Postzegels? Verzamelen!

Sinds in 1840 de allereerste postzegel op een brief werd geplakt, zijn er in alle landen van de wereld vele duizenden postzegels uitgegeven. Je hebt postzegels in allerlei kleuren, waardes, en zelfs in verschillende vormen. Postzegels zijn uiteraard bedoeld als betaling voor het verzenden en bezorgen van de post. Maar er is ook een heel andere doelgroep voor postzegels: de filatelie. Postzegels zijn namelijk ook heel leuk om te verzamelen!

Postzegels

In 1840 kwam in het Verenigd Koninkrijk de allereerste postzegel uit. Een zegel van één penny, met de beeltenis van koningin Victoria. Vanwege de waarde en de kleur, kreeg de zegel de naam Penny Black. Was voorheen de ontvanger van de post degene die betaalde voor de verzending, met de komst van de postzegel was het andersom. Wie de post verstuurt, betaalt voor de verzending. Er werd een zegeltje opgeplakt, dat als bewijs van betaling diende: de postzegel.

Nederland en België

Na de invoering van de eerste postzegel in het Verenigd Koninkrijk, volgden andere landen snel met hetzelfde systeem. In België verscheen de eerste postzegel in 1848, met een beeltenis van koning Leopold I. Nederland volgde enkele jaren later, in 1851, met een postzegel waarop een afbeelding van koning Willem III stond.

Nieuwe uitgaven

Toen de eerste reeksen zegels op waren, moesten nieuwe worden gedrukt. Door het vele gebruik sleten de drukplaten, waardoor deze niet langer bruikbaar waren. Er moesten nieuwe platen worden aangemaakt, een mooie gelegenheid om ook de afbeelding te wijzigen, of de frankeerwaardes aan te passen of uit te breiden. Omdat men inzag dat de postzegel ook een mooi medium was om bijzonderheden van het eigen land in beeld te brengen, verschenen naast koningen, koninginnen en presidenten ook staatslieden, kunstenaars en andere grootheden uit de geschiedenis. Ook markante gebouwen en bruggen kregen een plaatsje op een postzegel. In de eerste jaren van de postzegel werden slechts enkele nieuwe zegels uitgegeven. Dat aantal liep snel op. Tegenwoordig worden door verschillende landen tientallen of honderden nieuwe zegels uitgegeven, met steeds wisselende soorten afbeeldingen. Postzegels zijn niet alleen interessant voor de post, maar ook voor de vele verzamelaars.

Filatelie

Een liefhebber van postzegels, een postzegelverzamelaar wordt ook wel filatelist genoemd. Het liefhebberen in postzegels, is dan filatelie. Je vindt filatelisten over de hele wereld. Dat is ook niet verwonderlijk, omdat postzegels over de hele wereld worden gebruikt.

Verzamelen

Een filatelist verzamelt postzegels, soms ook andere zaken die met postzegels te maken hebben. Dat kan van alles zijn. Een kleine greep:

• de zegels zelf
• eerste dagenveloppen (FDC: First Day Cover)
• tijdschriften over filatelie
• drukplaten
• postzegelboekjes
• postzegelvelletjes
• poststukken
• briefkaarten
• luchtpostzegels
• poststempels

etc.

Verzamelgebied

Wie postzegels verzamelt kan nooit álles verzamelen. Er zijn teveel landen op de wereld waar, soms ook heel veel, postzegels worden uitgegeven. Om dat allemaal bij te houden zou meer dan een dagtaak vragen, en meer geld dan je eraan uit wilt geven. Het is nodig om een verzamelgebied vast te stellen. Zo kun je ervoor kiezen om alles van één of enkele landen te sparen. Zo kun je een verzameling aanleggen van alle Belgische of Nederlandse postzegels. Of natuurlijk de landen naar je eigen keuze.

Thema's

Wil je toch graag van meerdere landen sparen, dan kun je kiezen voor een thema. Je spaart bijvoorbeeld alleen postzegels waar bloemen, bruggen of treinen op staan.

