Oliepastelkrijt

Oliepastel is een teken- en schildermateriaal. Het wordt vaak verward met wasco of het oudere vetkrijt. Oliepastels zijn over het algemeen echter zachter dan vetkrijt. Met oliepastels wordt op een andere manier gewerkt dan de meeste andere media. Het is bij uitstek geschikt om levendig werk op te zetten, tekeningen die bestemd zijn voor reproductie of voorwerk voor digitale tekeningen. Voor wie van een losse tekenstijl houdt met levendige kleuren is dit het materiaal bij uitstek!

Geschiedenis

Oliepastels zijn uitgevonden in Japan. Er heerste altijd een strak onderwijssysteem in Japan waarbij de leerstof kritiekloos moest worden opgenomen. De kunstenaar Kanae Yamamoto streed voor versoepeling van het systeem. Twee onderwijzers, Rinzo Satake en Sjoekoe Sasaki, waren fervente aanhangers van Yamamoto. Zij kwamen met het idee om vrije tekenuren toe te voegen aan de lessen. Ideogrammen (de symbolen die in de Japanse taal worden gebruikt) werden tot dan toe altijd met Oost-Indische inkt nagemaakt. Het idee was om deze ideogrammen met kleur na te maken met een niet waterig medium. Eerst werd gedacht aan pastelkrijt. Hiervoor moest een extra papiersoort worden aangeschaft omdat het papier dat gebruikt werd te glad was. Hier was geen budget voor dus werd gezocht naar een andere oplossing.

De onderwijzers besloten een onderneming op te richten; Sakura Cray-Pas. Eerst werd het al bestaande waskrijt als basis genomen en verder ontwikkeld. Dit bleek toch niet te voldoen omdat het niet gemengd kon worden en er konden niet twee lagen over elkaar heen aangebracht worden. De onderneming van de twee mannen werd met argwaan bekeken en daarom richten zij een privéschool op waar hun technieken konden worden toegepast. Aan het krijt werd olie toegevoegd. De eerste pastel, gemaakt in 1924, bestonden uit een mengsel van paraffine, stearine en kokosolie. Het nadeel hiervan was dat het keihard werd als het voor en dat het smolt wanneer het te warm was. Tot 1927 waren er daarom aparte zomer- en winterkrijtjes. Het krijt was een groot succes. Er werden direct kunstenaars gevraagd door Sakura om met het krijt te werken. Op die manier werd het snel bekend op de markt.

In de jaren dertig werd het nieuwe materiaal al gebruikt door Pablo Picasso en ook andere kunstenaars die hun tijd vooruit waren. Toen Picasso in 1947 het krijt niet kon krijgen vanuit Japan, wist hij één van de grootste, meest luxe fabrikant Sennelier over te halen ook dit krijt te gaan maken. Sennelier beschouwt zichzelf sindsdien als de uitvinder van het kunstenaarsoliepastel.

Kenmerken

De huidige oliepastels bestaan meestal uit een mengsel van pigment, paraffine, olie, stearine, een oplosmiddel en een stabilisator. De stabilisator zorgt ervoor dat de oliepastels minder beïnvloedbaar zijn door de temperatuur. Toch is het nog steeds zo dat oliepastel wat zacht worden als je een klein stukje lang in je hand hebt. De uiteindelijke eigenschappen en uitstraling van de oliepastel wordt bepaald door verhouding waarin de ingrediënten worden vermeng en het soort was.

Met oliepastels kan op allerlei ondergrond worden gewerkt zoals papier, karton, doek, hout en aardewerk. Voordeel is dat de ondergrond niet bewerkt hoeft te worden. U kunt direct aan de slag. Oliepastel is daarom erg geschikt waar het vroeger ook voor gemaakt is; directe expressie.

Nadeel van dit materiaal is dat het de ondergrond waarop gewerkt wordt aantast. De olie die in de pastels zit, droogt niet. Daardoor trekt het in het papier wat vervolgens door het pastel wordt aangetast. Bij goedkopere pastels trekt het pigment ook in het papier waardoor er verkleuringen ontstaan.

Nog een nadeel is dat de was uit de pastels zich op de kleurlaag opbouwt. Daardoor ontstaat een witachtige uitslag die de originele kleuren verdoezelt. Dit kan op zich makkelijk weggepoetst worden met een wollen doek. Dan ontstaat echter een volgend probleem. De was zorgt voor flexibiliteit en structuur van de oliepastel. Veegt u dit vaker weg dan zal het werk op den duur kwetsbaar worden omdat de laag gaat brokkelen. Professionele restaurateurs lossen dit op door het hele werk met bijenwas of paraffine te impregneren. U zelf kunt dit probleem gedeeltelijk oplossen door een wasvernis te gebruiken. Normaliter verdampen de vetzuren die een belangrijk deel van de kleurlaag vormen, al kan dit, gelukkig voor ons, wel eeuwen duren. Wasvernis voorkomt dit voor een groot deel. Deze vernis bevat ook bijenwas.

