recensie

Recensie: De anjercode – Tomas Ross

In 2005 publiceerde Tomas Ross 'De anjercode'. Dit boek is het tweede deel van zijn trilogie over de Tweede Wereldoorlog, getiteld 'Voor Koningin en Vaderland'. De roman 'De anjercode' gaat onder meer over het zogenaamde 'Englandspiel'. Ook komt in dit boek de beruchte 'Stadhoudersbrief' voor, die Prins Bernhard volgens geruchten in de Tweede Wereldoorlog naar Adolf Hitler zou hebben gestuurd.

Verzet vanuit Engeland

'De Anjercode' gaat voor een belangrijk deel over de pogingen om vanuit Engeland te proberen om het verzet tegen de Duitsers in het bezette Nederland te organiseren. Een belangrijke rol in dit boek spelen de codeberichten die verzetstrijders uit Nederland naar Engeland sturen. Met die codeberichtgeving lijkt van alles mis te gaan. Wat is er precies aan de hand? Om dat uit te gaan zoeken, zendt men de Engelandvaarder Daan Kist vanuit Engeland terug naar Nederland. Hij raakt daar verstrikt in een web, de wereld van het verzet, waarin bijna iedereen voor de ander verdacht is. De persoon waarbij Kist in eerste instantie na zijn landing in Nederland zou moeten onderduiken, Mulder, wordt nog voordat Kist hem heeft ontmoet vermoord door een andere verzetsstrijder, genaamd Tromp. Volgens Tromp was Mulder een verrader. Maar is Tromp eigenlijk wel te vertrouwen? Of aan de andere kant: wordt Daan Kist eigenlijk wel vertrouwd door Tromp?

Englandspiel

Een grote rol in dit boek speelt het zogenaamde Englandspiel. Dit is de bijnaam van een operatie van de Duitse contraspionagedienst (de Abwehr). De naam van deze operatie was eigenlijk: Operation Nordpol. (De oorspronkelijke werktitel voor de roman 'De anjercode' was ook het Noordpoolspel.) Tijdens het 'Englandspiel' werden veel Nederlandse geheime agenten, die in het verzet tegen de Duitsers werkten, gevangen genomen door de Duitsers en vervolgens werden ze gebruikt om valse informatie richting Engeland te zenden.

Over de exacte feiten en oorzaken van dit 'Englandspiel' bestaan nog heel veel vragen. Vele jaren na de oorlog werd wel duidelijk dat een deel van de geallieerde inlichtingdiensten tijdens de oorlog relatief snel op de hoogte was van dit 'Englandspiel'. Waarom ondernamen ze hier niet meteen grootschalige actie tegen, of zorgden ze er niet minstens voor dat de droppings van de Nederlandse geheime agenten in bezet gebied stopten, toen ze wisten dat die agenten massaal in handen van de Duitsers vielen? Hierover hebben de historici zeer uiteenlopende opvattingen. Er is een grote kans het doorgaan van het 'Englandspiel', waar dus zo veel Nederlanders het slachtoffer van werden, op de één of andere manier een gevolg was van de concurrentiestrijd tussen diverse geallieerde inlichtingendiensten.

Stadhoudersbrief

Een ander groot raadsel uit de Nederlandse geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, speelt ook een grote rol in dit boek: de vermeende Stadhoudersbrief van Prins Bernhard. Er bestaat al vele jaren een hardnekkig gerucht, dat Bernhard in 1942 een brief aan Adolf Hitler zou hebben gestuurd, waarin de prins aanbood om 'Stadhouder van Nederland' te worden. Prins Bernhard, die immers Duitser van geboorte was en een verleden had als lid van zowel de NSDAP als de SS, zou volgens deze theorie gehoopt hebben, dat Hitler zou besluiten om Bernhard in plaats van Sesys-Inquart als hoogste bestuurder in Nederland te benoemen. Bernhard heeft het bestaan van een dergelijke 'Stadhoudersbrief' altijd hardnekkig ontkent. Om dit kracht bij te zetten, heeft hij ooit één miljoen euro uitgeloofd aan degene die deze brief boven water zou krijgen.

Wat zou een reden kunnen zijn voor Bernhard, om indertijd daadwerkelijk zo'n brief te schrijven? De aanhangers van de theorie dat de brief echt bestaat, zijn het allerminst eens over de mogelijke beweegredenen van Bernhard. Sommigen menen dat die brief puur een uiting zou zijn van machtswellustig, opportunistisch landverraad. Tomas Ross is daarentegen er van overtuigd dat Bernhard bij het schrijven van de brief uit 'idealistische, zij het opportunistische motieven heeft gehandeld om zijn nieuwe vaderland, Nederland, voor erger te behoeden.' Volgens Ross zou Bernhard hebben gedacht dat, wanneer hij in Nederland aan de macht zou komen als Stadhouder onder de Nazi's, hij voor een veel minder streng, minder zwaar en minder agressief regime zou kunnen zorgen dan Seyss-Inquart, hetgeen heel wat mensenlevens zou kunnen redden.

