Tips voor straatfotografie: visie op mensen en hun omgeving

Straatfotografie heeft begin 21e eeuw een sterke comeback gemaakt. Het fotograferen van mensen op publieke plaatsen zoals de straat, het station en de bushalte levert vaak spontane en boeiende foto's op. Een straatfoto is echter geen gewoon kiekje. Een goede straatfoto moet in de eerste plaats een verhaal vertellen. Dat betekent: ga op zoek naar mensen die contact met elkaar maken, blikken uitwisselen, met elkaar praten of iets samen doen. Het technische aspect (compositie, belichting enzovoort) is zeker in het begin minder belangrijk dan bij andere vormen van fotografie zoals landschaps- of portretfotografie. Je kunt dus zonder probleem met een goedkope compactcamera op stap. Iedereen heeft tegenwoordig een fototoestel, meestal digitaal, en gebruikt dat vaak alleen maar om familiekiekjes te maken. Met dat eenvoudige toestel heb je echter de mogelijkheid om je te wagen aan een vorm van kunstfotografie die in ieders bereik ligt: de straatfotografie. Het loont de moeite om te luisteren naar tips die de 'meesters van de straatfotografie' geven over hun geliefd genre. Het geeft immers zoveel meer voldoening als je met gelukte straatfoto's na een fotojacht thuiskomt. Inspiratie kun je putten uit foto's van de oude garde, de pioniers van de straatfotografie zoals Henri Cartier-Bresson, Joel Meyerowitz, Garry Winogrand, Lee Friedlander en Diane Arbus. Bij de jongere generatie is Eric Kim (geboren in 1977) een gedreven promotor en internationaal bekend leraar van straatfotografie. Terwijl het nog maar enkele jaren geleden bijzonder moeilijk was om enige informatie over het genre te vinden, verschijnen nu heel wat meestal Engelstalige publicaties in boeken, en op internet zijn er zelfs degelijke gratis cursussen beschikbaar. Geen excuus dus om nog langer bij de pakken neer te blijven zitten...

Wat is er zo aantrekkelijk aan straatfotografie?

Je kunt er moeilijk naast kijken: meer en meer fotografen, zowel hobbyisten als professionals, voelen zich aangetrokken tot dit genre van kunstzinnige fotografie. Wat hen zo bevalt aan straatfotografie kan als volgt worden samengevat:

• Om te beginnen de minimalistische uitrusting: een lichte camera met vast objectief en je bent weg. Geen onhandige zware tas met objectieven, geen statieven, filters of andere gadgets. Een straatfotograaf heeft nodig: een goed oog, een klikgrage wijsvinger en een gezonde dosis intuïtie om op het goede moment af te drukken (wat Cartier-Bresson 'le moment décisif' noemde). Koelbloedig blijven helpt ook, vooral wanneer een spierbundel ontdekt dat je stiekem een foto van hem staat te nemen.
• Het is spannend om als straatfotograaf op jacht te gaan, op zoek naar het ultieme kiekje. Spannend, omdat het niet zo vanzelfsprekend is om met een groothoeklens dicht tot heel dichtbij mensen te komen om je foto te nemen. Een straatfotograaf staat midden in de actie, en gaat niet op veilige afstand als een sluipschutter te werk met een zoomlens.
• Het is een gezonde hobby, want je legt per dag veel kilometers af. Je benen doen dienst als zoomobjectief: ben je te ver van een tafereel verwijderd, dan ga je er gewoon naartoe.
• Het vergt zeker in het begin weinig kennis van fotografietechniek. Een goede basis is natuurlijk mooi meegenomen. Feit is dat je moderne fototoestellen zonder probleem op de stand automatisch kunt zetten. Je hoeft je dan niets meer aan te trekken van juiste belichting of scherptediepte, waardoor je je kunt concentreren op wat voor je gebeurt of gaat gebeuren. De fijnere kneepjes kun je later wel leren.
• Je maakt deel uit van een gemeenschap van enthousiaste straatfotografen die op Flickr, 500px en andere sites hun kunnen tonen en elkaars werk becommentariëren. Als je uitzonderlijk goed bent, kan dit zelfs een opstapje zijn naar wereldwijde internetfaam, en je kunt je werk ook exposeren voor het publiek, net zoals andere fotografen doen.

Over het fotograferen van vreemde mensen op straat

Vooraleer je met je camera van 250 gram op stap gaat om vreemde mensen in het vizier te nemen, is het goed om van enkele dingen op de hoogte te zijn zodat je niet voor verrassingen komt te staan.

Fotografeer mensen alleen maar in publieke ruimtes

Dat betekent elke plaats die niet privé is. Ga dus geen mensen fotograferen die de was in hun tuin ophangen, of aan hun raam staan, tenzij je (achteraf) expliciet hun toestemming vraagt. Onder publieke of 'openbare' ruimtes vallen plaatsen waar mensen zich vrij kunnen bewegen zonder iemands eigendom te betreden, zoals de straat, openbare markten, pleinen, bus- en tramhaltes, stations, stadions, supermarkten, parken en metrostations.

