recensie

Mijn lieve vergeetopa (prentenboek over dementie)

Er bestaan veel boeken met uitleg over dementie. Maar hoe leg je het aan een kind uit als het te maken krijgt met dementie, bijvoorbeeld bij opa of oma. Bij beginnende dementie begint iemand meestal vreemd gedrag te vertonen, de persoon zal steeds meer vergeten. De opa in dit verhaal herkent op een gegeven moment zijn kleinkind Melle niet meer. Hij zegt dat hij van helemaal niemand de opa is. De ouders van Melle hebben hun zoon gelukkig op tijd verteld wat er aan de hand is met opa. Al blijft het natuurlijk vreselijk moeilijk als iemand van wie je houdt, je niet meer herkent. De opa van Melle gaat in een verzorgingshuis wonen en Melle komt regelmatig op bezoek. Met een kijkdoos weet hij weer contact te maken met zijn opa en lijkt het een beetje op vroeger.

Gegevens van het boek Mijn lieve vergeetopa

• Tekst: Ilona Lammertink
• Tekeningen: Els Vermeltfoort
• Uitgeverij: Clavis
• Jaar: 2017
• Pagina's: 28 (ongenummerd)
• Kaft: harde kaft
• ISBN: 978 90 448 2889 4
• Genre: kinderboek, prentenboek
• Geschikt voor: kinderen tussen de vier en de zeven jaar
• Prijs: 14,95 euro (via de site van Bol.com)

Ilona Lammertink

Ilona Lammertink is anno 2020 integratief kindertherapeute. Integratieve kindertherapie kun je omschrijven als een korte en intensieve vorm van psychotherapie (een effectieve gespreksbehandelmethode voor psychische stoornissen en problemen) voor kinderen tussen de vier en de twaalf jaar met moeilijkheden op sociaal en emotioneel vlak. Andere boeken van Ilona Lammertink: Dan zeg ik toch gewoon nee (leren om nee te zeggen), Voor dat geheim ben ik te klein (over misbruik), Waar ben jij goed in?, Mijn papa is op jouw mama, Gijs en zijn hurzels (over omgaan met boosheid), Van ruilen komt huilen, Doe niet zo tuttig (over buitensluiten en jezelf durven zijn).

Els Vermeltfoort

Els hield als kind al van tekenen en van haar hobby heeft ze uiteindelijk haar beroep gemaakt. In 1984 studeerde ze af aan de kunstacademie in Den Bosch in de richting illustratieve vormgeving. Na het afstuderen ging ze werken als freelance illustrator. Denk niet alleen aan prentenboeken, maar ook aan educatieve boeken, leesboeken en tijdschriften. Naast het illustreren geeft Els anno 2020 tekenles en verzorgt workshops over illustreren op scholen.

Uitleg over het thema (twee bladzijden na het verhaal)

Na het verhaal volgen er twee pagina's met als titel: Dementie aan kinderen uitgelegd. Er wordt besproken wat het effect is op kinderen van een naaste met dementie, gevoelens die voor kunnen komen, voorkomende angsten bij kinderen, symptomen waaraan je herkent dat er iets aan de hand is met een kind. Tot slot worden er tips gegeven aan ouders, bijvoorbeeld dat het belangrijk is om te praten met een kind, dat je dingen uit moet leggen met concrete voorbeelden.

Het verhaal

Melle gaat met de trein naar zijn opa en oma, samen met zijn moeder. Zijn moeder en oma gaan een dagje winkelen en Melle mag bij opa blijven. Melle is dol op zijn opa. Zijn opa is vroeger kapitein geweest op een groot schip en hij heeft gereisd over de hele wereld. Opa Kaptein kan prachtige verhalen vertellen over de reizen. Opa heeft een schuurtje achter in de tuin. Opa schildert daar en aan de wanden hangen schilderijen van vrachtboten, zeilboten op een woeste zee en enorme schepen met kleine raampjes. Ook hangt er een schilderij van een kat die opa ooit gevonden heeft op een vrachtboot: Matroosje. Op een grote landkaart heeft opa met prikkertjes aangegeven waar hij allemaal geweest is. Opa vertelt prachtige verhalen en als een verhaal is afgelopen, zingt opa een mooi lied. Als Melle aan opa vraagt hoe hij alles zo goed kan onthouden, zegt opa dat hij al zijn herinneringen veilig heeft opgeborgen in een schatkamertje in zijn hoofd.

Een paar weken later gaan Melle en opa naar het hertenpark. Opa eet het brood op wat voor de hertjes bestemd is. Melle denkt dat opa een grapje maakt. Als ze weer naar het huis van opa en oma gaan, lijkt opa niet meer te weten hoe ze moeten lopen. Gelukkig komen ze oma en de moeder van Melle tegen. De vader en moeder van Melle leggen aan Melle uit dat opa Kapitein ziek is geworden. Dat je het niet aan hem ziet, maar dat hij bijna niets meer kan onthouden en veel vergeet. Opa kan niet meer goed in zijn schatkamertje kijken. Opa herkent soms mensen niet meer, soms zelfs oma niet. Dingen van lang geleden kan hij meestal juist wel goed herinneren.