Overigens is later gebleken hoe Adolf Hitler werkelijk over Prins Bernhard dacht. Uit die getuigenissen wordt duidelijk dat Hitler waarschijnlijk allerminst van plan was om ooit Seyss-Inquart in te ruilen voor Stadhouder Bernhard. In het boek 'Hitlers Tafelgesprekken' (dat geschreven werd op basis van de vele notulen die door medewerkers gemaakt werden van gesprekken met en monologen van Hitler), spreekt Hitler met diep verachting over Prins Bernhard. Hitler noemde hem onder meer 'een volstrekt imbeciele stoethaspel'.

Personages

Zoals vaak bij romans van Tomas Ross, komt ook in 'De anjercode' weer een bijna onnavolgbaar grote hoeveelheid personages voor. Gelukkig bevat 'De anjercode', net als de twee andere boeken uit de trilogie 'Voor koningin en vaderland', voorin een lange lijst met de tientallen fictieve en echte personages die voorkomen in het boek. In die lijst staat achter elke naam een korte beschrijving. De lezer zal tijdens het lezen van 'De Anjercode' regelmatig naar die eerste pagina's terugbladeren.

Daan Kist

De hoofdpersoon in het drieluik 'Voor koningin en vaderland' is Daan Kist. Dit is een fictief personage. Hij is een Nederlandse inlichtingenofficier, die aan het begin van de oorlog naar Engeland is gevlucht en daar voor een Britse geheime dienst is gaan werken. Later is hij weer terug gekeerd naar het bezette Nederland.

Anton van der Waals

Behalve fictieve personages, spelen in dit boek ook veel bestaande personages een rol. Eén daarvan is Anton van der Waals (1912-1950). Tijdens de Tweede Wereldoorlog was hij een spion van de SD (de Duitse Sicherheitsdienst) en verraadde in die rol vele Nederlanders aan de Duitsers. Van der Waals wordt door velen beschouwd als 'de grootste Nederlandse landverrader in de Tweede Wereldoorlog'.

Dora (Dolly) Peekema-Dibbets

Een grote rol in dit verhaal speelt ook Dora (Dolly) Peekema-Dibbets. Deze Haagse dame zou een minnares van Seyss-Inquart geweest zijn. Ook haar dochter Prulletje had intieme relaties met de Duitsers.

Leest als een sneltrein

Tomas Ross was duidelijk behoorlijk goed in vorm toen hij dit boek schreef. 'De anjercode' leest als een sneltrein. Het boek bevat heel wat spannende passages, maar ook interessante historische theorieën. Wel is het weer jammer (doch dat is veel vaker natuurlijk het geval bij thrillers) dat Tomas Ross vaak ergerlijk veel toeval in zijn roman nodig heeft, onder meer om de diverse verhaallijnen bij elkaar te brengen en om voor opzienbarende plotwendingen te zorgen.

Voor lezers die eerst het eerste deel van de trilogie hebben gelezen, 'De dubbelganger', heeft het boek de Anjercode een paar nadeeltjes: deze roman bevat een aantal lange passages die ook in het eerste boek voorkwamen. Deze passages vonden de auteur en de uitgeverij blijkbaar nodig, om er op die manier een boek van te maken dat zeer makkelijk ook kan lezen als men het eerste deel niet heeft gelezen. Ook is het jammer dat de epiloog van het boek (een non-fictie hoofdstuk waarin de auteur historische achtergronden vertelt bij allerlei gebeurtenissen in het boek), bij 'De anjercode' bijna helemaal hetzelfde is als bij 'De dubbelganger'.

Trilogie: Voor Koning en Vaderland

Zoals reeds vermeld is 'De anjercode' het tweede deel van de trilogie 'Voor Koningin en Vaderland'. Dit drieluik gaat over de Tweede Wereldoorlog en bestaat uit 'faction thrillers', oftewel thrillers waarin historische feiten (facts) en fictie met elkaar worden vermengd. Het eerste deel van het drieluik is 'De dubbelganger', het tweede deel is dus 'De anjercode' en het afsluitende derde deel is 'King Kong'.

Biografie: auteur Tomas Ross

Tomas Ross is een pseudoniem van Willem Pieter Hogendoorn. Hij werd in 1944 geboren op een onderduikadres in Zeeland. Zijn vader was tijdens de Tweede Wereldoorlog een verzetsstrijder en later een geheim agent bij de inlichtingendienst BVD. Het is dan ook geen toeval dat zowel de Tweede Wereldoorlog als inlichtingendiensten zoals de BVD, vaak een grote rol spelen in de thrillers die zijn zoon Willem Pieter onder zijn pseudoniem Tomas Ross ging schrijven.
Hogendoorn is zijn carrière als schrijver overigens niet begonnen als thrillerauteur: hij debuteerde in 1980 met een non-fictie boek over de monsters van Loch Ness, getiteld: 'Loch Ness; mythe en werkelijkheid'. Pas later, toen hij broodschrijver werd, ging Hogendoorn zich richten op het schrijven van thrillers en bedacht daarvoor het pseudoniem Tomas Ross.

Gegevens:

• Titel: De anjercode (deel twee van het drieluik 'Voor volk en vaderland')
• Auteur: Tomas Ross (pseudoniem van Willem Pieter Hogendoorn)
• Pagina's: 367
• Jaar van uitgave: 2005
• Uitgeverij: Cargo