recensie

Theodore Dalrymple: Beschaving, of wat er van over is

'Beschaving, of wat er van over is' door Theodore Dalrymple. De Britse psychiater Theodore Dalrymple werd in ons land bekend met zijn boek ‘Leven aan de onderkant’, waarin hij fel van leer trekt tegen de mentaliteit en het systeem dat de onderklasse instandhoudt. Hij werkte jarenlang in een ziekenhuis in een achterstandswijk en in een gevangenis. Hij heeft het zedelijk verval en de teloorgang van de Westerse cultuur van nabij meegemaakt. In 'Beschaving, of wat er van over is' komt hij met vlijmscherpe observaties, deels gebasserd op zijn eigen ervaringen.

Geweld, drugs en alcohol

Veel van zijn analyses in zowel zijn vorige als zijn huidige boek ‘Beschaving - of wat er van over is’ baseert hij op zijn rijke ervaringen met daders en slachtoffers van seksueel en fysiek geweld en andere delicten, alsook met mensen die zich te buiten gaan aan drugs en alcohol. Maar ook met ouders die zich schuldig maken aan pedagogische en emotionele verwaarlozing van hun kinderen. Het boek is een aanklacht tegen de tijdgeest, een waarschuwing tegen de verwording van de Westerse samenleving, of althans: wat er nog van over is.

Het boek past in de conservatieve stroming, die pleit voor het hooghouden van de traditie als ordenend principe van de samenleving. De Westerse beschaving is door de eeuwen heen door onze voorouders opgebouwd uit hoofdzakelijk de Grieks-Romeinse en Joods-christelijke tradities, als ‘twee zuilen, wortelvast en onomstootlijk’ schragen zij onze beschaving. Omdat de mens feilbaar is, hebben we het hier over een geleidelijk proces van vallen en opstaan, van trial and error.

Goelag Archipel

Wij kunnen de traditie voorstellen als een immense kathedraal met een eeuwenlange bouwgeschiedenis die voorziet in toevoegingen, aanpassingen en veranderingen. Veranderingen zijn geoorloofd, maar wel op basis van waardering voor de traditie. Revolutionairen willen aan de hand van utopische blauwdrukken en de illusie van de maakbaarheid van mens en maatschappij afrekenen met de traditie. Ze willen de kathedraal omverhalen en op de resten een modern gebouw neerzetten. Dit radicale veranderingsstreven wordt door conservatieven rigoureus afgewezen. Niet uit behoudzucht maar om rust en stabiliteit te waarborgen en dit vraagt om geleidelijkheid en continuïteit. Het vestigen van een nieuwe maatschappij door de oude omver te werpen, leidt slechts tot chaos, afbraak en verwarring, of - om in de beeldspraak te blijven - tot sociale, geestelijke en maatschappelijke ruïnes.

Geïnspireerd door de Russische Revolutie schreef de dichter Abraham Eliazer Van Collem een kleine eeuw geleden geëxalteerd: “Wij kunnen niet meer leven zonder U – O heilig communisme, nieuwe God – Ontzachlijke, die in ons hart oproept – De vreugde eener nieuwe werkelijkheid”. De werkelijkheid laat echter een ander beeld zien. Hoogmoedige pogingen om een nieuwe maatschappij te vestigen, een nieuwe werkelijkheid te creëren, van mensen die niet willen inzien dat zij als ieder ander feilbaar zijn en dat hun kennis beperkt is (1 Kor. 13:9), monden uit in totalitarisme en staatsterreur. Hiervan is de Goelag Archipel, de beruchte straf- en werkkampen in het Sovjetrijk, een kenmerkend symbool is geworden; al met al geeft een dergelijke ‘heilstaat’ weinig reden tot optimisme en allerminst vreugde.

Afrekenen met het relativisme

Ook wordt in het conservatisme cultureel en moreel relativisme categorisch afgewezen. Als alles evenveel waarde heeft, is alles even waardeloos. Begrippen als goed en kwaad zijn geen sociale constructies, geen menselijke bedenksels, maar objectieve begrippen. Er bestaat zoiets als een objectieve morele orde ook al kunnen we deze niet met onze zintuigen waarnemen. Deze voorgegeven morele orde ligt beschreven in de traditie. We moeten daarom volgens de conservatie traditie terug naar de bronnen: 'Ad Fontes!' teneinde te ontdekken wat we als mens zijn, wat ‘het goede leven’ is en hoe we de samenleving het beste in kunnen richten.

