Spiegelreflexcamera: hoe werkt de sluiter?

De sluitertijd is één van de drie instellingen die je kunt doen om de belichting van een foto te bepalen. De andere twee zijn het diafragma en de ISO-waarde. Met de sluitertijd bepaal je hoe lang de sluiter van je camera geopend blijft. Met andere woorden: je stelt in hoe lang de sensor wordt blootgesteld aan licht. Aangezien dit invloed heeft op hoeveel beweging die je in je foto ziet, is het van belang om te weten hoe de sluiter werkt en welke sluitertijd je wanneer moet kiezen.

Inhoud

• Inhoud
• Wat is de sluiter?
• De sluitertijd
• Bewegingsonscherpte
• Sluitertijdvoorkeuze
• Samengevat

Wat is de sluiter?

De sluiter is een onderdeel van de camerabody en bevindt zich achter de spiegel, vlak voor de sensor van je spiegelreflexcamera. De sluiter kan openen en sluiten, waardoor je controle hebt over de tijd dat de camerasensor blootgesteld wordt aan licht. De meeste spiegelreflexcamera's maken gebruik van een mechanisch sluitersysteem, maar sommige camera's hebben een elektronisch sluitersysteem. De mechanische sluiter kun je het beste vergelijken met een gordijn dat zich voor de sensor bevindt en het licht dat erop valt tegenhoudt. Wanneer de sluiter opent, wordt de sensor van de camera blootgesteld aan dat licht. Zodra de sensor klaar is met het verzamelen van licht, sluit de sluiter weer, zodat er opnieuw geen licht meer bij de sensor kan komen.

De sluitertijd

Op je camera kun je bepalen hoe lang de sluiter geopend blijft door de sluitertijd in te stellen. Deze tijdsduur staat ook wel bekend als de belichtingstijd. Hoe langer de sluitertijd, hoe langer de sluiter geopend blijft. Zoals in Afbeeldingen 1, 2 en 3 te zien is, kun je door de sluitertijd te variëren allerlei effecten bereiken. Op je camera wordt de sluitertijd simpelweg weergegeven door een getal, bijvoorbeeld 1000. De tijd (in seconde) dat de sluiter open is, is 1 gedeeld door dit getal. Stel je de sluitertijd in op 1000, dan is je sluitertijd dus eigenlijk 1/1000 s. Er zijn echter ook camera's die zelf al 1/1000 s weergeven. Bij sluitertijden die langer duren dan een hele seconde, vinden we een " achter het getal. Wanneer je camera dus een sluitertijd van 5" aangeeft, dan is dit een sluitertijd van 5 seconde.

Net als het diafragma, is de sluitertijd ook in stappen in te stellen. Daarnaast vinden we, net zoals bij het instellen van het diafragma, camera's waarbij we de sluitertijd in hele, halve of 1/3 stops kunnen instellen. De schaal voor hele stops is als volgt:


Hierbij wordt de sluitertijd van links naar rechts dus steeds langer. Daarnaast halveren de getallen telkens als we een stop verder naar rechts gaan. Aangezien de getallen eigenlijk breuken voorstellen, betekent dit dat de sluitertijd verdubbelt voor iedere stop naar rechts.

Bewegingsonscherpte

Camerabeweging

Bewegingsonscherpte is, zoals het woord zelf al zegt, onscherpte in de foto door beweging. We kunnen hier onderscheid maken in twee verschillende gevallen. Het eerste geval is bewegingsonscherpte door beweging van de camera tijdens het maken van de foto. Dit is iets wat je in de meeste gevallen natuurlijk wilt vermijden. Dit effect kun je tegengaan door een sluitertijd te kiezen die kort genoeg is, zodat je de beweging van de camera niet terug ziet in de foto. Vaak wordt aangeraden om een sluitertijd te kiezen die 1 gedeeld door de brandpuntsafstand van het objectief is (of sneller). Als je bijvoorbeeld een 50mm objectief gebruikt, dan zou je dus een sluitertijd van 1/50 s of sneller in moeten stellen om geen onscherpe foto door camerabeweging te krijgen. Als je toch een lange sluitertijd wilt gebruiken voor een bepaald effect of omdat het niet anders kan vanwege de belichting, dan kun je een statief gebruiken.

Een effect waarbij je juist onscherpte wilt vanwege camerabeweging is wanneer je gebruikmaakt van het zogenaamde panning. Dit houdt in dat je een iets langere sluitertijd gebruikt en tijdens het fotograferen met het bewegende onderwerp meebeweegt. Dit kan door je camera met de hand mee te bewegen of door te fotograferen vanuit (bijvoorbeeld) de auto. Je probeert dan je onderwerp zo goed mogelijk op dezelfde positie in de zoeker te houden. Het gevolg hiervan is dat je onderwerp wel scherp in beeld staat, maar de omgeving bewogen is. Dit maakt de foto erg dynamisch en laat de snelheid van bijvoorbeeld de wielrenner terugzien in de foto (Afbeelding 2).

