Tips en trucs voor het fotograferen van landschappen

Het maken van indrukwekkende landschapsfoto's is niet alleen voorbehouden aan professionele fotografen. Iedereen kan goede foto's maken mits je maar even de tijd neemt je camera te leren kennen zodat je weet wat je met welke instelling kunt aanpassen. Met name bij het fotograferen van landschappen kun je naar harteloos experimenteren met de instellingen van je camera aangezien een landschap uiterst geduldig is en niet zal weglopen of veranderen in korte tijd. Naast het kunnen bedienen van je camera is het ook handig om diverse tips en trucs te weten die je kunnen helpen bij het maken van goede foto's in moeilijke of bijzondere omstandigheden.

Inhoud

• Benodigdheden
• Camera-instellingen
• Beïnvloeden van het licht
• De panoramafoto
• Onderwerpen in de natuur

Benodigdheden

Voor het maken van goede foto's in het algemeen en landschapsfoto's in het bijzonder hoef je niet over een uiterst geavanceerde of dure camera te beschikken. De kunst van het maken van een goede foto zit hem namelijk niet in het bezitten van zeer dure apparatuur maar in het bezitten van de juiste apparatuur én weten hoe je deze moet bedienen.

De spiegelreflexcamera

Iedere fotocamera is in de basis geschikt om landschapsfoto's mee te maken maar het voordeel van een spiegelreflexcamera is dat je diverse mogelijkheden hebt om de instellingen van je camera aan te passen zodat je ook in bijzondere of uitzonderlijke omstandigheden nog goede foto's kunt maken. Het hebben van een spiegelreflexcamera is voor het fotograferen van landschappen geen vereiste maar wel van harte aan te bevelen aangezien de kans op betere foto's aanzienlijk groter is. Bij de rest van het artikel gaan we er dan ook vanuit dat je gebruik maakt van een spiegelreflexcamera.

Statief

Om bewegingsonscherpte in je foto's te voorkomen is het in de landschapsfotografie aan te raden een statief te gebruiken. Bij fotograferen uit de hand veroorzaak je al snel trillingen door bijvoorbeeld adem te halen of door het indrukken van de sluiterknop. Door je camera op een statief te plaatsen in plaats van in de hand te houden haal je al een deel van de trillingen weg waardoor je foto's scherper zullen zijn. Wil je het risico op trillingen tot een minimum beperken dan kun je naast een statief ook een draadontspanner aanschaffen of de zelfontspanner van de camera gebruiken, je hoeft de camera dan in zijn geheel niet meer aan te raken om een foto te kunnen maken.

Het aantal soorten statieven waar je vandaag de dag uit kunt kiezen is enorm maar het is in ieder geval aan te raden een statief te kopen die is gemaakt van een lichtgewicht en duurzaam materiaal zoals carbon. Deze lichtgewicht statieven zijn duurder in aanschaf dan hun ijzeren voorgangers maar een stuk beter mee te nemen en daarnaast draagbaarder door hun lage gewicht. Vergemakkelijk je keuze verder door te kiezen voor één van de drie meest gebruikte statieven zoals de tripod - statief met drie poten -, de monopod - statief met één poot - of het mini-statief - zeer klein statief dat laaf bij de grond staat -.

(Grijs)verloopfilter

In de landschapsfotografie is het gebruik van filters zeer gebruikelijk en met name het verloopfilter - ook wel grijsverloopfilter genoemd - is een zeer goed hulpmiddel. Het verloopfilter is verkrijgbaar in twee varianten waarbij je de ene variant op de lens van je camera draait en de andere variant simpelweg voor de lens van de camera houdt op het moment dat je een foto maakt. Het verloopfilter is makkelijk te herkennen doordat deze aan de ene kant grijs is en naar beneden toe steeds lichter wordt een helpt de camera bij het goed weergeven van de belichting en kleuren in de afbeelding.

