Sjoelen: wanneer ontstaan, puntentelling, regels

Sjoelen is van oorsprong een oud-Hollands spel, maar anno 2020 heeft bijna iedere Nederlander wel een sjoelbak in huis staan. Vaak wordt op oudejaarsavond de sjoelbak gepakt en spelen we massaal meerdere potjes, maar eigenlijk hoeft dat niet alleen tijdens oudejaarsavond. Het is op andere avonden ook erg leuk om te doen. Wanneer is sjoelen eigenlijk ontstaan? En hoe zit het met de puntentelling en regels?

• Sjoelen
• Wanneer is sjoelen ontstaan
• Wanneer wordt er gesjoeld
• Hoe noem je sjoelen in vreemde talen
• Wereldkampioenschap sjoelen
• Uitstraling sjoelbak
• Schijven
• Puntentelling
• Extra punten
• Berekening
• Bonus
• Scoreformulieren
• Officiële regels
• Kort samengevat
• Fabrikanten van sjoelbakken

Sjoelen

Ondanks dat sjoelen een oud-Hollands spel is, wordt dit anno 2020 nog wel gewoon gespeeld. Maar wat is sjoelen eigenlijk? Sjoelen is een gezelschapsspel, maar wordt ook als sport beoefend. Er zijn zelfs kampioenschappen sjoelen, zowel nationale als wereldkampioenschappen. Bij sjoelen probeer je zoveel mogelijk punten te halen met de bijbehorende 30 houten schijven. Je krijgt drie beurten. Bij de eerste beurt mag je met alle 30 schijven spelen en bij de tweede en derde beurt speel je met de schijven die overblijven, oftewel die niet in de opening terechtkomen. Het lijkt misschien makkelijk, maar het is best nog wel lastig. Je moet beschikken over een goede oog-hand-coördinatie wil je zoveel mogelijk punten halen. Maar ook al beschik je daar niet over, dan is het nog steeds heel erg leuk om te sjoelen.

Wanneer is sjoelen ontstaan

Rond 1600 werd er al een spel gespeeld dat veel weg had van sjoelen. Toen werden er knikkers gebruikt die door een opening gerold moesten worden. Ook speelden zeelui dit spel. Ze gebruikten hiervoor munten. Ze hadden geen bak aan dek, maar tekenden een lijn met vakjes op het houten dek. Daarin probeerden ze dan hun munten terecht te laten komen. Helaas was het leven op zee niet altijd even rustig, en kregen ze ook wel te maken met een ruige zee. Daardoor verdwenen veel van de verzamelde munten in zee. De zeelui bedachten toen dat ze beter houten schijven konden gebruiken. Het was minder erg dat die in zee verloren raakten. Dus eigenlijk kun je stellen dat het houten dek met de getekende vakjes een voorloper van de houten sjoelbak is geweest. Ongeveer rond 1700 werden er draagbare houten sjoelbakken gemaakt. Ook werd in Engeland rond 1600 al gesjoeld op een shuffleboard. Het spel kreeg de naam Shove ha'penny. Het vermoeden is dat sjoelen zoals we dat tegenwoordig (anno 2020) kennen rond die tijd op één of andere manier in Nederland (Friesland) terecht is gekomen.

Wanneer wordt er gesjoeld

Sjoelen is een gezelschapsspel en kan eigenlijk op elk moment gespeeld worden. Er zijn bepaalde dagen waarop er vaker wordt gesjoeld. Dat is bijvoorbeeld het geval tijdens oudejaarsavond. Ook wordt er in tehuizen voor ouderen veel gesjoeld. En het is erg leuk om tijdens een kinderfeestje de sjoelbak op tafel te leggen. Grote kans dat kinderen het ook erg leuk vinden om te doen.

Hoe noem je sjoelen in vreemde talen

In het Nederlands gebruiken wij de term sjoelen voor het leuke spel, maar hoe heet het in andere talen?

• ook in het Belgisch wordt van sjoelen gesproken
• In het Frans wordt het billiard Hollandais genoemd
• In het Duits zeggen ze jakkolo
• in het Engels noemen ze het shuffleboard
• in het Tsjechisch zeggen ze sulbak

Wereldkampioenschap sjoelen

Sjoelen is naast een gezelschapsspel ook een echte sport. Er worden namelijk wereldkampioenschappen sjoelen gehouden. Tijdens die kampioenschappen wordt er zowel individueel als in teamverband gespeeld. Het allereerste wereldkampioenschap sjoelen vond plaats in 1976. Het werd toen in Nederland, in Alphen gehouden. Daarna was er jarenlang geen wereldkampioenschap. Pas in 2008 werd er weer een wereldkampioenschap gehouden. Dat vond wederom plaats in Nederland, in Heerhugowaard. Andere wereldkampioenschappen vonden plaats in:

• 2009 in Nederland, Egmond aan zee
• 2011 in Duitsland, Hude-Wüsting
• 2013 in Nederland, Lisse
• 2015 in Tsjechië, Vendryne
• 2017 in Frankrijk, Lampertheim
• 2019 in Duitsland, Hude-Wüsting

Uitstraling sjoelbak

Een sjoelbak is van hout gemaakt en is 2 meter lang en is tussen de 40 en 42,5 centimeter breed. Er zit wel verschil in hoogte van de sjoelbak per type sjoelbak. Zo zijn er sjoelbakken te koop met een hoogte van 4,4 centimeter; 6,3 centimeter; 6,5 centimeter of 8 centimeter. De kleur van het hout verschilt van blank hout tot donker hout. Er zijn vier openingen aan het einde van de sjoelbak. Ze zijn van links naar rechts (als je voor de sjoelbak staat) als volgt genummerd: 2; 3; 4; 1. Over de gehele breedte van de sjoelbak is een houten plankje gemonteerd. Volgens de officiële regels mag je daar geen schijven op plaatsen, terwijl dat in huiselijke kringen wel wordt gedaan. Het houten plankje geeft eigenlijk het begin van de baan aan.

Schijven

Je gebruikt houten schijven - in totaal 30 - om punten mee te scoren. De schijven zijn in het midden dunner dan aan de buitenkant, ze zijn dus een beetje hol. Dit is bewust zo gedaan, omdat de schijven op die manier beter over de baan glijden. De schijven zijn 13 mm hoog en hebben een doorsnede van 52 mm.

Puntentelling

Als je gaat sjoelen, wil je natuurlijk proberen om de meeste punten te scoren en daardoor dus te winnen. Je mag trouwens in drie beurten proberen om de hoogste score te halen. De maximale score die je kunt behalen is 148. Maar hoe gaat de puntentelling eigenlijk in zijn werk? Zoals al eerder aangegeven zijn er vier openingen met ieder een eigen waarde. De buitenste openingen leveren de minste punten op, waarbij de linker opening voor 2 punten telt en de rechter voor 1 punt. Dus heb je nog maar een paar schijven over en je wilt nog punten scoren, dan kun je overwegen om toch voor 3 of 4 punten te gaan. Aan het einde van het spel tel je alle punten bij elkaar op. Diegene met de meeste punten heeft gewonnen.

Extra punten

Maar dat is nog niet alles. Het is het slimste om in iedere opening evenveel schijven te krijgen. Dan verdien je namelijk meer punten. De puntentelling is dan als volgt opgebouwd:

Berekening

Nadat je drie keer hebt gegooid, liggen er nog een aantal schijven op de baan. Die tellen niet mee voor de punten.
Verder zijn de schijven als volgt verdeeld:

• in iedere opening zitten 5 schijven
• verder zitten er nog 3 schijven in de vier
• één schijf in de drie
• drie schijven in de 1
• twee schijven in de 2

Om tot de totale punten te komen ga je als volgt te werk:

Bonus

Het puntentotaal van 148 kan zelfs nog hoger worden door een bonus van 8 punten. Deze bonus wordt toegekend als 148 punten worden behaald in maximaal 2 beurten. Bij het halen van 148 in één beurt, krijg je tot twee keer toe één schijf terug. Daarmee kun je proberen om alsnog extra punten te halen. Haal je 148 punten in maximaal 2 beurten, dan krijg je één keer één schijf terug.

Scoreformulieren

De score bijhouden hoeft niet, maar is wel erg leuk om te doen. Je kunt hiervoor een kladblaadje gebruiken, maar er zijn ook speciale scoreformulieren te koop. Ook is het mogelijk om het scoreformulier in dit artikel hiervoor te gebruiken.

Officiële regels

Wanneer wordt een schijf nu wel of niet tot de punten gerekend? Aangezien sjoelen een echte sport is, zijn er ook echte regels aan sjoelen verbonden, al worden die echte regels in huiselijke kringen niet altijd nageleefd. Volgens de echte regels telt een schijf mee voor de puntentelling als de schijf helemaal onder of voorbij de opening ligt. Soms wordt er bij sjoelen thuis een vinger of een ander voorwerp langs de schijf gehouden en als de schijf dan in de opening glijdt, wordt die voor de punten meegerekend. Maar volgens de officiële regels mag dat dus niet. Ook wil het weleens voorkomen dat een steen (half) op een andere steen komt te liggen. Er wordt dan van een bok gesproken. Als dit gebeurt, mag de schijf volgens de officiële regels niet meer worden gebruikt, maar in huiselijke kringen wordt die schijf vaak weer in het spel meegenomen.

Kort samengevat

Fabrikanten van sjoelbakken

Er zijn een aantal fabrikanten van sjoelbakken. Dat zijn:

• het bedrijf Heemskerk in Roelofarendsveen
• Homas
• en het bedrijf Schilte uit IJsselstein. Zij vervaardigen de wedstrijdsjoelbak.