Bewegend onderwerp
De tweede manier waarop bewegingsonscherpte kan ontstaan, is wanneer de sluitertijd niet kort genoeg is om een bewegend onderwerp stil op de foto te zetten. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het fotograferen van een rijdende auto, een vliegende vogel of een spelend kind. Welke sluitertijd je hierbij nodig hebt is lastiger te zeggen dan in het geval van de camerabeweging. Onscherpte door een bewegend onderwerp is namelijk van meerdere factoren afhankelijk. De snelheid waarmee het onderwerp beweegt speelt hierbij een grote rol, maar ook de brandpuntsafstand van het gebruikte objectief en het al dan niet gebruiken van een flitser hebben hier invloed op. Wanneer je namelijk een foto neemt van een vliegende vogel op afstand met een 50mm lens, dan zul je minder last hebben van de beweging van de vogel dan wanneer je een 500mm lens gebruikt. Bij onderwerpen die dichterbij zijn, kan een flitser bovendien helpen bij het 'bevriezen' van de beweging. Al met al zul je vaak dus zelf moeten uitvogelen welke sluitertijd je nodig hebt om bewegende onderwerpen te fotograferen. Hoe meer je hiermee oefent, hoe makkelijker het wordt.

Ook hierbij zijn er uitzonderingen waarbij je wel een lange sluitertijd wilt gebruiken om de beweging vast te leggen. Een goed voorbeeld is het fotograferen van een rijdende auto op een donkere weg, zodat je mooie strepen van bijvoorbeeld de achterlichten krijgt (Afbeelding 3). Wat ook veel gedaan wordt, is het fotograferen van bewegend water (zoals een waterval of de branding van de zee) met een lange sluitertijd. Dit zorgt ervoor dat het bewegende water er mist-achtig uit komt te zien.

Beeldstabilisatie

Tegenwoordig zit op veel objectieven een ingebouwde beeldstabilisatie. De beeldstabilisatie compenseert de beweging van de camera, waardoor het mogelijk is om bij een langere sluitertijd scherpe foto's te kunnen maken dan je zou kunnen zonder de beeldstabilisatie. De beeldstabilisatie helpt niet om beweging te 'bevriezen'. Als je een sluitertijd van 1/1000 s nodig hebt om een vogel te fotograferen, dan zul je met beeldstabilisatie nog altijd 1/1000 s nodig hebben. Heb je echter 1/60 s nodig om (uit de hand) een scherpe portretfoto te maken, dan heb je met een 3 stops beeldstabilisatie in theorie genoeg aan 1/8 s. Zo kun je bij dezelfde hoeveelheid licht dus een lagere ISO-waarde instellen, waardoor je minder last van ruis hebt.

Elk merk heeft een andere naam voor de beeldstabilisatie op het objectief. De vier meestverkochte merken gebruiken de volgende namen en afkortingen:

• Canon noemt het Image Stabilization (IS)
• Nikon noemt het Vibration Reduction (VR)
• Sigma noemt het Optical Stabilization (OS)
• Tamron noemt het Vibration Compensation (VC)

Er zijn daarnaast ook producenten die de beeldstabilisatie in de camera body hebben ingebouwd. Dit is onder andere het geval bij Sony- en Pentaxcamera's.

Sluitertijdvoorkeuze

De meeste camera's hebben naast de automatische stand en de manuele stand ook twee semi-automatische standen. De één is de diafragmavoorkeuze, de ander is de sluitertijdvoorkeuze. Wanneer je je camera op deze stand zet, hoef je alleen de sluitertijd in te stellen. De camera bepaalt vervolgens zelf de diafragma-opening en de ISO-waarde voor een goede belichting. Je vindt de sluitertijdvoorkeuze als de Tv modus op Canoncamera's (zie Afbeelding 4) of als de S modus op Nikon- en Sonycamera's.

De sluitertijdvoorkeuze wordt in de praktijk vooral gebruikt bij het fotograferen van (snel) bewegende onderwerpen. Denk bijvoorbeeld aan het fotograferen bij een vliegtuigshow. Wanneer je je camera dan op de sluitertijdvoorkeuzestand zet, kun je een sluitertijd instellen die kort genoeg is, waarna je je vervolgens alleen nog om de compositie druk hoeft te maken. Bij de volledig manuele stand had je in zo'n geval continu je diafragma en ISO handmatig moeten aanpassen om de belichting goed te krijgen. Bij iets als een vliegtuigshow heb je daar geen tijd voor, want voordat je de camera goed hebt ingesteld, is het vliegtuig alweer gevlogen. De sluitertijdvoorkeuze biedt in zulke situaties dus de ideale uitkomst.

Samengevat

Met de sluitertijd bepaal je dus hoe lang de camerasensor blootgesteld wordt aan licht. Deze tijd kun je in stappen instellen (stops), waarbij iedere gehele stop omhoog/omlaag de sluitertijd verdubbelt/halveert. Het is van belang om een juiste sluitertijd te kiezen om ongewenste bewegingsonscherpte te voorkomen óf juist om bepaalde effecten te bereiken. Veel merken bieden tegenwoordig objectieven met beeldstabilisatie aan. Deze compenseert de beweging van de camera, waardoor je met een langere sluitertijd uit de hand kunt fotograferen dan wanneer het objectief geen beeldstabilisatie zou hebben. Daarnaast bieden veel camera's een sluitertijdvoorkeuzestand, waarbij je zelf de sluitertijd in kunt stellen, maar in tegenstelling tot de manuele stand worden diafragma en ISO hier door de camera bepaald.