De spiegelreflexcamera: ontwikkeling, onderhoud en gebruik

De ontwikkelingen op het gebied van de fotografie - en dan met name op het gebied van camera's en lenzen - ging en gaat ongelooflijk hard. Waar een fotocamera vroeger alleen maar was voorbehouden aan professionele fotografen kan vandaag de dag iedereen een prachtige spiegelreflexcamera aanschaffen. Daarbij is het wel goed om te weten hoe zo'n spiegelreflexcamera nu precies werkt, welke hulpmiddelen je kunt aanschaffen om je gewenste doel(en) te bereiken en hoe je zowel je camera als lenzen in topconditie houdt.

Inhoud

• De camera in het algemeen
• Begrippen
• Onderhoud van camera's en lenzen
• Hulpmiddelen

De camera in het algemeen

De hedendaagse spiegelreflexcamera kent vele opties en mogelijkheden maar is in de basis nog steeds gebaseerd op het principe van de aller eerste camera obscura - letterlijk vertaald de donkere kamer, de voorloper van het eerste fototoestel -. Het grote verschil tussen de hedendaagse - en ouderwetse camera is dat de camera vandaag de dag een stuk flexibeler in gebruik is en door middel van een aantal simpele aanpassingen volledig kan worden aangepast aan de wensen van de gebruiker.

Camera obscura

Het waren de Romeinen die al eerste een manier ontdekte om beelden vast te leggen door in de muur van een donkere kamer een klein gaatje te maken en zo het licht van buiten een beeld te laten vormen op de tegenoverliggende wand. Aangezien het licht werd gebundeld en gebogen om door het gaatje - later een lens - te passen werden de beelden vervormd en op zijn kop weergegeven, wat later werd verholpen door spiegels in de ruimte te plaatsen waardoor het beeld weer rechtop kwam te staan. Later ging men nog een stap verder door de achterwand van een camera obscura doorzichtig te maken zodat het beeld ook vanaf de buitenkant was te zien en de eerste stappen op weg naar het ontwikkelen van het zogenaamde fototoestel waren gezet.

De spiegelreflexcamera

De hedendaagse spiegelreflexcamera past nog steeds de techniek van de camera obscura toe al is de donkere kamer inmiddels vervangen door een handzaam en draagbaar camerahuis die ook wel body wordt genoemd en valt het licht niet meer binnen door middel van een klein gaatje maar door een lens - ook wel objectief genoemd -. In tegenstelling tot de oude camera's valt het licht bij een digitale spiegelreflexcamera niet meer op een beelddrager (film) maar op een spiegel en pentaprisma (een blok optisch glas) die het beeld vervolgens naar de zoeker geleiden. Op het moment van afdrukken zal de spiegel die in de camera zit omhoog klappen - wat voor het typische klikkende geluid zorgt - en de sluiter kort opengaan om het beeld dat men door de zoeker ziet op de ccd (de digitale beelddrager) te projecteren.

Begrippen

De wereld van de (digitale) fotografie zit vol met termen en begrippen die het zoeken naar informatie over een passende camera of lens behoorlijk lastig kunnen maken, maar toch zijn er maar een aantal begrippen van wezenlijk belang.

Diafragma

Het diafragma is de opening die in de lens (objectief) zit en heeft de belangrijke taak om de hoeveelheid licht die op de sensor valt te regelen. De werking van het diafragma is nagenoeg gelijk aan die van de iris van het menselijk oog en is één van de belangrijkste factoren voor het beïnvloeden van het eindresultaat van een foto. Het diafragma van een lens wordt aangeduid met met de letter f gevolgd door / en een nummer en bestaat uit een schaal van dertien treden die in officiële termen 'stops' worden genoemd:

f/1 | f/1.4 | f/2 | f/2.8 | f/4 | f/5.6 | f/8 | f/11 | f/16 | f/22 | f/32 | f/45 | f/64