Postzegelboekjes

Postzegels werden aanvankelijk verkocht op de postkantoren. Dat was niet altijd gemakkelijk, als je op zondag brieven wilde versturen en je voorraad zegels was op, dan moest je wachten tot de volgende dag. Daar werden postzegelautomaten voor bedacht. Muntjes erin, en er kwam een postzegelboekje uit. Als je dat boekje openklapte, dan zag je daar een aantal zegels in zitten, die je voor brieven of briefkaarten kon gebruiken. Het zijn dezelfde zegels als die je in de postkantoren koopt, maar met een verschil: de zijkanten van postzegelboekje zijn niet getand, maar recht. Dat verklaart waarom je soms postzegels tegenkomt waar aan één of twéé kanten de tanding ontbreekt, op dit plaats zit dan een rechte kant, wel breder dan bij de normale zegels. Hoewel de postzegelautomaten langzamerhand uit beeld zijn geraakt, worden er nog steeds postzegelboekjes uitgegeven. En die kun je ook verzamelen.

FDC

Je kunt ook Eerste Dagenveloppen sparen, de FDC (First Day Cover). Een postzegel (of serie) die nieuw wordt uitgegeven komt op een speciale envelop, die aan die uitgifte is gewijd. De zegels worden voorzien van een speciale stempel die voor die gelegenheid is gemaakt. FDC's worden alleen op de dag van uitgifte aangemaakt en gestempeld. Als je FDC's spaart, heb je dus de envelop, maar ook de postzegels.

Vergrootglas

De filatelist heeft wat gereedschappen nodig. Een loep is erg handig om hele kleine lettertjes op de zegels te kunnen lezen. Wist je dat op bijna alle zegels het jaartal van uitgave staat? Handig als je de zegels op volgorde van uitgave wilt sorteren. Het staat er alleen bijzonder klein op, zodat de meeste mensen hun toevlucht moeten nemen tot een vergrootglas.

Pincet

Postzegels zijn kleine papiertjes, die je gemakkelijk kunt beschadigen, als je ze oppakt. Met speciale pincetten kun je ze veilig oprapen. Een postzegelpincet heeft een bredere voorkant, geen scherpe punt, want dat zou de zegels beschadigen. Sommige postzegelpincetten hebben een enigszins gebogen voorkant, om het oppakken van zegels iets gemakkelijker te maken.

Watermerk

Postzegels zijn in feite waardepapieren. Dat maakt het noodzakelijk ze te beschermen tegen vervalsingen. Eén van de methodes om te herkennen of de zegels echt zijn, is te kijken naar het watermerk. Dat watermerk is te zien met speciale lampen. Heb je zo'n lamp niet, kijk dan naar de achterkant van de zegel. In postzegelcatalogi is aangegeven welk watermerk bij welke zegel hoort. Om het allemaal ingewikkeld te houden, sommige zegels zijn vaker uitgegeven, ogenschijnlijk identiek. Het enige verschil zit 'm dan in een ander watermerk.

Tandingen

Een ander middel om de postzegels te beschermen tegen vervalsingen, is het gebruik maken van tanding. Tussen de zegels zit een perforatierand. Door de zegels van elkaar los te scheuren krijgt de zegel z'n getande randje. Moderne zegels hebben allemaal zo'n getand randje, de allereerste zegels hadden dat niet. Die moesten door de beambte nog met een schaar losgeknipt worden van grote vellen. Verzamelaars zien in hun postzegelcatalogus precies aangegeven van welke tanding gebruik is gemaakt. Er zijn twee soorten van perforatie gebruikt:
De lijnperforatie, waarbij op de grote vellen alle horizontale en verticale lijnen van een perforatie zijn voorzien. Omdat de perforatiegaatjes niet altijd helemaal op de snijpunten lekker uitkwamen, kun je bij deze perforatie hoekjes tegenkomen, die niet mooi gevormd zijn.
De kamperforatie. Hierbij zijn verticale en horizontale perforatielijnen op elkaar afgestemd, zodat de hoekje mooi getand worden.
Een tanding van 11,5 x 11 betekent dat je aan de ene kant op 2 cm 11,5 tandjes kunt tellen, aan de kant die daar haaks op staat kun je op 2 cm 11 tandjes tellen.

Verzamelbanden en insteekalbums

Je wil je kostbare postzegels natuurlijk overzichtelijk bewaren. Dat overzicht is belangrijk, omdat je dan snel ziet of je een serie compleet hebt, of dat er nog iets aan ontbreekt. En, ook niet onbelangrijk, een overzichtelijke verzameling ziet er ook nog eens heel mooi uit. Het oog wil ook wat! Je kunt voor je verzameling twee kanten op:

• Verzamelbanden
• Insteekalbums

Verzamelbanden

In een verzamelband heb je voorgedrukte bladen. Hierop kun je precies, in de juiste volgorde, zien welke zegels zijn uitgegeven. Voor elke uitgegeven zegel is een plaats gereserveerd. Je schuift de zegel (of het zegelvelletje) tussen twee doorzichtige, plastic velletjes. Je zegels zitten veilig tegen vieze vingertjes, en mooi opgeborgen.