De werking van het verloopfilter is makkelijk uit te leggen aan de hand van het volgende voorbeeld; bij het fotograferen tijdens de middaguren of in omstandigheden waar de zon erg fel schijnt zal je camera moeite hebben om de juiste belichting te vinden. Stel je namelijk scherp op de felle blauwe lucht dan zal je camera de grond onderbelichten en stel je scherp op de 'donkere' grond dan zal de camera de lucht overbelichten. Om dit probleem te voorkomen kun je het grijsverloopfilter simpelweg met de grijze kant voor de lucht draaien of houden waardoor de camera een betere balans in zijn belichting kan vinden én de kleuren natuurgetrouwer zal weergeven.

Groothoeklens

Voor het fotograferen van landschappen is een groothoeklens het meest geschikt aangezien deze je de mogelijkheid biedt het 'weidse' uitzicht zo goed mogelijk weer te geven. Houd bij het fotograferen van landschappen tevens rekening met het feit dat het menselijk oog dingen in 3D kan zien maar de camera dit alleen kan omzetten naar een zogenaamd twee dimensionaal beeld, waardoor het lastig is om diepte in de afbeelding te brengen. Een groothoeklens verhelpt dit probleem deels doordat het meer van de omgeving laat zien waardoor de diepte beter tot uiting komt in de uiteindelijke afbeelding. Daarnaast is het - vooral bij het fotograferen met een groothoeklens - belangrijk een duidelijk onderwerp in je foto centraal te zetten waardoor de dieptewerking nog verder versterkt wordt.

Wekker en broodtrommel

Als laatste nog twee zeer simpele benodigdheden die onmisbaar zijn voor iedere landschapsfotograaf; een wekker en broodtrommel. Het maken van goede landschapsfoto's kan eigenlijk maar op twee momenten per dag. Namelijk één uur voor tot één uur na zonsopkomst en zonsondergang, het tijdstip dat ook wel bekend staat als het 'gouden uur'. Dit betekent dat je regelmatig vroeg je bed uit moet en het avondeten zal moeten overslaan om die ene geweldige foto te kunnen maken.

Camera-instellingen

Voor het maken van goede foto's is het niet alleen nodig de juiste apparatuur te gebruiken maar ook goed om te weten hoe je camera precies werkt. Daarnaast is het handig om te weten aan welke 'eisen' en goede landschapsfoto moet voldoen zodat je de kwaliteit van je foto's kunt (blijven) verbeteren.

Diafragma

De diafragma-instellingen op je camera bepalen hoeveel licht er op de sensor valt door de opening in de lens naar behoefte verder te openen of te sluiten. Met name het kunnen 'beheersen' van het licht is bij landschapsfotografie erg belangrijk omdat het licht de sfeer van de foto bepaalt en daarnaast een bepaalde scherpte of onscherpte in de afbeelding kan creëren. Bij het fotograferen van landschappen kun je dan ook het beste de stand: Diafragma-prioriteit gebruiken die bij iedere camera op een andere manier wordt aangeduid - zo is het bij Nikon stand A en bij Canon stand AV -. Door de instellingen van het diafragma aan te passen kun je bepalen hoeveel licht er op de sensor valt en daardoor juist een scherpe of onscherpe achtergrond creëren.

Het diafragma van de meeste camera's is ingedeeld in een schaal die bestaat uit dertien treden:

f/1 | f/1.4 | f/2 | f/2.8 | f/4 | f/5.6 | f/8 | f/11 | f/16 | f/22 | f/32 | f/45 | f/64

Waarbij iedere stap (officieel stop genoemd) naar rechts betekent dat er minder licht op de sensor valt en iedere stop naar links betekent dat er meer licht op de sensor valt. Om uit te proberen welke effect het aanpassen van je diafragma geeft kun je onderstaande tabel gebruiken als leidraad:

Scherpstellen

In navolging van het gebruik van het diafragma - waar je scherpte of onscherpte mee kunt creëren -, komt het scherp stellen bij het maken van de foto zelf. Ondanks dat het scherpstellen het makkelijkste punt lijkt bij het fotograferen kan het bij het fotograferen van landschappen nog wel eens problemen geven. Bij een close-up van een bloem of het maken van een portretfoto is het vanzelfsprekend op welk deel je moet scherpstellen maar in een landschap leidt dit geregeld tot twijfel. Probeer hierbij de regel van 'derden' aan te houden; verdeel het landschap in gedachten in negen vakken (een vierkant van drie bij drie) en stel scherp op één van deze vakken. Maak een aantal foto's achter elkaar waarbij je iedere keer scherp stelt op een ander vak en je zal snel zien bij welk 'vak' jou camera het beste scherp stelt. Daarnaast is het bij het maken van scherpe foto's belangrijk een hoge diafragma-waarde te gebruiken zoals f/22 of hoger wat het scherp stellen ook makkelijker maakt.

