één punt voor ieder schildje.
• Klooster: Voor iedere tegel rondom het klooster krijgt de speler één punt alsook voor de kloostertegel zelf.

Weiden

De weiden en de bijbehorende waardering zijn de moeilijkste onderdelen van het spel. Het idee is dat door een horige op de weide te plaatsen er een boerderij is gecreëerd. Deze boerderijen leveren voedsel aan steden en daarom is de waardering van een boerderij afhankelijk van het aantal steden dat aan de boerderij grenst. Daarbij worden alleen afgebouwde steden meegerekend. Voor elke stad die grenst aan een boerderij, krijgt de eigenaar van die boerderij drie punten. Het kan voorkomen dat een stad aan meerdere losstaande boerderijen grenst en dus meer dan eens drie punten oplevert.

Meerdere spelers aanwezig op hetzelfde project

Eén van de tactische aspecten van Carcassonne is dat het mogelijk is om met meerdere spelers in hetzelfde project te staan. Zoals gezegd mag een horige niet geplaatst worden op een project waar al een andere speler staat. Maar het is wel mogelijk twee losse projecten aan elkaar te verbinden door er later één of meerdere tegels tussen te leggen en ze zo met elkaar te verbinden. Op die manier kan een speler bijvoorbeeld het mede eigendom krijgen over een grote stad die veel punten waard is. Wanneer twee spelers evenveel horigen op een project hebben staan, krijgen ze beide de volledige puntenwaardering. Heeft één van de speler een meerderheid, dan krijgt alleen die speler de punten. Deze tactiek is het interessantst bij de boerderijen, omdat boerderijen veel punten kunnen opleveren. En doordat weides meestal vrij uitgestrekt zijn, is er ook meer gelegenheid om deze tactiek uit te voeren.

Carcassonne met twee spelers

Carcassonne is speelbaar tot en met zes spelers, maar een grote groep liefhebbers vindt het spel het beste tot zijn recht komen met twee spelers. In die setting is het spel wat gemener en directer, omdat het dwarszitten van je tegenstander direct in je eigen voordeel is. Met meerdere spelers is dat veel minder. Er zijn manieren om specifiek tegels aan te leggen om het een tegenstander moeilijk te maken een project af te bouwen. Vooral bij een grote stad kan dat interessant zijn, is het soms mogelijk om tegels zo neer te leggen dat de speler een heel specifieke tegel nodig heeft om de stad af te krijgen. Lukt dat niet, dan is de stad maar de helft van de punten waard. Dit soort tactieken lonen vooral in een spel met maar twee spelers.

Uitbreidingen

De spelregels van Carcassonne zijn zodanig dat er ruimte is voor uitbreidingen en regels die goed in dit basisconcept passen. Het spel verandert niet volledig met elke uitbreiding en daardoor kunnen de meeste uitbreidingen ook probleemloos gecombineerd worden. Door veel uitbreidingen te combineren, wordt het spel wel complexer en langer, waarbij je te ver kunt gaan. Uiteraard is dit afhankelijk van persoonlijke voorkeur. Gelukkig leent Carcassonne zich er goed voor dit langzaam op te schalen en op die manier te spelen met die uitbreidingen die het beste bevallen. Het is ook goed mogelijk alleen bepaalde elementen uit de verschillende uitbreidingen te gebruiken.

Er zijn in totaal al een bijna tien grote uitbreidingen voor Carcassonne. Daarnaast zijn er al meer dan twintig kleine uitbreidingen. Sommige van deze kleine uitbreidingen zijn niet meer dan twee tegels en een enkel pionnetje met een paar spelregels. Niet al deze uitbreidingen zijn in Nederland uitgegeven. Maar aangezien de spelmaterialen van Carcassonne taal onafhankelijk zijn, is het prima mogelijk een Duitse of Engelse versie te gebruiken. We beschrijven hier twee van de grotere en meer gewaardeerde uitbreidingen. Deze zijn beide in Nederland uitgebracht.

Carcassonne: De Uitbreiding

Dit is de eerste uitbreiding en bevat een aantal zaken die volgens velen het spel een stuk beter maakt. Afgezien van het onderdeel 'De rivier', is het goed mogelijk om altijd met deze uitbreiding te spelen, ook als andere uitbreidingen toegevoegd worden. In het Engels heet deze uitbreiding 'Inns & Cathedrals'. De volgende spelelementen worden toegevoegd:

• 18 nieuwe landtegels.
• Spelmateriaal voor een zesde speler.
• Zes puntentegels om aan te geven hoeveel rondjes een speler op het scorespoor heeft gemaakt.
• Voor iedere speler een hoofdman.
• Uitbreiding 'De rivier' bestaande uit twaalf tegels.

