Ganzenbord - oer-Hollands gezelschapsspel

Een warme kamer, een snorrende poes en een glas warme chocolademelk. En dan is het tijd voor ganzenbord. Het is een heerlijk ouderwets gezelschapsspel. Bijna elke familie heeft er wel één en menig creatieveling knutselde zijn eigen exemplaar in elkaar. Ganzenbord is een onmisbaar onderdeel van de spellenkast van elk huishouden en er zijn ontelbare variaties in te vinden. Jong en oud kan het spelen en het kan ook digitaal.

Het oer-Hollandse gezelschapsspel voor jong en oud

• Gezelschapsspel ganzenbord
• Nummers van betekenis
• Variaties op het spel
• Geschiedenis van ganzenbord
• Oer-Hollands
• Gans als symbool voor lot
• Levend Ganzenbord

Gezelschapsspel ganzenbord

Als de kleintjes maar een beetje kunnen tellen, dan kunnen ze al meespelen. Dat maakt ganzenbord zo leuk en het bord ziet er nog mooi uit bovendien. Ganzenbord is een populair spel en bijna iedereen heeft het of heeft het in ieder geval gespeeld. Ganzenbord is een bordspel, dat met pionnen en dobbelstenen wordt gespeeld. Het bord is fraai gedrukt met een ganzenlabyrint.

Nummers van betekenis

Het spel is te vinden in vele varianten, maten en met niet alleen ganzen maar vele andere hoofdpersonen. Het bord hoort 63 nummers te tellen, waarvan 62 naast elkaar liggen in een spiralende baan. Het midden is nummer 63 en dat is het einddoel. De speler die als eerste in vak 63 staat is de winnaar. De jongste speler mag beginnen en er wordt om de beurt met twee dobbelstenen gegooid. De speler zet zijn pion zoveel vakken vooruit als hij ogen gooit. Elk nummer heeft zijn eigen vak.

Opdracht of straf

Er zijn gewone nummervakken en nummervakken met een tekening. De speciale nummers, die zijn aangeven door een gans, hebben een bijzondere betekenis. Er volgt een opdracht of in het slechtste geval een straf.
De ganzen staan op de vakken 5, 9, 14, 18, 23, 27, 32, 36, 41, 45, 50, 54, 59 en 63.
Andere bijzondere vakken zijn:

• Vak 6, de brug;
• vak 19, de herberg;
• vak 26, eerste geluksworp: de twee dobbelstenen met de ogen 3+6;
• vak 31, levensbron, een fontein of een waterput;
• vak 42, doolhof;
• vak 52, burcht of gevangenis;
• vak 53, tweede geluksworp te zien met de ogen 4+5;
• vak 58, skelet of doodshoofd als symbool voor de dood. De stakker die vlak voor het einde op dit vak komt moet helemaal opnieuw beginnen.

Variaties op het spel

Het is een oud spel en in de loop van de tijd zijn er vele variaties en imitaties ontstaan. De grondvorm staat als een huis. Bedrijven en instanties maken hun eigen variant en de nieuwste vorm van ganzenbord zijn de digitale versies waarbij je bijvoorbeeld foto’s van je eigen familieleden kunt invoegen op de ganzenvlakken.

Geschiedenis van ganzenbord

Ganzenbord kent een geschiedenis van eeuwen. De eerste voorbeelden dateren uit de zestiende eeuw en komen uit Frankrijk en Italië. Er zijn ganzenbord gelijkende spellen in Egyptische koningsgraven gevonden. Het spel met de vakken in een spiraalvorm over het bord verdeeld is dus al duizenden jaren oud.

Oer-Hollands

In de zeventiende eeuw is het spel opgerukt naar België, Nederland, Duitsland en Zwitserland en begint het steeds populairder te worden. In de 18e eeuw werd het nog wel eens ingezet als leermiddelen en in de 19e eeuw werd het spel steeds mooier en gevarieerder door de nieuwe druktechnieken.
De naam wijzigt in de loop van de geschiedenis nog al eens.

• Gansebort;
• Ganseberd;
• Gansespullen;
• Ganzenbord.

Gans als symbool voor lot

Het is niet helemaal duidelijk waarom de gans een hoofdrol in het spel heeft gekregen. De oplossing zou kunnen zitten in de Griekse mythologie, waar de gans symbool staat voor het lot. In het spel helpt de gans het lot met beloningen en straffen.

Ovaal opgerolde slang

De eerste ganzenborden hadden een ovale voorstelling van een slang die opgerold lag. Het start- en eindpunt stond vast:

• Start: in de rechterbenedenhoek;
• De spiraal draait tegen de klok in;
• De spiraal draait met twee en drie toeren naar binnen toe;
• Het midden van de ovaal is open, daar kunnen de spelregels staan.
• In de negentiende eeuw veranderde het uiterlijk, door de regels op de onderkant van het bord te drukken en het midden en de hoeken te versieren met ganzen en bloemen.

Levend Ganzenbord

Er bestaat ook een versie die je met kinderen als pionnen kunt spelen: Levend Ganzenbord met opdrachten die op kaartjes staan.
Het spel wordt ook met (grote) dobbelstenen gespeeld en het doel is gelijk aan het bordspel: zo snel mogelijk bij het eindpunt komen. Op internet kun je kiezen uit een grote variatie aan digitale ganzenborden.

Lees verder

• Abalone - het gezelschapsspel met de knikkers
• Rummikub - Gezelschapsspel met stenen, cijfers en jokers
• Trivial Pursuit - Gezelschapsspel en bordspel Triviant
• De Kolonisten van Catan - Bordspel en Gezelschapsspel
• Risk - Gezelschapsspel en strategisch bordspel