Bij veel camera's is het diafragma tegenwoordig gemakkelijk in te stellen via de body van de camera waarbij de fabrikanten ervoor hebben gekozen om het diafragma niet met één stop tegelijk te laten verspringen maar met 1/3 stop tegelijk. Het voordeel hiervan is dat je de hoeveelheid lichtval nog beter kunt regelen, maar het nadeel is dat het aantal treden op de diafragma-schaal behoorlijk uitgebreid is geworden:

f/1 | f/1.1 | f/1.2 | f/1.4 | f/1.6 | f/1.8 | f/2 | f/2.2 | f/2.5 | f/2.8 | f/3.3 | f/3.5 | f/4 | f/4.5 | f/5 | f/5.6 | f/6.3 | f/7.1 | f/8 | f/9 | f/10 | f/11 | f/13 | f/14 | f/16 | f/18 | f/20 | f/22

Het belangrijkste om te onthouden bij het werken met het diafragma van je camera is dat het aanpassen van hiervan een directe invloed heeft op de sluitertijd van de camera. Simpel gezegd; als je het diafragma verlaagd - door deze één of meerdere stops naar rechts te verplaatsen - valt er minder licht op de sensor wat door de sluiter van de camera gecompenseerd wordt door langer open te blijven. Andersom geldt dit natuurlijk ook; als je het diafragma op de camera verhoogt door deze één of meerdere stops naar links te verplaatsen zal er meer licht op de sensor vallen wat door de sluiter wordt gecompenseerd door korter open te blijven.

Sluitertijd

Waar het diafragma de taak heeft te bepalen hoeveel licht er op de sensor valt heeft de sluiter de taak om te bepalen hoe lang het licht op de sensor valt. Mede door deze werking zijn de sluitertijd en het diafragma onlosmakelijk met elkaar verbonden en de ene zal zich dan ook altijd aanpassen aan de ander. Hoewel dit allemaal erg ingewikkeld klinkt kun je de werking van de sluiter en het diafragma het beste testen door ze simpelweg uit te vinden. Je zal merken dat een langere sluitertijd voor meer beweging - vaak zelf te veel beweging - in de foto zal zorgen en korte sluitertijd het beeld juist bevriest. Probeer in je achterhoofd te houden dat je in schemerige of donkere situaties toch kunt fotograferen door de sluitertijd van de camera langer open te zetten waarbij zowel een statief als een stilstaand onderwerp zijn vereist om bewogen foto's te voorkomen. Bij veel licht kun je juist een snelle sluitertijd gebruiken wat zeer handig kan zijn bij het fotograferen van actie- of sportmomenten of andere onderwerpen waar een snelle reactie bij is vereist.

Het open en sluiten van de sluiter gaat over het algemeen genomen zeer snel waardoor de sluitertijden vaak worden aangegeven in honderdste van een seconden waarbij het gebruikelijk is ze als waarden te noteren; 1.000, 640, 250, 20 enzovoorts. In de praktijk betekent 1.000 in dit geval dat de sluiter binnen één duizendste van een seconde zal openen en sluiten wat dus zorgt voor een zeer korte belichting van de sensor. Bij een sluitertijd van twintig zal de sluiter openen en sluiten binnen één twintigste van een seconde wat aanzienlijk langer is en dus - logischerwijs - ook zorgt voor een langere lichtval op de sensor.

