Tekentechniek: pastel

Pastelkrijt is een leuk en mooi medium om gekleurde tekeningen mee te maken. De techniek is relatief makkelijk: je kunt de kleuren heel goed mengen. Bovendien dekken de kleuren mooier dan bij kleurpotlood. Je kunt variëren van hele felle kleuren tot hele zachte kleuren. Pastelkrijt kan een heel mooi schilderachtig effect creëren, en de tekeningen verkleuren niet. Dit is bij sommige soorten verf wel het geval. In de prehistorie werd er al krijt gebruikt om mee te tekenen, maar dan in de vorm van stukken gekleurd rots. Tegenwoordig is pastelkrijt een mengsel van pigment en kalk of gips met als bindmiddel gom.

Wat heb je nodig?

• Pastelkrijt
• Stevig papier of karton met structuur
• Zachte gum, kneedgum of harde borstel
• Potlood
• Doezelaars (houten en/of rubberen)
• Eventueel houtskool
• Schuurpapier en/of mesje

Pastel opzetten

Bij het opzetten van een pasteltekening hoef je niet met zoveel dingen rekening te houden als bij een aquarel- of olieverfschilderij. Het is verstandig om je papier met een klein beetje plakband in de hoekjes vast te zetten, dan kreukelt je papier minder snel en kan het niet verschuiven. Als je je tekening op een plank vastzet, kun je de plank ook nog schuin zetten als je dit fijn vindt werken. Je kunt eigenlijk al het papier gebruiken dat een beetje stevig is en klein beetje structuur heeft. Het papier moet stevig zijn omdat je er anders makkelijk kreukels in gumt, en het papier moet structuur hebben omdat anders het gruis van het krijt niet houdt. Maak de schets met potlood of houtskool. Je kunt ook met pastelkrijt zelf schetsen, maar potlood is makkelijker weg te gummen. Werk in dunne lijntjes en wees voorzichtig met gummen. Je kunt de lijnen nog wel aanpassen tijdens het tekenen, want pastelkrijt dekt vrij goed.

Technieken

Papierkeuze

Een belangrijke keuze bij een pasteltekening gaat over de soort papier. Je kunt gewoon tekenpapier gebruiken, maar ook aquarelpapier, karton of speciaal pastelpapier. De structuur van het papier is heel belangrijk. Papier met weinig structuur geeft vaak een zachter effect, papier met veel structuur kan hele gave en levendige effecten geven. Het voordeel van papier met veel structuur is dat je met dikkere lagen pastelkrijt kunt werken, omdat het gruis beter in de voegen van het papier blijft steken. Je kunt heel veel verschillende kleuren papier gebruiken. Soms kan het heel mooi zijn om niet je hele tekening in te kleuren. Kies een kleur die bij je onderwerp past en niet teveel afleidt. Ook kun je rekening houden met de muur waar je de tekening wilt ophangen: als je muur roze is, is het niet zo mooi om een rode achtergrond te gebruiken.

Soort pastelkrijt

Er bestaan heel veel verschillende soorten pastelkrijt. De krijtjes variëren voornamelijk in hardheid. Zachte krijtjes werken vaak het fijnst, maar met harde krijtjes is het makkelijker om hele gedetailleerde dingen te tekenen. Dit komt vooral omdat zachte pastelkrijtjes vaak veel dikker en breder zijn. Harde krijtjes hebben vaak meer een punt. Ook bestaat er pastelpotlood, dit kun je vergelijken met héél hard pastelkrijt. Hou er rekening mee dat felle, contrasterende tinten zoals zwart, wit en felle kleuren vaak beter uitkomen in zacht pastelkrijt: zacht pastelkrijt geeft meer pigment af.

Waar beginnen?