Hou rekening met de wetgeving

Ga je naar het buitenland, dan is het best om je te informeren over de plaatselijke wetten op het beschermen van privacy (met name het 'portretrecht') en eigendomsrecht. In België was het bijvoorbeeld tot voor kort verboden om foto's te nemen van constructies zoals het Brusselse Atomium wanneer zij duidelijk het hoofdonderwerp vormden van de foto.

Fotografeer met respect

Fotograferen van mensen mag eigenlijk altijd, zolang je de foto's maar niet openbaar maakt door ze te publiceren. Het is misschien verstandig om toelating te vragen aan de gefotografeerde, hoewel vrijwel niemand tegenwoordig zal protesteren zolang de foto niet gênant en onrespectvol is. Not done: dronkaards, verkeersslachtoffers of vrijende koppeltjes fotograferen, enzovoort; in het algemeen dus geen mensen in situaties vastleggen waarin je jezelf ongemakkelijk zou voelen. Een straatfoto is strikt genomen ook geen close-up van een gezicht; dat is meer portretfotografie, een ander genre.

Uitrusting en techniek

Zoals reeds gezegd hoef je je als straatfotograaf in het begin niet te veel zorgen te maken over de juiste camera en fotografietechniek. Hier volgen toch enkele tips die je kunnen helpen bij je nieuwe hobby.

Keuze voor een digitale of analoge camera

Voor de komst van de digitale camera in de jaren 1980 had je geen keuze en moest je met filmrolletjes aan de slag. Bij zulke analoge camera's wordt fotografie algauw een dure hobby. Je betaalt immers niet alleen voor het filmrolletje, maar ook voor de ontwikkeling ervan, en per afgedrukte foto rekent men je ook nog eens een bedrag aan. Het is dan ook begrijpelijk dat de goedkopere zwart-witfilm populair is als je voor deze optie kiest. Er zijn overigens nogal wat straatfotografen die zweren bij 'het diepe zwart' van echte film en er de meerkost voor overhebben.

Een digitaal fototoestel biedt veel voordelen. Om te beginnen kun je naar hartenlust plaatjes schieten, want het kost twee keer niks. Thuisgekomen steek je het geheugenkaartje van je camera in je computer en kopieer je je buit van die dag naar een map. Dan kun je er verder mee aan de slag. Een wat goedkopere digitale camera zal misschien wat minder kwaliteit leveren, maar als je begint met straatfotografie zal je oude vertrouwde toestel zeker voldoen. Een groot voordeel van digitaal fotograferen is dat je onmiddellijk je resultaat te zien krijgt op het toestel zelf, terwijl je dagen of weken moet wachten als je een filmrolletje bij de fotograaf inlevert.

Gewone compactcamera met vast objectief of met zoomlens

Anno 2019 worden de meeste digitale compactcamera's uitgerust met een zoomobjectief dat niet kan worden verwijderd. Wil je echt haarscherpe foto's, dan kies je toch nog het beste voor een wat duurdere compactcamera met vast objectief. Zo een 'prime lens' is minder complex (minder bewegende delen en minder glazen lenzen) en is nog steeds de beste keuze voor de veeleisende fotograaf. Het nadeel is dat zulke toestellen algauw meer dan duizend euro kosten en dat je jezelf beperkt tot één vaste brandpuntsafstand.

Gewone compactcamera met vast objectief of systeemcamera

Een interessant, veelzijdig digitaal fototoestel is de systeemcamera. Daar kun je net als bij analoge spiegelreflexcamera's werken met verschillende objectieven. Wil je héél dichtbij komen of veel scherptediepte hebben, dan klik je er een groothoekobjectief op. Ga je graag vanop een wat 'veiliger' afstand fotograferen, dan gebruik je een standaardobjectief of een lichte zoomlens.

De smartphone als straatcamera

Smartphones zijn bijzonder aantrekkelijke toestellen om mee op stap te nemen. Je hebt er altijd een op zak, en dat is bij straatfotografie ontzettend belangrijk: vaak ontglipt je immers een prachtig straattafereel omdat je op dat ogenblik geen fototoestel bij je hebt. De camera's op sommige van die smartphones zijn ook ontzettend goed geworden, al zijn de mogelijkheden in vergelijking met compactcamera's wat beperkt.