Brandpuntafstand

Naast de begrippen diafragma en sluitertijd die vooral bepalend zijn voor het resultaat van de foto is het ook goed om te weten wat de term brandpuntafstand inhoudt aangezien deze vooral aangeeft wat je wel of niet kunt met je lens. De brandpuntafstand van de lens wordt aangegeven in millimeters en wordt ook wel eens het bereik van de lens genoemd. Lenzen met een vaste brandpuntafstand kunnen niet inzoomen en je zult dan ook alleen dichterbij of verder weg van een onderwerp kunnen komen door je benen te gebruiken. De zogenaamde zoomlenzen nemen het heen en weer lopen van je over doordat je in staat bent in of uit te zoomen en zijn dan ook te herkennen aan het feit dat er twee brandpuntsafstanden op de lens staan vermeld bijvoorbeeld 50 - 150 mm. Het is bij het aanschaffen van een lens dan ook zeker aan te raden om goed te bedenken of je een lens met een vast brandpunt wilt of liever een zoomlens waarbij het voordeel van een zoomlens is dat je minder vaak lenzen hoeft te wisselen. De lens met een vast brandpunt wordt over het algemeen gezien als een lens van betere kwaliteit omdat het diafragma zich niet continu hoeft aan te passen aan het in of uitzoomen en daardoor meer solide is.

Zoom- en full-frame

Bij het aanschaffen van een nieuwe lens of camera moet je tevens in je achterhoofd houden dat de standaard digitale spiegelreflexcamera's vaak al de eigenschap hebben het beeld te vergroten. Hierdoor wordt de brandpuntafstand van je lens dus - in sommige gevallen onbedoeld of ongewild - vergroot wat vervorming van het beeld tot gevolg kan hebben. Wil je vervorming van het beeld of de brandpuntafstand van je lens voorkomen dan kun je overwegen een zogenaamde full-frame camera aan te schaffen die deze vervorming tegen gaat. De full-frame camera heeft de eigenschap het beeld exact weer te geven zoals deze door de lens wordt geprojecteerd waardoor alles weer in het juiste perspectief wordt geplaatst. Houd er overigens wel rekening mee dat je bij het gebruik van een full-frame camera ook lenzen dient te gebruiken die geschikt zijn voor de camera. Gebruik je een standaard digitale lens dan zal de camera het beeld alsnog gaan aanpassen en dus vervormen en dan is de dure full-frame camera zonde van het geld.

Onderhoud van camera's en lenzen

Het goed onderhouden van je lenzen en camera zorgt er niet alleen voor dat je langer plezier hebt van je spullen maar helpt je ook bij het voorkomen van diverse problemen zoals vuil en/of vocht op de lens.

Lenzen reinigen

Niets is zo vervelend als na een dag fotograferen thuis komen en ontdekken dat er een haartje of vuil op je lens heeft gezeten. Vlekken op de lens zijn in al je foto's zichtbaar en ondanks dat je het merendeel van je foto's vaak nog wel kunt redden door een fotobewerkingsprogramma te gebruiken is in dit geval voorkomen echt beter dan genezen. Neem dan ook regelmatig de tijd om je lenzen goed te reinigen door ze voorzichtig schoon te blazen met je mond - of met een speciaal blaaspijpje - en veeg de lens daarna voorzichtig schoon met een droge en pluisvrije doek. Gebruik bij het schoonmaken van de lens ronddraaiende bewegingen en werk van het midden van de lens naar buiten toe.

Wil je je lenzen nog grondiger reinigen dan kun je overwegen een schoonmaak-set voor je camera aan te schaffen die vaak bestaat uit een blaaspijpje - om de lens schoon te blazen - een pen met aan de ene kant een kwastje voor het schoon 'vegen' van de lens en aan de andere kant een stift met een speciaal reinigingsmiddel en een doekje om het reinigingsmiddel weer af te nemen. Zorg in ieder geval dat je altijd een pluisvrij doekje in je cameratas hebt zitten zodat je ook op locatie de lens schoon kan maken indien nodig.

Lenzen wisselen

Om je camera en lenzen zo lang mogelijk in topconditie te houden is het belangrijk dat je voorzichtig bent met het wisselen van de lenzen mede omdat de tere binnenkant van de camera - zoals de spiegel en sensor - bij het verwijderen van een lens bloot komen te liggen. Aangezien je lenzen vaak op locatie dient te wisselen is de kans op vuil op de binnenkant van je camera groot en het is dan ook altijd aan te raden om de lens te verwijderen met de opening van de camera naar beneden gericht. Op deze manier is de kans dat er vuil in de camera komt zo klein mogelijk en kun je zonder problemen een andere lens op je camera draaien. Wissel een lens daarnaast zo snel mogelijk, dat betekent niet dat je je moet haasten maar draai de nieuwe lens zo snel mogelijk op de camera nadat je de vorige lens hebt verwijderd en dek het tere deel van de lens (waarmee deze aan de camera vastzit) zo snel mogelijk af met een lensdop.

