Softpastelkrijt

Pastelkrijt, ook wel softpastels genoemd, is een heel leuk middel om mee te werken. Het is makkelijk te gebruiken en er is snel een mooi resultaat te verkrijgen. Daarom is het leuk om pastelkrijt nader te bekijken om te zien of het wellicht iets voor u is!

Inhoud

• Wat is Pastelkrijt?
• Geschiedenis
• Verwerking
• Papier
• Merken Pastelkrijt
• Zelf pastelkrijt maken
• Conservering

Wat is Pastelkrijt?

Pastelkrijt is een zacht soort krijt. Het is makkelijk in gebruik en een veelzijdig martiaal. Omdat met dit krijt een zeer schilderachtig effect wordt bereikt, spreken kunstenaars die het gebruiken niet van een tekening maar van een schilderij.

De naam van het krijt doet vermoeden dat er alleen zachte tinten worden gebruikt. Maar er kunnen juist ook hele felle kleuren worden bereikt. Pastelkrijt wordt gemaakt door pigmenten te mengen met krijt. De meeste merken geven van elke pigment verschillende tinten naar wit door de hoeveelheid kalk te vergroten. Hierdoor ontstaan verschillende kleurtonen en daaraan dankt pastelkrijt zijn naam. Naast de pigmenten en krijt wordt er een bindmiddel toegevoegd. Dat is traditioneel Arabische gom en tegenwoordig vaak cellulosegom. Er zijn ook krijtjes waar geen krijt aan is toegevoegd. Deze bestaan dus uit puur pigment met bindmiddel en bevatten de kleur op volle sterkte. Op deze manier verkrijg u een krijt dat wel wat weg heeft van stoepkrijt. Dit is echter totaal niet het geval. Stoepkrijt ontstaat door kalk te impregneren met een goedkope kleurstof. Er zit geen enkel echt pigment in zoals dat bij Pastelkrijt wel het geval is.

Geschiedenis

Tekenkrijt wordt al gebruik vanaf het begin van de geschiedenis. Het bestond uit zachte stukken wit of gekleurde rots. In de middeleeuwen maakte men voor het eerst krijtstaafjes door rode of gele klei te persen. Dit is het nog steeds populaire rood krijt.
De eerste vermelding van pastel is van Leonardo da Vinci. Hij tekende in 1495 op dat de Franse kunstenaar Jean Perral krijtstiften heft gemaakt.

In de18e eeuw werd pastelkrijt zeer populair. Toen werd de pastel techniek gemend met gouache (schilderen met dekkende waterverf) waar veelal portretten mee gemaakt werden. Het krijt werd eerst zelf gemaakt door kunstenaars of hun leerlingen. Vanaf het midden van de 19e eeuw werd pastelkrijt industrieel geproduceerd. Rond 1870 verschijnen er assortimenten pastels in dozen. Hierdoor werd dit medium opnieuw populair.

Een beroemde kunstenaar die aan het einde van de 19e eeuw veel met pastel werkte was Edgar Degas.

Verwerking

Pastelkrijt is een heel zacht krijt; het kan met de vinger uitgewreven worden. Het is in verschillende vormen te krijgen:

• Zachte pastel: dit zijn meestal ronde staafjes. Dit hecht goed aan het papier en is makkelijk uit te wrijven.
• Harde pastel: dit zijn meestal vierkantjes staafjes. Deze krijtjes zijn wat harder. Hier kunt u goed details mee tekenen.
• Pastelpotloden: Deze zijn vaak wat harder dan zachte pastels. U kunt hier goed details mee tekenen. Grotere vlakken kleuren is niet handig met pastelpotloden. Daar zijn krijtjes handiger voor. Voordeel van de potloden is dat u geen vieze vingers krijgt.

De pigmenten die worden gebruikt zijn over het algemeen goed kleurecht. Dat wil zeggen dat de kleur van het krijt lang behouden blijft zonder bleker te worden.

Pastelkrijt is dekkend. Dat levert twee voordelen op:

• Het kan gebruikt worden op gekleurd of zwart papier. Dit laat de kleuren erg goed tot zijn recht komen. U kunt hiermee al snel een mooi resultaat bereiken. De kleur van het papier wordt gebruikt als middentoon en is op die manier belangrijk voor de uiteindelijke kleurschakering van het schilderij. Het zorgt voor eenheid van het schilderij. De lichte krijtkleuren dienen om details er meer uit te laten springen.
• U kunt lichte kleuren over donkere kleuren heen aanbrengen. U moet dan wel goed weten welke kleuren u daarvoor gebruikt anders wordt het schilderij grauw en groezelig. Te veel in lagen werken doet een pastelschilderij dus geen goed. Met pastel wordt dan ook veel in kleuren naast elkaar gewerkt om optische menging te verkrijgen. Om deze reden is het aan te raden veel kleuren in huis te hebben.

Verschillende kleuren kunnen tot op zeker hoogte gemengd worden door in elkaar wrijven met vingers. Voor het in elkaar wrijven kan ook een doezelaar gebruikt worden. Dit is een staafje van samengeperst katoen of papiervezel. Simpele wattenstaafjes voldoen echter ook. Met deze techniek is het niet mogelijk om expressief te tekenen.

Voor het verwijderen van foutjes is een penseel en een kneedgum handig. Met de penseel kan het meeste krijt verwijderd worden. Dep met de kneedgum de laatste restjes weg.