De ideale straatcamera

Veel hobbyfotografen lopen in de val van wat in het Engels het "GAS syndrome" wordt genoemd: Gear Aquisition Syndrome. In hun jacht naar steeds betere uitrusting kopen zij spullen die veel te duur zijn maar de belofte inhouden van scherpere, betere foto's. Voor wie er toch aan bezwijkt, zijn er enkele dingen waar men moet op letten bij de aanschaf van de ideale straatcamera:

• hij moet licht en compact zijn
• in stille modus kunnen werken
• een snelle automatische scherpstelling hebben
• verschillende werkmodi (van automatisch tot handmatig) aanbieden
• liefst waterdicht en stofbestendig zijn
• een grote sensor hebben zoals Four Thirds of APS-C
• beschikken over een heldere elektronische zoeker en goed afleesbaar LCD-scherm

Vrijwel alle grote merken hebben in hun aanbod van die lichte, snelle alleskunners die de straatfotograaf kunnen verleiden ondanks het hoge prijskaartje. Voorbeelden van hight tech compactcamera's anno 2019 zijn de Canon G7X Mark II, de Fuji X100F, de Leica Q, de Panasonic LX100 II en de Ricoh GR III. Voor recente reviews kun je best zelf op zoek gaan op internet, want er is te veel moois om op te noemen.

Automatisch, halfautomatisch of handmatig fotograferen

Zoals gezegd is er niets mis om te beginnen met volautomatische instelling. De puristen zullen je vertellen dat je dan te weinig controle hebt over zaken zoals scherptediepte, korrel en bewegingsonscherpte, maar de moderne toestellen zijn intelligent genoeg om in de meeste omstandigheden de goede keuze voor belichting (snelheid, diafragma en filmgevoeligheid) te maken.

Overigens past de modus 'Manueel' niet zo goed bij de point-and-shoot-mentaliteit van de straatfotograaf, voor wie snelheid van reageren prioritair is.

Automatisch fotograferen

Automatisch fotograferen is handig omdat het toestel zelf alles voor je kiest. Gewoonlijk wordt de keuze voor automatisch op je toestel aangeduid met 'AUTO'. Een kind kan de was doen: probeer deze instelling zeker uit en evalueer of het goede resultaten oplevert.

Halfautomatisch fotograferen

Op het 'keuzewieltje' van je toestel (zie foto) zie je verschillende instellingen. Een ervan is 'S', wat voor 'SPEED', snelheidsvoorkeuze staat. Wil je scherpe foto's in alle omstandigheden, dan kies je bij straatfotografie toch het beste snelheden van 1/250s of hoger. Die snelheid kies je al naargelang het toestel op een ander wieltje of op een ring rond het objectief. De meeste straatfotografen fotograferen met deze instelling.

De verschillende diafragmakeuzes: bij f1.8 valt het meeste licht binnen, maar is ook de scherptediepte het geringst. Het grootste diafragmagetal (hier f11) levert de kleinste opening van het diafragma op en de grootste scherptediepte.
Wil je dat je foto van voorgrond (voor straatfotografie vanaf ongeveer 2,5 meter) tot achtergrond (liefst tot oneindig) scherp is, dan draai je het wieltje op 'diafragmavoorkeuze', wat op het keuzewieltje wordt aangeduid als 'A' van het Engelse Aperture). Het diafragma is de opening waardoorheen het licht binnenvalt: hoe kleiner de opening, hoe meer scherptediepte je hebt. Voor straatfotografie kies je bij voorkeur diafragma's vanaf f8 of 'kleiner, dus f11 of f16 (denk eraan: hoe groter het getal, hoe kleiner de diafragmaopening). Doe je dit niet, dan krijg je foto's waarvan de achtergrond onscherp is, wat portretfotografen prachtig vinden, maar wat straatfotografen niet nastreven. De achtergrond maakt voor hen immers deel uit van het verhaal.

Bij halfautomatisch fotograferen (dus met voorkeuze van snelheid of van diafragma) blijft het toestel de juiste belichting regelen. Dit gebeurt door een passende sluitersnelheid, diafragma of filmgevoeligheid (ISO 100, ISO 200 enzovoort) te kiezen. Je kunt je toestel in het begin best zelf die ISO-waarde automatisch laten bepalen.

Geprogrammeerd fotograferen

De modus 'Program' is een vorm van automatische instelling waarbij het toestel een belichting voorstelt waar de fotograaf echter kan van afwijken. Verdubbel je de snelheid bijvoorbeeld van de voorgestelde 1/125s naar 1/250s, dan wordt het diafragma 2x vergroot, bijvoorbeeld van F8 naar f5,6 (elke stop van het diafragma is een verdubbeling of halvering van de voorgaande).

Handmatig fotograferen

Bij handmatig fotograferen kies je alles zelf en laat je bij manier van spreken niets over aan het toestel. Zet je keuzewieltje op 'M' van 'Manual' en kies bijvoorbeeld voor deze instellingen:

• Sluitersnelheid: minstens 1/250s om bewegingsonscherpte te voorkomen.
• Diafragma: een kleine opening levert meer scherptediepte op: f8 of hoger (f11, f16 of f22)
• Filmgevoeligheid: tussen ISO 800 en ISO 1600, afhankelijk van de lichtomstandigheden en de kwaliteit van de camera (dure toestellen geven minder korrel en scherpere foto's bij hoge ISO-waarden). Probeer verschillende instellingen uit.