Kathedralen en herbergen

De 18 nieuwe landtegels kunnen zonder meer aan het basisspel worden toegevoegd. Daaronder zijn stad-tegels met een kathedraal erop en weg-tegels met een herberg ernaast. Een weg waar een herberg aan ligt levert dubbele punten op, maar aan het einde van het spel brengt een niet afgebouwde weg met herberg geen punten op. Een afgebouwde stad met een kathedraal levert drie punten per tegel op, maar een niet afgebouwde stad met kathedraal levert geen punten op. Vooral de kathedraal wordt vaak bewust aan een grote stad van de tegenstander gelegd, in de hoop dat de stad niet meer afgebouwd zal worden en dus geen punten oplevert.

Hoofdmannen

Iedere speler krijgt een hoofdman in de spelerskleur. Het enige verschil met een normale horige is dat de hoofdman als twee telt. De hoofdman is dus vooral interessant om de meerderheid te krijgen bij een strijd om een stad of weide.

De rivier

De rivier is eerder ook als losse uitbreiding uitgebracht. Bij gebruik van de rivier is de starttegel uit het basisspel niet nodig. In plaats daarvan wordt gedurende de eerste twaalf beurten steeds een tegel met een stuk rivier aangelegd. De regels zijn verder ongewijzigd. De spelers mogen nog steeds horigen plaatsen nadat een tegel aangelegd is. Het spelen met de rivier heeft de volgende drie effecten:

• Wanneer het spel met de gewone tegels verder gaat, zijn er al veel meer plekken waar tegels aangelegd kunnen worden.
• Bij het basisspel is het regelmatig zo dat de weide die in het begin van het spel ontstaan, de grootste boerderij in het spel wordt. Omdat de rivier door het landschap stroomt en de weides onderbreekt, ontstaan er meerdere losse weides.
• Het spelbegin voelt even anders aan en het landschap dat ontstaat ziet er anders uit.

Carcassonne: Kooplieden en Bouwmeesters

Dit is de tweede grote uitbreiding voor Carcassonne. De volgende materialen zijn onderdeel van deze uitbreiding:

• 24 landtegels.
• 20 goederenfiches (negen wijn, zes graan, vijf laken).
• zes varkens in de spelerskleuren.
• zes bouwmeesters in de spelerskleuren.

Landtegels en goederenfiches
Van de 24 landtegels zijn er vier landtegels die zonder extra regels bij het basisspel passen. De overige landtegels hebben allemaal onder andere een stuk stad met daarop een goederensymbool (graan, wijn of laken). De verdeling is daarbij hetzelfde als bij de goederenfiches. Het idee is als volgt: Wanneer een stad afgebouwd wordt, krijgt de speler die de laatste tegel van die stad aanlegt, voor elk goederensymbool in de stad een overeenkomstig goederenfiche. Voor elk van de drie soorten goederen krijgt de speler met de meeste in die soort tien extra punten bij het einde van het spel. Naast de extra punten is het effect van de goederen dat spelers geneigd zijn een stad van een tegenstander af te maken, zodat zij de goederenfiches krijgen, ook al krijgt de andere speler de punten voor de stad.

Het varken

Een varken mag door een speler geplaatst worden op een weide waar de speler al een horige geplaatst heeft. Door het varken krijgt de speler vier punten per aangrenzende stad in plaats van drie punten. Voorwaarde blijft dat geen andere speler een overmacht in die weide mag hebben.

De bouwmeester

Net als bij het varken mag een bouwmeester alleen op een project gezet worden waar de speler al eerder een horige heeft geplaatst. Bij de bouwmeester kan dat alleen een weg of stad zijn. Wanneer een speler op een later moment de stad of weg vergroot door nog een tegel aan te leggen, mag de speler meteen nog een tegel nemen en aanleggen volgens de normale spelregels. Vergroot deze tweede tegel wederom dezelfde stad of weg, dan mag de speler niet nog een tegel pakken.

Lees verder

• Wat is er mis met de klassieke bordspellen?
• Ticket To Ride: Een avontuurlijke treinreis door Amerika!
• Boonanza: Wie is de beste bonenteler?
• Dixit: met recht een gezelschapsspel!
• Bordspellen als hobby: sociaal en uitdagend!