U kunt het beste veel zelf uitproberen. Experimenteer met de krijtjes plat en rechtop en door meer of minder kracht te zetten. Werk met hard en zacht krijt. U kunt een donkere kleur neer zetten en daar zacht met een lichte kleur overheen gaan. Dit wordt ook wel glaceren genoemd en is bijvoorbeeld handig om de glans van een dier of voorwerp aan te duiden. Doe dit met verschillende kleuren om te kijken wat het effect is en onthoud welke combinaties geschikt zijn.
Wanneer u dit doet, merkt u wat u prettig vindt werken, wat u mooi vindt en ontwikkelt u uw eigen stijl.

Papier

De papiersoort die gekozen wordt is belangrijk voor het eindresultaat. Glad papier kan niet zo veel krijtdeeltjes vasthouden. Dit geeft daardoor zachtere en fijnere kleuren. Het papier is eerder verzadig en u kunt er daardoor niet lang op door werken. Dit is het meest geschikt voor gedetailleerd werk. Papier met veel structuur geeft diepe volle kleuren. Het is met dit papier lastiger om nette vlakvullingen te krijgen. Dit papier is geschikt voor wat vrijer werk. De persoonlijke voorkeur en wat voor effect u wil bereiken is uiteindelijk het belangrijkst in de papierkeuze.

Zoals eerder genoemd geeft gekleurd papier een ander effect dan wit papier. Pastel op wit papier maakt de kleuren grauwer. Het witte krijt dat vermengd zit in pastelkrijt wordt door wit papier nog eens versterkt.

Pastelpapier is te verkrijgen in veel verschillende kleuren en in fijnere en grovere structuur. Het is te verkrijgen in blokken met een aantal verschillende kleuren en in losse vellen. Losse vellen zijn in zeer veel verschillende kleuren verkrijgbaar. Er is ook karton te verkrijgen met een zandachtige of fluwelen structuur. Eén van de bekendste merken pastelpapier is Canson. Andere merken zijn: Colourfix, Sennelier, Hahnemühle, Lanacolours, Sansfix (pastelboard) en Clairefontaine (pastelmat).

Merken Pastelkrijt

In de jaren zestig waren er merken die meer dan duizend kleuren pastelkrijt in hun assortiment hadden! Omdat pastelkrijt met de hand verpakt moet worden vanwege de grote breekbaarheid, hebben de meeste merken tegenwoordig rond de 200 kleuren om de kosten te drukken. Dit verschilt per merk. Sommige merken hebben wel meer dan 300 kleuren.
Van de meeste merken zijn nieuwe krijtjes los verkrijgbaar. Vaak zijn er ook dozen verkrijgbaar geschikt voor een bepaald onderwerp zoals landschappen, natuur, portretten, algemeen etc.

Bekende merken zijn, Rembrandt, van Gogh, Schminke, Conté en Winsor & Newton. De verschillende merken hebben allen een verschillende hardheid. Schminke en Winsor & Newton zijn erg zacht. Conté heeft vierkante harde pastels. Rembrandt en van Gogh zitten tussen de harde en zachte krijtjes in. Begint u net met pastelkrijt te werken dan is Rembrandt een fijn krijt om mee te beginnen. Dit is goed verkrijgbaar en het is niet te hard en niet te zacht.

Zelf pastelkrijt maken

Het is mogelijk om zelf pastelkrijt te maken. Het is heel makkelijk. U lost Arabische gom op in water. Dit meng u met gebluste kalk en een pigment. Als dit een deegachtige substantie ie geworden, kunt u het met de hand in de gewenst vorm kneden of rollen. U kunt ook een mal gebruiken. Laat dit drogen en het krijt is klaar.

De tint en hardheid kan gevarieerd worden door de hoeveelheid kalk en gom te variëren. Soms moet zwart pigment toegevoegd worden om een bepaalde tint te verkrijgen.

Commercieel vervaardigd krijt wordt onder grote druk ineengeperst. Omdat dit bij zelf gemaakt krijt onmogelijk is, moet er meer gom toegevoegd worden om breken te voorkomen. Het krijt zal hierdoor harder blijven en zal dus een meer tekenachtig effect geven.

De kosten van de zuivere grondstoffen zijn ongeveer 10 procent van de prijs voor pastelkrijt in de winkel.

Conservering

Pastelkrijt bevat weinig bindmiddel. Daardoor blijven de kleuren lang mooi. Olieverf geelt bijvoorbeeld nog na. Dat is bij pastel niet het geval. Ook wordt het papier niet aangetast. In dat opzicht is de houdbaarheid van een pastel heel goed. Daar staat tegenover dat de krijtlaag zelf erg kwetsbaar is omdat er weinig bindmiddel in zit. Door vegen of schokken of zelfs een simpele windvlaag kunnen de kleurdeeltjes makkelijk van het papier af gaan. Om dit tegen te gaan kan de pastel gefixeerd worden. Daardoor komt er een verneveld hechtlaagje op. Hoewel de hechting van het pastel verbetert met een goed fixatief, heeft het fixeren ook nadelen. De tint van de gebruikte pastel wordt donkerder en het werk wordt ‘harder van uiterlijk en structuur. Daarnaast kan het fixatief een pastel niet beschermen tegen de inwerking van licht. Sommige pigmenten zijn bijna perfect lichtecht, anderen verkleuren al na enkele weken. Voor de meeste tinten zijn tegenwoordig redelijk lichtechte pigmenten beschikbaar.

De beste bescherming voor een pastel is inlijsten achter glas. Dit vertraagt het verkleuren aanzienlijk omdat ultraviolet licht wordt gefilterd.

Lees verder

• Oliepastelkrijt