Bij het instellen van de camera word je overigens nog steeds geholpen doordat het toestel op het schermpje toont of de belichting goed zit. Het resultaat zou moeten zijn: scherpe foto's doordat beweging bevroren is door de hoge sluitersnelheid, en zowel voor- als achtergrond zijn scherp door de gekozen kleine diafragmaopening.

Enkele strategieën voor de straatfotograaf

Iedere straatfotograaf heeft zo zijn eigen stijl, maar in wat je de klassieke straatfotografie kan noemen, zijn er toch een aantal handige tips, do's en don'ts waar je het beste rekening mee houdt.

Verken van tevoren je locaties

Noteer tijdens een wandeling in de stad waar goede locaties zijn om je onopvallend op te stellen. Te denken valt aan portalen, inhammen, trappen, ingangen en uitgangen, enzovoort. Als je zelf controle wil over de scherptediepte kun je die ook al van tevoren instellen (wat men 'zonefocussen' noemt).

Het benaderen van je onderwerp

Het dicht benaderen van vreemde mensen om een foto te nemen vergt moed. Het beste is om niet te heimelijk te werken, en als je toch 'betrapt' wordt, vriendelijk te glimlachen of een praatje te maken. Gedraag je zeker niet als een schuldige bange haas.

Een andere strategie is werken in 'stealth mode' door een stille, kleine en onopvallende camera te gebruiken, en toe te slaan wanneer je 'onderwerp' even wegkijkt of afgeleid is. De meeste straatfotografen werken overigens met de 'silent mode' van de camera, zodat die geen storende geluiden maakt bij het afdrukken.

Een vaak toegepaste truc is doen alsof je iets fotografeert in de omgeving van een persoon en na het nemen van een foto in de richting blijft kijken van dat 'fake' onderwerp.

Een andere steelse manier van fotograferen op straat is het 'schieten vanuit de heup'. Het toestel hangt naast je heup en je drukt ongemerkt af in de richting van je onderwerp. Sommigen worden er heel handig in, maar het blijft een lucky shot. Wat meer high tech is het met een app verbinden van je smartphone en fototoestel. Laat je camera op je buik hangen en kijk op het schermpje van je smartphone. Ook afdrukken doe je met de app op je smartphone. Niemand zal wat in de gaten hebben, want je bent gewoon een van de velen die met zijn smartphone bezig is. Ook een prima strategie overigens om vanop een terrasje, met je camera naast je pils op tafel te fotograferen.

Wie niet wil opvallen, kiest beter drukke locaties uit zoals winkelstraten, stadions of metro's, waar mensen gewoonlijk te veel afgeleid zijn om je op te merken.

Nog minder heroïsch is te werk gaan als een sluipschutter en vanop grote afstand met een joekel van een telelens de mensen fotograferen. Dit levert overigens zelden een goede straatfoto op, omdat lichtsterke telelenzen een te kleine scherptediepte hebben, waardoor het hoofdonderwerp geïsoleerd wordt van zijn omgeving.

Het gebruikmaken van de 'burst mode' van de camera

Wie zijn kansen wil vergroten op een foto die op het juiste ogenblik (le moment décisif) is genomen, kan de burst modus activeren. Daardoor worden op enkele seconden verschillende foto's kort na elkaar genomen.

Op zoek naar een eigen stijl

Na een tijdje zul je graag gaan experimenteren en wat buiten de lijntjes willen kleuren van de klassieke straatfotografie. Speel met de compositie (tijdens het nemen van de foto of achteraf in de nabewerking met beeldbewerkingssoftware zoals Lightroom en Photoshop). Zoek sterke contrasten, experimenteer met verschillende standpunten enzovoort.

Probeer ook je eigen werk kritisch te bekijken. Van elke 100 kiekjes die je nam, zullen er in het begin misschien maar 2 of 3 sterke straatfotos overblijven. Dat is normaal.

Samenvattend

Straatfotografie is een boeiende hobby die niet veel uitrusting of fotografische kennis vereist. De tips die de meesters van de straatfotografie geven helpen je op weg, maar niemand hoeft zich per se te houden aan tradities. Hoewel de klassieke straatfotografie werkt in zwart-wit, met hoge sluitersnelheden en bijvoorbeeld nooit flitsers of telelenzen gebruikt, staat het iedereen vrij om op zijn eigen manier te werken. In het begin is het wel verstandig om zich laten inspireren door het werk van talentrijke straatfotografen en pas geleidelijk de eigen grenzen te verleggen om een eigen stijl te vinden.