Zeep maken: zeeprecept en bereiding

Ambachtelijke zeep wordt sinds mensenheugenis al gemaakt. Zuid-Frankrijk staat bekend om zijn ambachtelijke zeep, de zogenaamde "Savon de Marseille". Alle ambachtelijke zeep mag deze naam dragen, omdat dit de bereidingswijze van de zeep aangeeft; geen fabriekszeep dus. Het verschil met fabriekszeep en ambachtelijke zeep zit hem in de chemische toevoegingen. Het maken van zeep kan met een koud of warm proces, met biologische olie en loog. Met een basis zeeprecept is thuis al bruikbare zeep te maken. De zeep zal een tijdje moeten rijpen voordat deze gebruikt kan worden.

Soorten zeep

Harde en zachte zeep, of wel een stuk zeep of vloeibare (groene) zeep. Beide soorten zijn thuis zelf te maken. De ambachtelijke zeep kan alkalisch zijn (basis, hoge pH-waarde) of overvet. Zeep om de huid mee te reinigen is meestal overvet, zodat na het wassen de huid niet droog aanvoelt. Alkalische zepen zijn te gebruiken als huishoudzeep om vlekken te verwijderen. Zeep bestaat hoofdzakelijk uit loog en olie die een chemische verbinding aangaan, een "amfifiel". Als dit molecuul in water oplost ontstaat een "micel" die vuil en vet inkapselen zodat er reiniging plaatsvindt als er met schoon water wordt nagespoeld.

Olie

Van verschillende soorten olie kan zeep worden gemaakt. Elke olie geeft weer een andere eigenschap aan de zeep. Olijfolie wordt het meest gebruikt, omdat deze goedkoop is. Palmolie of castorolie is duurder.

Toevoegingen
Aan zeep kan een geur worden aangebracht door toevoeging van etherische oliën. Geconcentreerde Aloë vera kan ook worden toegevoegd, dit plantenextract heeft een algemeen helende werking. Citroenzuur is een toevoeging die wordt toegepast als extra ontvettingsmiddel. Zeep kleuren met natuurlijke kleurmiddelen is ook mogelijk. Bijvoorbeeld houtskool en groene thee. Ook zijn er kleurpoeders te gebruiken die dermatologisch geschikt zijn.

Zeep maken

Koud en warm proces

Zeep maken kan met een koud of warm proces, het verschil is de snelheid. Het koude proces duurt langer. Door het koude proces te gebruiken heb je meer controle over de bereiding, er is een kort moment wanneer de verzeping begint en de vloeistof gekleurd en geparfumeerd dient te worden en vervolgens in de zeepmal wordt gegoten.

Loog
Twee soorten loog worden gebruikt om zeep te maken. K-OH (kaliumhydroxide) en Na-OH (natriumhydroxide). Voor vloeibare zeep wordt K-OH gebruikt, om harde zeep te maken gebruikt men Na-OH. Deze stoffen reageren met de biologische olie. Voor het koude proces wordt 25% tot 27% loog gebruikt. K-OH en Na-OH zijn kristallen die in water worden opgelost.

Veiligheid

De loogbereiding is niet zonder gevaar, het is een bijtende stof die opgelost wordt in water. Tijdens het oplossen van het zout stijgt de temperatuur van de vloeistof aanzienlijk, er komen dampen vrij die bijten en prikken in de keel en de ogen. Veiligheid moet dus in acht worden genomen. Bereid de loog buiten of in een goed geventileerde ruimte voor. Draag een bril en rubberen huishoudhandschoenen.

Biologische olie

Alle biologische oliën zijn te gebruiken om zeep te maken. Meestal wordt olijfolie gemengd met palmolie gebruikt. Palmolie heeft de eigenschap veel schuim te produceren tijdens het wassen. Als je een zeep van pure palmolie maakt schuimt deze zelfs in zeewater. De hardheid van het leidingwater thuis heeft invloed op het schuimen van de zeep die je gebruikt, hoe zachter het water, hoe meer schuim. Zeep die je maakt van castorolie is goed om je haren te wassen, dat heeft te maken met de eigenschappen van de olie. Elke olie heeft zijn eigen verzepingsfactor, deze factor is nodig om te bepalen hoeveel loog je nodig hebt. Er bestaan tabellen met de verzepingsfactor van verschillende soorten oliën. Als er teveel loog wordt gebruikt ontstaat er een basische zeep die de huid droog maakt, bij een overmaat aan olie wordt de zeep te vet. Zeep die je maakt om de huid te reinigen wordt meestal 1% overvet.

Recept en bereiding van harde zeep

Benodigdheden

• 1 pan
• 1 vierkante of rechthoekige mal (plastic bak, inhoud +/- 1 Liter)
• 1 maatbeker
• 1 mixer
• 1 weegschaal die grammen afweegt
• 1 temperatuurmeter
• 1 roer- en doseerlepel
• 1 spatbril
• 1 paar rubber huishoudhandschoenen.

Recept

• 885,00 gr. olijfolie (geraffineerde)
• 120,38 gr. NaOH
• 325,48 gr. water
• 10 ml etherische lavendelolie

Bereiding
Eerst wordt de loogoplossing gemaakt. Zorg ervoor dat de loog bij het water wordt toegevoegd en niet andersom, de oplossing zal flink in temperatuur stijgen. Doe dit in een goed geventileerde ruimte of buiten met bril op en handschoenen aan. Er kunnen irriterende dampen vrijkomen. Roer met de lepel het Na-OH zout in het water totdat deze volledig is opgelost. Meet met een temperatuurmeter de temperatuur. Vervolgens doen we de olie in een pan. De temperatuur van de olie en de loog moeten hetzelfde zijn. Als de olie niet warm genoeg is, warm deze dan voorzichtig op. Is de olie te warm laat deze dan afkoelen, warm nooit de loog op. Dat is niet veilig. Het is belangrijk dat de temperatuur van de olie en de loog even hoog zijn voordat deze worden gemengd. Dit komt ten goede aan de verzeping.

De temperatuur van het koude proces ligt tussen de 25°C en 60°C. Als de olie en de loog gemengd worden zal er geen hevige reactie plaatsvinden, dat gaat langzaam en duurt een paar uren. Roer regelmatig met de lepel of de mixer door het olie/loogmengsel. Na verloop van tijd zal het olie/loogmengsel beginnen te verstijven, dat is het moment om de etherische olie erbij te mengen, eventueel te kleuren. Roer de oplossing nog een paar minuten en giet het mengsel vervolgens in de mal.

Rijpen van de zeep
Laat de zeep 24 uur in de mal zitten, de zeep zal nu verharden. Na 24 uur kan de zeep uit de mal worden gehaald en in handzame stukken worden gesneden. Laat deze stukken zeep zes weken rijpen, daarna kan het worden gebruikt om te wassen. Als de verzeping goed is gegaan is de zeep jaren te bewaren en zal het niet bederven. Verpak de zeepstukken eventueel in bakpapier om uitdrogen tegen te gaan.

Lees verder

• Zeeprecept: de berekening voor de hoeveelheid loog
• Welke olie wordt gebruikt voor zeep?