Als ze bij opa en oma zijn, rent Melle naar het schuurtje. Opa herkent hem niet. Opa zegt dat hij de kapitein is en dat Melle weg moet gaan. Melle schrikt en voelt zich verdrietig. Wie zou opa beter kunnen maken? Hij wordt getroost door zijn vader en moeder. Niemand kan er iets aan doen dat opa vergeetziek is geworden. Gelukkig krijgt niet iedereen de vergeetziekte. Melle vindt het ook zielig voor oma. Twee jaar later woont opa niet meer thuis. Hij woont in een verpleeghuis omdat het oma niet meer lukt om goed voor opa te zorgen. Melle knutselt een verhaaltjeschatkamer voor opa. In een kijkdoos heeft hij foto's van opa's schilderijen geplakt. Eerst reageert opa niet, maar dan is er plotseling herkenning en gaan net als vroeger, zijn handen de lucht in. Dat maakt Melle zo blij, met tranen in zijn ogen, zingt hij het lied wat opa altijd voor hem zong.

De tekst

Op iedere pagina vind je tekst. Het varieert van een paar zinnen tot twintig zinnen per pagina. Als Melle of een andere persoon uit het verhaal iets zegt, staat dat schuin gedrukt. In het verhaal komt een lied voor, in het begin van het verhaal wordt het gezongen door Melle en opa samen, later in het verhaal zingt Melle het alleen. Het staat gedrukt in een groot lettertype. De schrijfster heeft middellange zinnen gebruikt met eenvoudige woorden.

De illustraties

De illustraties vullen een dubbele pagina. Ze zijn kleurrijk en vormen een goede combinatie met de tekst in het boek. Je ziet Melle met zijn moeder in de trein, Opa en Melle in het schuurtje van opa. Je ziet veel details zoals de schilderijen van opa en de landkaart waarop hij de bestemmingen heeft aangegeven waar hij geweest is. Op de tekening waarop je Melle en opa bij de hertjes ziet, kijkt opa heel vrolijk en Melle verschrikt. Op de laatste tekening steken Melle en opa hun handen in de lucht en Melle zingt het lied over de zee. Melle kijkt blij, opa kijkt ietsje verdwaasd uit zijn ogen. Op de schutbladen zie je attributen die met opa te maken hebben: verrekijkers, ankers, kijkdozen, kopjes, kwasten.

Goede uitleg over dementie

De illustratie op de voorkant van het boek trekt de aandacht: een jongetje met een ouder iemand in een fauteuil, dobberend op zee. De titel maakt duidelijk dat het om een opa en een kleinzoon moet gaan en dat vergeetachtigheid het thema is van dit boek. Een belangrijk onderwerp omdat het aantal mensen met dementie is vervijfvoudigd. In 1950 waren er 50.000 mensen met dementie, nu (2020) zijn dat er ruim 280.000. En de komende 25 jaar zal dit aantal verdubbelen tot meer dan een half miljoen is te lezen op de website van Stichting Alzheimer Nederland.

Het is moeilijk om uit te leggen aan een jong kind wat dementie inhoudt. Dit prentenboek is een mooie hulpmiddel. Het boek bestaat uit drie onderdelen: de periode voordat er sprake is van dementie bij opa, het aan de oppervlakte komen van dementie en tot slot een opname in een verzorgingshuis en het omgaan met een opa met dementie.

Met duidelijke voorbeelden wordt uitgelegd hoe het gedrag van opa verandert. Dat opa plots het brood wat bestemd was voor dieren van de kinderboerderij gaat opeten. Dat soms pas later de puzzelstukjes op zijn plaats vallen en dat een kind ook weet dat er dingen niet klopten. In het verhaal wordt het goede voorbeeld gegeven door de ouders van Melle. Ze gaan op het juiste moment in gesprek met Melle.

Ouders die dit boek voorlezen aan hun kind kunnen het verhaal gebruiken om in gesprek te gaan met hun kind. Het blijft een moeilijk onderwerp, maar als een kind begrijpt waarom opa of iemand anders in de naaste omgeving verandert in gedrag dan kan dat helpen bij de acceptatie. Zowel voor volwassenen als kinderen blijft het zeer moeilijk als iemand met dementie je niet meer herkent, je naam niet meer weet. In kinderboeken wordt dit wel eens weggelaten, maar dat is niet het geval in dit boek. Opa zegt dat hij geen kleinzoon heeft en dat Melle weg moet gaan. Toch is het goed dat dit besproken wordt, dan kan een kind (maar ook een volwassene) zich daarop voorbereiden. Het is belangrijk om samen met een kind te ontdekken waar je iemand met dementie een plezier mee kunt doen. Je kunt dan denken aan het doornemen van fotoboeken, het bezoeken van plekken van vroeger, wandelen in de natuur of bijvoorbeeld het zingen van liedjes van vroeger. In het verhaal neemt Melle zelf het initiatief. Hij maakt een kijkdoos en hij bereikt daarmee 'de schatkist met herinneringen' in het hoofd van opa. Het maakt duidelijk dat ieder contact zoveel vreugde kan brengen. Al blijft natuurlijk het verdriet van afscheid van de persoon die opa in het verleden was. De tekst is goed te volgen voor de doelgroep, de mooie paginavullende illustraties vormen een aanvulling op de tekst en zullen ervoor zorgen dat kinderen geboeid blijven.

Lees verder

• Dementie, Opa Bart vergeet alles
• Boekrecensie: Oma vergeet-mij-nietje (AVI 2)
• Het is echt waar, opa! (de impact van dementie op een kind)
• Oma's hoofd is versleten – Als oma of opa dementie heeft