Het plaatsen van de horizon

Ondanks dat het voor de hand liggend lijkt om de horizon op een foto in het midden te plaatsen is dit bij landschapsfotografie - en vele andere vormen van fotografie - 'verboden'. Een foto waarbij de horizon in het midden is geplaatst is weinig interessant om naar te kijken mede omdat deze voorspelbaar is. Wil je meer spanning in je foto brengen verdeel de foto dan over de lengte - in gedachten - in drie delen en plaats de horizon in één van deze delen bij het maken van de foto. Doordat de horizon hierdoor op een plek zit waar deze eigenlijk niet hoort wordt de foto meteen een stuk interessanter om naar te kijken.

Op de bovengenoemde regel van derden geldt een uitzondering op het moment dat je fotografeert bij grauw, grijs en/of bewolkt weer. Aangezien een te veel aan grijze lucht je foto flets maakt is het aan te raden om op zulke dagen je foto niet in drieën te delen maar in achten waarbij je één deel voor de lucht gebruikt en de overige delen voor de rest van het landschap. Op deze manier zal de lucht de sfeer van je foto niet te veel beïnvloeden en kun je toch fotograferen bij minder gunstig weer.

Als laatste is het van belang dat je de horizon - ongeacht waar je haar plaats op je foto - recht houdt. Een afwijking in de horizon zie je op de foto's altijd terug en geven een zeer onnatuurlijk effect. Uiteraard kun je de foto's met een scheve horizon corrigeren door gebruik te maken van een fotobewerkingsprogramma maar aangezien dit veel tijd kost is voorkomen beter dan genezen!

Verhoudingen

Als je landschappen of andere onderwerpen in de natuur fotografeert zal je te maken krijgen met uitersten. Bij een enorme berg is het de uitdaging om deze in haar geheel op de foto te krijgen en bij een spin in een web zal het juist de kunst zijn om haar zo gedetailleerd mogelijk af te beelden. Om landschappen in de juiste verhoudingen weer te geven is het belangrijk om de 3D/2D-regel in gedachten te houden. Het menselijk oog ziet beelden drie dimensionaal maar de camera zet deze om in twee dimensionale beelden. Door de omzetting van een drie dimensionaal beeld naar twee dimensionaal beeld valt de diepte weg waardoor die enorme berg op de foto een klein heuveltje lijkt. Probeer bij het fotograferen van landschappen onderwerpen te zoeken die de verhouding in het landschap aangeven. Door bijvoorbeeld de boom voor de enorme berg centraal te zetten in de foto komt de diepte terug waardoor de berg op de foto net zo groot en imposant zal lijken als ze in werkelijkheid was. Bij kleine onderwerpen werkt dit andersom, fotografeer je bijvoorbeeld een heel klein dier, plaats hem dan op een hand zodat de verhoudingen duidelijk zijn.

Beïnvloeden van het licht

Bij het fotograferen van landschappen zul je geregeld te maken krijgen met diverse veranderingen van het licht die zowel in je voor- als in je nadeel kunnen werken. In veel gevallen kun je door het aanpassen van een aantal instellingen op je camera het licht beïnvloeden waardoor een bewolkte dag toch zonnig lijkt of dat waterige zonnetje toch vrolijk lijkt te schitteren.

