Sjoelen - hét gezelschapsspel voor Oudejaarsavond

Steevast op Oudejaarsavond wordt de sjoelbak van het zoldertje gepakt en op de tafel gelegd. Oudejaarsavond is sjoelavond met het gezin. Niet dat het in alle gezinnen steevast op die avond gebeurt: sjoelen is het gezelschapsspel dat op elke middag of avond van het jaar uren plezier geeft. Sjoelen is niet alleen een spel in familie- of vriendenkring. Duizenden spelen het fanatiek en doen mee aan toernooien. Het spel is voor velen een sport geworden en... er is een iPhone versie. Toch gaat er niets boven het sjoelbakken met familie of een clubje vrienden en het horen schuiven en klossen van de schijven.

• Gezelschapsspel sjoelen
• Puntentelling
• Bok
• De sjoelbak en schijven
• Sjoelbakfabrikanten
• Typisch Hollands
• Verenigingen
• iSjoel
• Oudejaarsavond is sjoelavond

Gezelschapsspel sjoelen

Voor sjoelen heb je een sjoelbak nodig en 30 houten schijven. Aan het uiteinde is de bak in vier compartimenten verdeeld. Vier poorten geven toegang tot die ruimtes. De sjoelschijven moeten door de poortjes geschoven worden. Als alle sjoelschijven zijn gebruikt, mogen de schijven die niet door de poortjes zijn gegaan nog een keer worden geworpen en hetzelfde mag een derde keer. Een beurt bestaat uit drie onderbeurten. Na de derde onderbeurt worden de punten geteld van de schijven in de compartimenten. De poortjes leveren één, twee, drie of vier punten op. Die aantallen staan boeven de poortjes aangegeven.

Wijsvingermethode

De steen mag pas geteld worden als hij helemaal door het poortje is. Bij de minder strenge telling wordt wel de wijsvingermethode gehanteerd: de wijsvinger wordt langs het poortje geschoven en de schijf die dan in het poortje glijdt mag alsnog geteld worden. Bij de officiële regels geldt de wijsvinger-methode niet.

Puntentelling

Zit er in elk vakje een steen dan levert dat 20 punten op. Zit niet in elk vakje een steen, dan telt het aantal waardepunten van het poortje. Met 30 stenen kun je maximaal 7 stenen in elk vakje schieten en daar 140 punten mee halen. Wanneer de laatste twee stenen in de 4 worden gegooid, is de maximale score van 148 gehaald. Wie deze score in slechts twee onderbeurten weet te halen, mag twee stenen uit de vakken pakken en nog twee keer schuiven. Als die alle twee in de 4 worden geschoven is de maximale score 156.

Bok

Het kan voorkomen dat tijdens de worp de ene sjoelsteen op een andere terechtkomt. Dit wordt een bok genoemd. De bovenliggende steen wordt uit het spel gehaald en doet voor de speler die aan de beurt is niet meer mee.

Springers

Ook de stenen die uit de sjoelbak springen worden voor deze beurt uit het spel gehaald.

De sjoelbak en schijven

De sjoelbak is twee meter lang. De poortjes hebben een waarde van van links naar rechts 2, 3, 4 punten en 1 punt. De waarden staan boven de poorten gespijkerd, geschilderd of ingebrand. De lat ligt tussen het werpgedeelte en het middelste deel van de bak en markeert het begin van het werpgedeelte. De sjoelschijven zijn houten schijven met een diameter van 52 mm en een hoogte van 13 mm. Ze zijn aan de buitenkant iets dikker dan in het midden van de steen, waardoor ze en beetje hol zijn en beter glijden.

Sjoelbakfabrikanten

Er zijn verschillende fabrikanten die zich op de sjoelbak hebben gestort. Ze worden in verschillende uitvoeringen gemaakt met diverse houtsoorten, zoals beuken en kersen. Eén fabrikant levert de officiële wedstrijdsjoelbak: De Schilte sjoelbak. Sjoelbakfabrikanten zijn:

• Schilte;
• Homas;
• Heemskerk.

Typisch Hollands

Sjoelen heet een typisch Hollandse sport te zijn. Waar Nederlanders zijn wordt gesjoeld. Of het spel oorspronkelijk uit Nederland komt is niet duidelijk. Er doen verschillende verhalen de ronde over de oorsprong van het spel. De naam van het spel komt waarschijnlijk uit het Fries. Engeland kent sinds jaar en dag shovelboard, een voorloper van het Nederlandse sjoelen. Het werd in de zestiende eeuw gespeeld door de upper class. Hun tafels waren enorm, wel 9 meter lang en de schijven waren van metaal. Men vermoedt dat het spel vanuit Engeland in Zeeland of Friesland terechtgekomen is.

Aan dek

Engelse zeelui speelden een variant aan dek. Ze schoven op de houten schepen met munten die ze in op het dek gemarkeerde vakjes moesten zien te krijgen. Shove ha'penny was de pub-variant. Nederlandse zeelieden zagen het en gingen het ook spelen. Doordat teveel muntjes op het deinende schip van dek gleden, werden ze vervangen door houten schijven. De ons bekende sjoelbak verschijnt aan het begin van de negentiende eeuw op het toneel. Sjoelen is in Nederland populair, maar ook in België wordt heel wat gesjoeld en de Duitsers zijn er ook gek op.

Verenigingen

In de jaren zeventig kwamen de sjoelverenigingen op in Nederland en het spel werd serieus genomen. Er werden wedstrijden georganiseerd en de winnaars wonnen leuke prijzen. De oprichting van de Algemene Nederlandse Sjoelbond (ANS) was in 1977 en de ANS stelde officiële regels op, die op toernooien worden gehanteerd. Er is een nationaal en internationaal wedstrijdcircuit en de sjoelbond is aangesloten bij NOC/NSF. Sjoelen is officieel als sport erkend.

iSjoel

Voor de iPhone is een iSjoel app ontwikkeld. Je veegt met je vinger over je iPhone of iPod Touch om de sjoelschijf te schuiven. De punten worden vergaard in de digitale sjoelbak. De app is gratis te downloaden.

Oudejaarsavond is sjoelavond

Lees verder

• Trivial Pursuit - Gezelschapsspel en bordspel Triviant
• Abalone - het gezelschapsspel met de knikkers
• Ganzenbord - oer-Hollands gezelschapsspel
• De Kolonisten van Catan - Bordspel en Gezelschapsspel
• Risk - Gezelschapsspel en strategisch bordspel