Insteekalbums

Op de bladen in een insteekalbum zijn stroken kunststof aangebracht, waar je je zegels achter kunt schuiven. Vaak is het randje van deze stroken dubbel geslagen, zodat de rand minder scherp wordt en je minder risico loopt je zegels te beschadigen bij het opbergen. De insteekalbums zijn te koop met witte of zwarte achtergrond. Je hebt ook insteekalbums met minder mooie stroken. Deze albums zijn goedkoper, en heel geschikt om zegels in te bewaren die je dubbel hebt.

Postfris of gestempeld?

Een zegel die in de post wordt gebruikt, krijgt een stempel. Een gestempelde zegel kun (en mag) je niet nog een keer gebruiken. Verzamel je postzegels, die van brieven af zijn gehaald (bijvoorbeeld door ze eraf te stomen of te weken), dan zit er bijna altijd een stempel op. Uiteraard is ook de gomlaag van deze postzegels gebruikt, je kunt ze niet nog een keer op een brief plakken. Een postzegel die géén stempel heeft, niet gebruikt is, en waarvan ook de gomlaag nog intact is, noemen we postfris. Een verzameling met zegels die allemaal postfris zijn, heeft een hogere waarde dan een gestempelde verzameling. Maar er zijn altijd uitzonderingen.

Catalogus

Wie serieus postzegels verzamelt, zal zich een catalogus aanschaffen. Hierin staan alle zegels op volgorde van uitgave in. Eventuele bijzonderheden worden vermeld. Je ziet van alle zegels in welke waardes deze zijn uitgegeven, welke kleuren zijn gebruikt, en welke afbeeldingen erop staan. Natuurlijk ook details over watermerken en tandingen. In de catalogus zie je naast elke zegel meestal twee prijskolommen staan. In de eerste kolom staat de prijs voor een postfris exemplaar, in de tweede kolom de prijs van een gestempeld exemplaar. De prijzen zijn richtprijzen voor de handel. Wie zijn verzameling ooit van de hand wil doen, krijgt meestal maar een fractie van de cataloguswaarde. In Nederland wordt jaarlijks een catalogus uitgegeven door de NVPH, de Nederlandse Vereniging van Postzegelhandelaren. In België is dat de BBKPH, de Belgische Beroepskamer van Postzegelhandelaars.
Je kunt ook kiezen voor catalogi waarin meerdere landen staan. Deze worden bijvoorbeeld uitgegeven door Yvert et Tellier in Frankrijk, en Michell in Duitsland.

Hoe kom je aan zegels?

Wie vooral niets wil missen, kan zich abonneren. In Nederland verzorgt PostNL bijvoorbeeld via de Collect-club abonnementen, je krijgt dan enkele keren per jaar alle nieuw uitgegeven postzegels netjes toegestuurd. Wie dat niet wil, dan natuurlijk naar de postagentschappen om nieuwe zegels te kopen. Je kunt ook afwachten wat je op brieven toegestuurd krijgt. Met het oprukken van e-mail, wordt die stroom echter minder en loop je het risico het nodige te missen. Je kunt ook ruilbeurzen bezoeken van diverse postzegelclubs. Maak ook gebruik van internet. Op sites als Marktplaats worden vaak verzamelingen of delen van verzamelingen aangeboden. Pas vooral met de duurdere zegels op: er bestaan ook vervalsingen!

Leuk? Leuk!

Postzegels verzamelen is een leuke hobby. Daarnaast doe je bijna ongemerkt heel wat informatie op door de postzegels te bestuderen. Je ziet welke mensen, gebouwen, gebeurtenissen en jubilea belangrijk genoeg zijn om geëerd te worden op een eigen postzegel. Kortom:
Postzegels? Verzamelen!

Lees verder

• Postzegels, een kleine geschiedenis
• Postzegels, mag het iets méér zijn?
• Postzegels: verzamelgebied Nederland
• Postzegels: Verzamelgebied Frankrijk
• Postzegels: Verzamelgebied België