Witbalans

Bij het maken van een foto zal de camera zelf proberen de kleuren zo goed mogelijk weer te geven en wordt hierbij geholpen door haar ingebouwde witbalans. De witbalans zorgt ervoor dat de camera de kleur wit in bepaalde omstandigheden makkelijker kan herkennen waardoor ze de overige kleuren op de afbeelding beter kan aanpassen aan de omstandigheden. Met andere woorden op een grijze dag zal de witbalans een (licht)grijze wolk zien als wit en de overige kleuren daar op aanpassen, op een zonnige dag zal de camera daarentegen een witte wolk gebruiken als instelling voor de wit balans en vervolgens daar haar kleuren op aanpassen. Door de witbalans handmatig aan te passen kun je de camera eigenlijk voor de gek houden waardoor je kleuren 'warmer' kunt weergeven dan ze in werkelijkheid zijn. Stel bij het fotograferen van een zonsopkomst/-ondergang de volgende keer de witbalans van je camera drie stops naar beneden bij (-3) en je foto zal veel warmer ogen een aanvoelen.

Fotograferen bij slecht weer

Wat precies slecht weer is zal per persoon verschillen maar veel fotografen besluiten binnen te blijven zodra het dreigt te gaan regenen of regent, wat zonde is! Juist tijdens een bewolkte of regenachtige dag kun je schitterende foto's maken omdat de direct invloed van zonlicht ontbreekt en de kleuren van de natuur dus niet worden beïnvloed. De kleuren van foto's die zijn gemaakt op een regenachtige dag zijn vaak voller en veel levendiger dan de kleuren van foto's tijdens een zonnige dag. Ook maakt een bewolkte dag het mogelijk om met langere sluitertijden te werken aangezien je niet bang hoeft te zijn dat het (felle) zonlicht je lens of camera beschadigt. Tevens zijn, bij een dreigende storm, regen of onweer de luchten vaak indrukwekkend en een boeiend onderwerp voor foto's. Zonde dus om binnen te blijven zitten maar ga je er op uit om foto's te maken neem dan wel de nodige voorzorgsmaatregelen om jezelf en je camera tegen het mogelijke noodweer te beschermen. Ook na een flinke regenbui kun je prachtige foto's maken als de zon bijvoorbeeld weer door de wolken begint te breken en bijzondere lichtstralen werpt op het landschap.

Fotograferen bij zonsondergang
Het fotograferen van onderwerpen tijdens de zonsondergang of de zonsondergang zelf biedt vele mogelijkheden voor het maken van mooie én creatieve foto's. Zorg bij het maken van foto's van silhouetten dat het onderwerp niet alleen duidelijk maar ook herkenbaar is en zorg dat je het silhouet altijd voor de zon plaatst om het goed te fotograferen. Schijnt er te veel zon langs de randen van je silhouet dan worden deze zichtbaar op de foto en is het effect van je silhouet weg.

Bij het fotograferen van zonsondergangen zal de lichtmeter die in je camera zit behoorlijk van slag raken doordat je recht tegen de zon in fotografeert. Om te voorkomen dat je camera weigert af te drukken is het aan te raden net boven of net onder de zon te richten en de sluiterknop half in te drukken. Je camera zal dan de instellingen op het gebied van de belichting 'onthouden' totdat je de sluiterknop helemaal in drukt. Richt je camera - met de sluiterknop half ingedrukt - op de scène die je daadwerkelijk wilt vast leggen en druk de knop volledig in. Op deze manier help je de lichtmeter om de scène goed in beeld te brengen.

De panoramafoto

Een goede manier om een landschap in volle glorie af te beelden is door middel van het maken van een panoramafoto. Het woord panorama betekent in het geval van een foto 'weids' en is als afdruk een stuk breder dan een gewone foto. De beste manier om een panoramafoto te maken is door ter plaatsen meerdere (aanéénsluitende) foto's te maken en die later samen te voegen tot één panoramafoto waarbij het gebruik van een statief aan te bevelen is. Naast het gebruik van een statief zijn er nog diverse andere tips die het maken van panoramafoto's aanzienlijk makkelijker maken:

• Maak de foto's die het panorama vormen verticaal in plaats van horizontaal. Op deze manier zal het uiteindelijke panorama veel weidser zijn dan bij foto's die horizontaal zijn genomen.
• Stel de witbalans van je camera in op bewolkt of zonnig - afhankelijk van de omstandigheden -. Als je de camera op de automatische witbalans laat staan kan de belichting per foto verschillen waardoor het onmogelijk wordt een goed panorama te vormen van de foto's.
• Druk bij het maken van de eerste foto van je panorama de sluiterknop half in, kijk door de zoeker en noteer de diafragma-waarde (het f/getal) en de sluitertijd en stel deze vervolgens handmatig in. Zo weet je zeker dat de belichting op al je foto's identiek is.
• Maak voor jezelf duidelijk welke foto's samen een panorama moeten vormen. Maak bijvoorbeeld eerst een foto met één vinger voor de lens, daarna de foto's die het panorama moeten volgen en vervolgens weer een foto waarbij je twee vingers voor de lens houdt. Op deze manier weet je ook achteraf nog welke foto's bedoeld waren als panoramafoto.
• Zorg dat iedere foto voor ongeveer twintig tot vijfentwintig procent overlap heeft met de vorige foto. Op deze manier heb je voldoende ruimte om de foto's samen te voegen zonder dat er details verloren gaan.

Onderwerpen in de natuur

Tijdens het fotograferen van landschappen zul je ook vaak dieren, bloemen, bomen en/of planten tegen komen die de moeite van het nemen van een foto meer dan waard zijn. Om er voor te zorgen dat je ook deze onderwerpen goed op de foto krijgt is het goed om te weten waar je op moet letten bij het fotograferen van deze onderwerpen.

Dieren

Een leuke bijkomstigheid van het fotograferen van landschappen zijn de vele dieren je daarbij tegen komt. Om ook de dieren goed in beeld te krijgen is het belangrijk dat je bij het maken van een foto scherp stelt op de ogen van het dier, wat in sommige gevallen een uitdaging is... Als de ogen onscherp zijn kun je de foto als mislukt beschouwen aangezien de wazige blik van het dier alle aandacht naar zich toe trekt. Zelfs bij een dier in beweging is het aan te raden om - te proberen - scherp te stellen op de ogen aangezien dit de kwaliteit van je foto aanzienlijk zal verbeteren. Geef dieren - net als landschappen - voldoende ruimte op de foto en probeer het dier niet 'vangen' door te ver in te zoomen. Een dier die gevangen lijkt te zijn in een foto wordt over het algemeen beschouwd als niet prettig om naar te kijken. Geef het dier voldoende ruimte aan de kant waar het naar toe beweegt, hierdoor zal je foto een stuk natuurlijker en vriendelijker ogen.

Bloemen en planten
Probeer bij het fotograferen van bloemen en planten altijd om een bijzonder gezichtspunt te kiezen en fotografeer bloemen niet van bovenaf aangezien iedereen dat gezichtspunt al kent. Trek oude kleren aan of neem een vuilniszak mee als je de natuur in gaat om foto's te maken zodat je eventueel op je knieën kunt gaan zitten of op je buik kunt gaan liggen voor een bijzondere foto. Bloemen en planten kun je vrijwel altijd en in alle omstandigheden fotograferen maar mocht je buiten zijn op een bewolkte dag weet dan dat de kleuren van de natuur nog beter tot hun recht omdat de invloed van direct zonlicht ontbreekt. Ook na een regenbui zijn bloemen en planten geliefde onderwerpen om te fotograferen aangezien de druppels op de bladeren voor mooie en bijzondere plaatjes kunnen zorgen.

Het enige ongemak waar je last van kunt hebben bij het fotograferen van bloemen of planten is de wind. Waar je bij landschapsfotografie dit probleem vaak kunt oplossen door een statief te gebruiken is het bij bloemen en planten aan te raden om over te schakelen op een snellere sluiterstand. Door de sluitertijd te verkorten heb je de mogelijkheid het beeld voor korte tijd te bevriezen en hierdoor de bloem of plant onbewogen op de foto te zetten. Kies bij wind voor een sluitertijd van minimaal 250 (één tweehonderdvijftigste van een seconde) of hoger. Mocht het erg hard waaien dan kun je er ook voor kiezen de kracht van de wind juist te benadrukken door de sluiter juist langer open te laten staan en zo de beweging door middel van onscherpe delen te laten zien.

Lees verder

• Fotografie: De werking van de belichtingsdriehoek
• Tips voor het fotograferen tijdens een reis of vakantie
• Benodigdheden en tips voor het maken van scherpe foto's