Over het feit of je je camera moet uitzetten voordat je je lens wisselt is veel discussie. De ene is van mening dat de camera aan laten tijdens het wisselen er alleen maar voor zorgt dat er extra stof op de sensor komt de andere is van mening dat dit niet uitmaakt. Kijkend naar de professionele fotografen zien we dat zij hun camera zelden tot nooit uitschakelen voordat zij een lens wisselen en je mag er dan ook gerust vanuit gaan dat het wisselen van de lens zonder de camera uit te schakelen niet schadelijk is voor je apparatuur.

Als laatste is het goed om in gedachten te houden dat de zogenaamde lensvatting - het deel waarmee de lens op de camera wordt gedraaid - en de binnenkant van je camera zeer gevoelig zijn en mocht je je dan ook in een zeer stoffige of vochtige omgeving bevinden dan is het aan te raden om de lens simpelweg niet te wisselen. Kies in zo'n geval voor het behoud van je camera en lens in plaats van voor het maken van de perfecte foto.

Hulpmiddelen

Hoe beter je de werking en de mogelijkheden van je lens en camera begrijpt des te makkelijker wordt het om de 'perfecte' foto te maken. Daarnaast kun je je ook nog wenden tot diverse hulpmiddelen om je resultaten naar een nog hoger niveau te tillen of om de mogelijkheden van je camera uit te breiden.

Teleconverter

Mocht je vaak 'zoombereik' te kort komen maar vindt je het aanschaffen van een (nieuwe) zoomlens te drastisch dan kun je kijken of je met een zogenaamde teleconverter uit de voeten kunt. De teleconverter kun je zien als een vergrootglas die je tussen je lens en de camera plaatst waardoor het mogelijk wordt om verder in te zoomen. De meest gangbare teleconverters vergroten het beeld met een factor van 1,4 of 1,7 maar teleconverters met een factor van 2,0 worden ook al steeds gebruikelijker.

Wil je een teleconverter aanschaffen houdt er dan rekening mee dat het voordeel van het hulpmiddel de vergrotende factor is maar het nadeel dat je minimaal één stop licht inlevert. Dit betekent dat bij het gebruik van een teleconverter in donkere omstandigheden de sluitertijd van je camera (aanzienlijk) langer word waardoor het in sommige gevallen niet meer mogelijk is om uit de hand te fotograferen. Daarnaast is het belangrijk een teleconverter van goede kwaliteit aan te schaffen aangezien de goedkopere modellen nogal eens de neiging hebben het beeld te vervormen. Als laatste een voor de hand liggende tip; kijk of de teleconverter die jij op het oog hebt ook daadwerkelijk op jouw camera en lens past aangezien er veel verschillende merken en modellen te verkrijgen zijn.

Beeldstabilisatie

Als je vaak fotografeert in schemerige of donkere omstandigheden of op plaatsen waar het gebruik van flitslicht niet gewenst is - zoals kerken en musea - dan kun je tegen het probleem aanlopen dat de sluitertijd van je camera te lang wordt. Hoe langer de sluiter van de camera open blijft staan des te lastiger wordt het om een onbewogen foto te maken uit de hand. Om dit tegen te gaan hebben de meeste fabrikanten vandaag de dag camera's en lenzen in hun assortiment met een ingebouwde beeldstabilisatie. Deze zorgt ervoor dat het beeld wordt 'bevroren' op het moment dat je de sluiterknop indrukt waardoor een bewogen foto wordt voorkomen, zelfs bij langere sluitertijden.