Merken

De meeste merken hebben een goedkopere studievariant en een duurdere variant voor kunstenaars. De studieversie is ook geschikt voor kinderen.

Meestal zijn er minder kleurschakeringen te verkrijgen dan bij Pastelkrijt. Uitzondering is het Japanse merk Holbein. Deze maakt van ieder pigment ook een aantal lichtere kleuren zoals dat bij Pastelkrijt ook gebeurt. Soms worden de krijtjes in verschillende diktes geleverd.

Elk merk heeft zijn eigen kenmerkende eigenschappen door het gebruik van verschillende ingrediënten en verhoudingen. Daardoor heeft elke oliepastel zijn eigen karakteristieke uitstraling en toepassingsmogelijkheden. Caran d’Ache gebruikt een polyethyleenwas die als een smeermiddel werkt. Latoya voegt veel olie toe. Sennelier gebruikt was met een lage kleverigheid. Daardoor lijkt hun oliepastel bijna op lippenstift. Van Gogh heeft vrij droge oliepastels. Andere merken zijn Staedtler, Windsor & Newton, Panda en Cray Pas Expressionist.

Oliepastel werkt veel schilderachtiger dan waskrijt of vetkrijt en wordt daarom serieuzer genomen als medium voor kunstenaars. Hierdoor hebben sommige fabrikanten krijt op de markt gebracht onder naam oliepastel terwijl er geen druppel olie in zit! Controleer dus nauwgezet of u echt met oliepastels te maken heeft.

Technieken

Oliepastels is het product waar bij uitstek zeer expressief mee gewerkt kan worden. Oliepastel is dekkend en vult het papier snel op. In tegenstelling tot pastelkrijt is het daarom aan te bevelen om een lichte kleur papier te gebruiken. Oliepastel is eenvoudig op te brengen. Het is mogelijk kleurovergangen te maken.

U kunt kleuren mengen door ze licht arcerend over elkaar heen aan te brengen. U kunt het krijt opglanzen door het uit te wrijven met uw duimnagel of een polijststeen. Vlakken kunt u in elkaar over laten lopen door de oliepastel met een speciale olie uit te wrijven. Hierdoor kunnen de kleuren goed in elkaar over vloeien.
U kunt ook terpentijn of terpentine gebruiken als oplosmiddel. Wees hier echter altijd heel voorzichtig mee. Houdt er rekening mee dat het ongezond is veel hiermee te werken en neem passende voorzorgsmaatregelen. Zorg onder andere voor voldoende frisse lucht.

Verdere technieken:

• Sgraffito :Een bekende toepassing is de techniek van Sgraffito. Er wordt een donkere kleur over een lichte aangebracht. Hierna krast u de donkere laag in met een mesje of schroevendraaier. Hierdoor wordt de kleur die eronder zit zichtbaar. Hierin zijn allerlei variaties mogelijk; van fijne lijntjes tot grote oppervlakken. Het best kan dit gedaan worden op glad papier. Het is een makkelijke techniek die ook leuk is voor kinderen. Met kinderen is het leuk om in de onderste laag verschillend vrolijke kleuren te doen. Zo wordt het een verrassing voor ze welke kleuren er tevoorschijn komen.
• Wasreservage : Was en olie stoten water af. Dit is de basis voor deze techniek. Wanneer u een was uitstrijkt over het papier en daarover heen schildert met aquarelverf of acrylverf, hecht de verf alleen aan het papier, daar waar geen was zit. U kunt ook kaarsen gebruiken voor de onderlaag. Dit blijft prima goed zolang u er voor zorgt dat het werk niet warm wordt. U begint met deze techniek met de lichtste punt en werkt naar schaduwen toe. De techniek werkt het beste op ruw papier.
• Impasto: Met een zachte krijtsoort is de Impasto techniek mogelijk. Dit wordt in de schilderkunst gebruikt. De verf wordt in dikke streken of klodders opgebracht zodat er wat reliëf in het schilderij ontstaat. Met een paletmes kan de afwerking gedaan worden. Dit is alleen mogelijk met een dikke verf. Aangezien sommige oliepastels erg zacht zijn, is deze techniek daar ook mee mogelijk.

Lees verder

• Softpastelkrijt