Pastelkrijt geeft heel erg af en vervaagt heel snel. Begin dus in een hoek waar je niet met je handpalm of arm inhangt. Als je rechtshandig bent betekent dit dat je het beste in de linker bovenhoek kunt beginnen en als je linkshandig bent in de rechter bovenhoek. Pastelkrijt dekt de eerste laag erg goed, maar als je met verschillende kleuren over elkaar heen gaat zal je zien dat de kleuren mengen en minder dekkend worden. Je kunt dus het beste van licht naar donker werken. Strakke witte streepjes over een donkere achtergrond kun je wel als laatste doen: als je heel hard drukt komt er voldoende pigment van je krijtje af om een felle lijn te krijgen. Voor grote vlakken is dit niet aan te raden.

Inkleuren

Als je grote vlakken wilt inkleuren, kun je dit het beste met de zijkant van je krijtje doen. Als je krijtje te groot is breek je hem door midden. Alle scherpe lijnen en details doe je met de punt van je krijtje. Als je hele scherpe lijnen wilt maken en het puntje van je krijtje is te bot, kun je het krijtje een beetje opschuren, of bijsnijden. Je kunt ook het krijtje door midden breken, dan krijgt het krijtje ook altijd een scherp randje.

Wissen

Je kunt pastelkrijt uitgummen, of als het grove lagen zijn wegborstelen. Gum wel altijd heel voorzichtig: de structuur van je papier gaat stuk van gummen en bovendien loop je kans op kreukels in je papier. Gebruik altijd een zachte gum die makkelijk loslaat, of kneedgum.

Schaduwen

Maak schaduwen bij een pasteltekening altijd als laatst. Als je de schaduwen als laatst doet, is het het makkelijkst om de donkere tinten goed te verdelen. Je kunt de schaduwen maken met zwart en donkergrijs pastelkrijt, maar het is ook aan te raden om houtskool te proberen. Zwart pastelkrijt werkt vaak te dekkend voor zachte schaduwen. Houtskool geeft heel fijn gruis en mengt lichtjes met de ondergrond.

Mengen

Je kunt de kleuren van pastelkrijt op verschillende manieren mengen. Je kunt voor grote vlakken je vingers gebruiken. Je vingers zijn vaak een klein beetje vettig waardoor het krijt mooi blijft 'hangen' en zo beter verspreid wordt. Je kunt ook doezelaars gebruiken. Dit is vooral handig voor kleine details, waar je vingers te grof voor zijn. Er zijn houten en rubberen doezelaars op de markt. De houten krassen vaak het krijt een beetje weg, dit is vooral fijn als je de kleuren echt vager wilt krijgen. De rubberen doezelaars zijn vaak wel wat duurder, maar kun je heel gedetailleerd mee werken. Het krijt blijft een beetje aan het rubber kleven, waardoor de verdeling egaler wordt. Bovendien heb je deze rubberen doezelaars in verschillende vormen: rond, of met een puntje. Een puntje is fijn om dunne lijnen mee te bewerken, een ronde is fijn voor iets grotere vlakken.

Afwerking

Om te zorgen dat het gruis een beetje beter op het papier blijft kleven, is het verstandig om je tekening te fixeren. Je kunt dit doen met kleurloze haarlak of speciaal fixatief voor pastel en houtskooltekeningen. Hou de spuitbus op ongeveer 30 cm afstand van je tekening en breng een dunne laag aan. Pas op dat het papier niet "nat" wordt door de spuitnevel, want dan verandert de kleur van je krijt en kunnen de kleurtjes op een ongewenste manier mengen. Laat je tekening een kwartier tot een half uur drogen en fixeer de tekening opnieuw. Als de tekening ongeveer 3 laagjes fixatief heeft is hij wel redelijk beschermt. Dit hangt natuurlijk ook af van hoe dik de lagen krijt zijn geworden. Het krijt zal altijd blijven afgeven. Als je in hele dikke lagen krijt wilt gaan werken, is het slim om tussendoor te fixeren. Zo kan de volgende laag krijt beter hechten. Je moet er dan wel zeker van zijn dat de onderliggende lagen goed zijn, want je kunt ze niet meer zo makkelijk weg gummen zonder het papier te beschadigen.

Je tekening is heel gevoelig voor nattigheid en voor stofzuigers. Lijst de tekening dus altijd in achter glas.

Lees verder

• Schildertechniek: acryl
• Schildertechniek: olieverf
• Schildertechniek: aquarel