Mocht je een lens hebben met beeldstabilisatie dan zul je deze in de meeste gevallen in- of uit kunnen schakelen. De reden dat e beeldstabilisatie zowel aan als uit te zetten is is gelegen in het feit af je wel of niet een statief gebruikt. Bij het gebruik van een statief is het nodig de beeldstabilisatie van de lens uit te schakelen aangezien deze anders de niet aanwezige trillingen zal gaan proberen te corrigeren met als resultaat een bewogen foto in plaats van een perfect onbewogen foto.

Filters

Als je vaak buiten fotografeert zul je geregeld te maken krijgen met het feit dat de weersomstandigheden niet ideaal zijn om een goede foto te maken, maar gelukkig zijn daar ook diverse hulpmiddelen voor uitgevonden. Door gebruik te maken van zogenaamde filters kun je de omstandigheden beïnvloeden waardoor je een zeer realistisch of juist zeer creatief beeld kunt geven van de werkelijkheid. De enorme hoeveelheid filters die verkrijgbaar zijn zijn over het algemeen in te delen in twee categorieën, namelijk filters voor creatief gebruik en filters om problemen op te lossen:

Grijsverloopfilter
Het grijsverloopfilter is een veelgebruikt filter in de landschapsfotografie aangezien ze de eigenschap heeft de oorspronkelijke kleuren van het landschap in beeld te brengen. Een lens heeft bij zonnige of bewolkte omstandigheden moeite om de juiste kleuren over te brengen naar de sensor aangezien deze beïnvloed worden door de zon en de wolken en een grijsverloopfilter 'zuivert' de lucht van deze invloeden. Door te fotograferen met dit filter kun je voorkomen dat blauwe wolkenluchten op de uiteindelijke foto een vage grijze kleur krijgen of gras onnatuurlijk groen kleurt.

Polarisatiefilter
Net als een grijsverloopfilter is een polarisatiefilter bedoeld om problemen omtrent het vervormen van de kleur te voorkomen én heeft daarnaast de eigenschap om weerspiegelingen en reflecties op bijvoorbeeld water te verminderen. Een polarisatiefilter is voor iedere fotograaf aan te raden aangezien het de kleuren meer natuurgetrouw weergeeft en hinderlijke spiegelingen voorkomt maar is absoluut onmisbaar in de uitrusting van een landschapsfotograaf.

UV-filter
Het uv-filter is een zogenaamde voorzet lens die van oorsprong is bedoeld om de schadelijke uv-stralen uit de lens te houden maar wordt - mede door zijn lage prijs - door de meeste fotografen vooral gebruikt als bescherming van het glas van de daadwerkelijke lens. Een uv-filter draai je simpelweg op de voorkant van je eigen lens waardoor deze beschermd is tegen stoten, krassen of vuil. Mocht je de camera of lens laten vallen dan is de kans groot dat alleen het glas van het uv-filter breekt maar het glas van de daadwerkelijke lens gespaard wordt. In de meeste gevallen hoef je dan alleen een nieuw uv-filter aan te schaffen voor een paar euro in plaats van een geheel nieuwe lens voor een paar honderd euro.

Zonnekap

Een zonnekap is in de eerste plaats bedoeld om hinderlijke zonnestralen uit de lens te houden maar dient in de praktijk vooral ter bescherming van de lens. Een zonnekap is - net als een uv-filter - relatief goedkoop en voorkomt dat de lens beschadigd als je deze ergens tegen aan stoot of de lens laat vallen. Krijg je een zonnekap bij je lens draai deze er dan meteen op en haal deze er niet meer af! Zo is je lens altijd beschermd en bij het opbergen in je tas kun je de zonnekap simpelweg omgekeerd op de lens draaien zodat je hem altijd bij de hand hebt.

Lees verder

• Fotografie: De werking van de belichtingsdriehoek
• Ontwikkelingen op het gebied van de (digitale) fotografie
• Verschillende camera-objectieven (cameralenzen)