Knikkeren: door de eeuwen heen

Het knikkerspel is al eeuwen oud. Veel kinderen maakten kennis met het bekende spel. Knikkers zijn er in veel verschillende kleuren, soorten en maten. Iedere knikker had zijn eigen waarde. Aan de hand van het soort knikker werd het aantal punten berekend. Dit bepaalde wie het spel gewonnen had.

Wat zijn knikkers?

Het knikkeren is een eeuwenoud spel. Een knikker is kogelvormig. Ze bestaan in verschillende groten met een diameter van ongeveer 1 tot 5 cm. Knikkers worden gemaakt van verschillende materialen, zoals glas, marmer, steen, hout, kunststof of klei.

De geschiedenis van het knikkeren

Het knikkerspel is al eeuwenoud. Het werd al gespeeld door de Romeinse en Egyptische kinderen. Er zijn veel soorten knikkerspelletjes. Ieder spel kent zijn eigen regels en heeft ieder een apart doel.
Sinds 1870 worden de knikkers fabrieksmatig gemaakt van klei. Vanaf 1890 werden de glazen knikkers fabrieksmatig gemaakt door speciale knikkermachines. De glazen knikker is de meest duurzame knikkersoort. Er bestaan ook knikkers die gemaakt zijn van andere soorten materialen. Vroeger werden de glazen knikkers gemaakt door gesmolten glas in gelijkmatige cilindertjes te verdelen. Deze cilinders werden in een speciaal apparaat geplaatst met een soort molenstenen, die van het warme glas bolletjes maken. Dit vereist heel precies werk.

De handgemaakte glazen knikkers

De handgemaakte glazen knikkers werden uitgevonden door de Romeinen. De doorbraak kwam echter pas in Thuringen. Rond 1840 probeerde men knikkers te maken van glas. Bij de eerste knikkers werd de top van een glazen staaf verhit. Deze massa werd dan stroperig. Deze massa werd vervolgens in een houten mal geduwd. Daarna werden de mal en de staaf van elkaar gescheiden en moest de massa afkoelen. Nadat de massa was afgekoeld, kon de mal verwijderd worden en was de knikker een feit. Dit proces duurde echter veel te lang, waardoor de productie laag lag.
In het jaar 1848 werd de knikkerschaar uitgevonden door Elias Greiner. Hij kreeg hier op 5 september 1848 patent op. Door knikkers te maken met de knikkerschaar lag de productie hoger en was het sneller uit te voeren.
Na verloop van tijd werd de knikker machinaal gemaakt. De opkomst van de machinale glazen knikker in combinatie met de crisis rondom de eerste wereldoorlog, betekende het einde van het tijdperk van handgemaakte knikkers.

Knikkersoorten en -formaten

Knikkersoorten

Er bestaan zeer veel soorten knikkers. Hieronder worden een aantal knikkersoorten benoemd.

• Dragon/Draak: deze knikker is blauw transparant van kleur met rood / groene strepen.
• Chinees: blauw glimmend met gekleurde stippeltjes.
• Nevel: mat transparant.
• Kikker: wit met groene strepen.
• Kattenoog: doorzichtig met een gekleurd streepje/pluimpje in het midden.
• Turtle: groen met oranje of met geel.
• Rode duivel: Rood met gele strepen.
• Hemelblauwtje: transparant blauw.
• Planeet: gespikkeld in verschillende kleuren.
• Neptunes: transparant blauw met witte strepen.
• Diamant: glimmend doorzichtig.
• Tijger: doorzichtig met oranje, gele en bruine slierten erin.
• Witje: wit met gekleurde strepen erin.
• Water: geheel transparant
• Zebra: ook wel Panda genoemd. Wit met zwarte strepen.
• Pottenbakker: gemaakt van klei.
• Aarde: ook wel wereld genoemd, omdat er groene "landen"op de knikker afgebeeld staan. Dit is een vrij zeldzame knikker.
• Pinguïn: glimmend zwart met wit.

Knikkerformaten

Knikkers hebben verschillende formaten. Ieder formaat heeft ook weer zijn eigen benaming.

1. ±12mm: ukkie’s
2. ±16mm: gewone knikker
3. ±24mm: bonk
4. ±35mm: reuzenbonk
5. ±42mm: mega
6. ±50mm: super mega
7. ±60mm: kingsize

Spelregels

Spelregels kunnen verschillen per school, per regio of per streek. Met het knikkeren is het de bedoeling dat de knikkers terecht komen in het zogenaamde knikkerpotje.
Vaak wordt er een streep getrokken. Vanaf dat punt kan de knikker in het spel gebracht worden. Er wordt van te voren afgesproken met welke knikkers en met welke waarde er geknikkerd gaat worden. De knikker wordt gespeeld door de knikker op je wijsvinger te plaatsen en te lanceren door de knikker met je duim weg te tikken. Bij een van de knikkerspelletjes geldt, dat degene die de laatste knikker in het potje weet te knikkeren wint het spel. De knikkers zijn dan van de winnaar.