Schrijftraditie

De pennevrucht van Dalrymple past in een Engelse schrijftraditie van kloeke conservatieve geesten. Noem G.K. Chesterton en C.S. Lewis die beiden onverdroten ten strijde trokken tegen modieuze en progressieve denkbeelden, ideeën en filosofieën. Zij trachtten de tijdsgeest weer in de fles te krijgen en we moeten Anno Domini 2007 vaststellen dat dit helaas jammerlijk mislukt is. De moderne mens staat met zijn rug naar de kathedraal, onwetend van de rijke traditie die is opgebouwd door zijn voorouders. Alle van oudsher vanzelfsprekende morele waarden, traditionele waarden, boeten steeds meer aan waarde in. De mens is thans zichzelf tot norm geworden, hij leeft afgesneden van het verleden, gevangen in het heden en zonder hoop op de toekomst. Hij leeft in een vacuüm van lucht en leegte, van nihilisme en hedonisme.

Lewis en Chesterton zijn cultuurcritici die – zo kunnen we nu vaststellen - voor dovemans oren spraken. Ook Dalrymple voelt zich een roepende in de woestijn, een zeepkistprediker op ‘Speakers Corner’; de meeste mensen lopen achteloos aan hem voorbij, sommigen staan even stil, luisteren met een half oor en gaan vervolgens weer over tot de orde c.q. de waan van de dag. Maar daar heeft hij geen zin meer in, “ik vertrek”, zo deelt hij mee in zijn boek, “hopelijk voorgoed”. Hij lijkt daarmee de handdoek in de ring te gooien.

Erfzonde

Wat is volgens Dalrymple de oorzaak voor de groei en de apathie van de onderklasse en voor de forse toename van de criminaliteit? Allereerst zij opgemerkt dat hij uitgaat van de erfzonde: de mens is geboren met een neiging tot het kwaad; we leven in een gebroken wereld met een gewonde menselijke natuur. Het voorkomen van het kwaad zal volgens Dalrymple daarom meer eisen dan maatschappelijke afspraken; het draait om persoonlijke zelfbeheersing en het beteugelen van onze begeerten, om selbstzwang, de inner check, hetgeen morele vorming veronderstelt in het gezin, de school, clubs- en verenigingen, de kerk en andere verbanden.

Een alternatieve verklaring

Dalrymple vraagt zich af hoe het komt dat nog niet zo lang geleden er veel minder gevallen waren van verwaarlozing, gemeenheid en sadisme. De gangbare verklaring dat armoede hieraan ten grondslag ligt is ontoereikend. Tientallen jaren geleden was de economische positie van de onderklasse veel zwakker, desalniettemin was er minder criminaliteit. Hij komt daarom met een alternatieve verklaring.

De verzorgingsstaat, met zijn uitkeringen en voorzieningen, maakt het mogelijk dat mensen buiten de palen gaan en hun blazoen bevlekken. Afgezien van deze economische voorwaarde moeten mensen ook geloven dat hun laakbare gedrag moreel geoorloofd is. En deze idee is jarenlang verkondigd door de intellectuele elite: “Er is een onzalig verbond ontstaan tussen degenen ter linkerzijde die menen dat de mens wel rechten, maar geen plichten heeft, en liberalen van rechts die menen dat keuzevrijheid van de consument het antwoord is op alle sociale vraagstukken, een idee dat door links is overgenomen, juist op die gebieden waarop ze niet van toepassing is.” Schrijver dezes bedoelt de wijze waarop we kinderen kunnen krijgen, hoe we deze kinderen opvoeden en hoe we relaties aangaan; het zijn thans allemaal keuzes van de consumerende burger zonder morele implicaties. Het gevolg is ongelukkige en depressieve mensen omdat ze voor een manier van leven hebben gekozen die niet goed voor hen is.

Leren luisteren naar de ENE

Het is een oude wijsheid: Ideeën verheffen, schragen of corrumperen een samenleving. We moeten ons weer laten bewasemen door onze klassieke erfenis. Dat vraagt vorming; het aandachtig bestuderen en opnemen van deze erfenis en het verinnerlijken van de fundamentele klassieke waarden van onze cultuur, generatie op generatie. “Er is jou, mens, gezegd wat goed is,” zegt de profeet Micha. We moeten alleen weer leren luisteren naar onze voorouders, naar de traditie, naar de geschriften. Misschien komen we dan wel uit bij Degene die Micha als profeet geroepen heeft: de G’d van Abraham, Izaäk en Jacob. Wie weet.

Lees verder

• De afschaffing van de mens: C.S. Lewis
• Objectieve morele waarden en het morele argument
• Radicaal scepticisme: kwade-geest-hypothese (Descartes)
• Joods-christelijke traditie: betekenis en bestaat het wel?
• Christendom: christelijk fundament westerse beschaving