Legpuzzels, een feest voor de geest!

Legpuzzels zijn een ideaal tijdverdrijf en nog steeds een origineel cadeau voor jong en oud. Wie een legpuzzel maakt, ziet de schitterende afbeelding langzaam ontluiken. Je zoekt, legt, probeert, wrikt, en legt terug. Tenzij het stukje past. Hoera! Al puzzelend verdwijnt stress als sneeuw voor de zon, geduld is terug van weggeweest, en trekjes van onschuldige verslaving doemen op. Is de puzzel af, dan vind je het zowaar nog jammer ook. Legpuzzels zijn nog altijd gewild, een feest voor de geest!

De geschiedenis van de legpuzzel

Hout versus karton

Het Engelse woord voor legpuzzel is 'jigsaw puzzle'. In vroegere tijden werd een schilderij op een plat, rechthoekig stuk hout gemaakt, waarna de beeltenis met een soort figuurzaag, een 'jigsaw', in kleine stukjes werd gezaagd. Het is John Spilsbury, een Londense plattegrondenmaker en graveur geweest, die rond 1760 de eerste legpuzzel maakte. In de 19e eeuw ontwierpen diverse 'map-makers' legpuzzels die lange tijd enkel dienst deden om kinderen kennis van topografie bij te brengen. In het begin van de vorige eeuw kwamen de puzzels voor iedereen op de markt, zowel van hout als van karton. Karton was goedkoper, maar leverde minder op. Daarnaast dacht men dat hout geliefder was. Maar karton zou het winnen: Het is een gemakkelijker en goedkopere manier om grootschalig te produceren dan de originele houten modellen.

Steeds meer vraag naar puzzels

In de twintiger en dertiger jaren van de vorige eeuw gingen bedrijven als Chad Valley en Victory in Groot-Brittannië en Einson-Freeman, Viking en anderen in de VS een uitgebreide serie legpuzzels produceren. En zo voorzagen ze in de behoefte naar sentimentele scenes, voedden ze het enthousiasme voor nieuwe technologieën in spoor en scheepvaart en ontwikkelden ze tevens nieuwe marketing strategieën. Een belangrijke strategie was om puzzels voor grote groepen mensen aantrekkelijk te maken, dus ook voor volwassenen. Een andere strategie was het reclame-oogpunt. Wanneer je iets kocht, kreeg je er een gratis puzzel bij. Maar in de VS werden puzzels pas echt populair met de introductie van de 'wekelijkse puzzel', geproduceerd in de jaren van de grote Depressie, vnl. in 1932. De vraag groeide.

Nostalgie gaat niet verloren

En nu kennen we de legpuzzel nog steeds van zoals het toen was. De typisch gevormde puzzelstukjes passen maar op een manier in elkaar, en als alles op de juiste manier gelegd is, vormt de puzzel een complete afbeelding die je desgewenst kunt inlijsten en ophangen. De typische afbeeldingen die we op puzzels zien zijn foto's of schilderijen van de natuur zoals bergen en dorpjes, gebouwen zoals kastelen, puzzels met afbeeldingen van dieren of bloemen, motoren, locomotieven, tropische stranden, landkaarten, sprookjes of abstracte, bizarre ontwerpen van steeds herhalende patronen. Het aspect van nostalgie doet het nog altijd goed bij de kopers van legpuzzels, maar nieuwere, modernere puzzels hebben allang een markt verworven.

Hoe wordt een legpuzzel gemaakt?

Een uitvergrote foto of gedrukte reproductie van een schilderij of ander tweedimensionaal kunstwerk wordt op een karton gelijmd voordat het gesneden wordt. Dit karton wordt dan in een pers gezet. Deze pers drukt een stel staalmessen in de gewenste vorm dwars door het karton totdat het volledig is stukjes is gesneden. Een beetje vergelijkbaar met het maken van koekjes waarbij je met een deegsnijder de vorm van een koekje uitstanst. Met dit verschil dat de krachten die nodig zijn om een puzzel van 1000 stukjes te maken vele malen groter zijn, tot wel 700 ton. In de jaren dertig ging dit nog met enorme hydraulische persmethoden die erg duur waren, tegenwoordig gaat dit met een veel goedkopere rolpers. Moderne technologie maakt gebruik van computergestuurde laser om houten en van andere materialen gemaakte puzzels met meer gevarieerde manieren te kunnen doorsnijden. Veel grote legpuzzels herhalen het snijpatroon wel vier tot twaalf keer. Het eigenlijke snijpatroon is dus niet zo groot, maar komt steeds weer in de puzzel terug.

De grootste legpuzzel ter wereld

Legpuzzels zijn er in verschillende moeilijkheidsgraden. Zo heb je ze van slechts vier stukken, oplopend tot enkele duizenden stukjes, maar het kan nog veel moeilijker, zoals de recentelijk door Ravensburger uitgebrachte 32.256 stukspuzzel die meer dan vijf meter breed is en bijna twee meter lang. Dit is momenteel de grootste legpuzzel ter wereld. De puzzel toont het kleurige en vrolijke werk 'Double Retrospect' van de artiest Keith Haring en kost de koper zo'n driehonderd euro. En hoe je zo'n joekel van een puzzel oplost? Een grote puzzel is meerdere in een! Het immense werk is verdeeld in 32 vakken, met 4000 puzzelstukjes verdeeld over acht zakken, tezamen acht delen van de puzzel. Het hele pakket weegt maar liefst zeventien kilo en wordt bij de koper afgeleverd met een trolley.

Legpuzzel kopen

Duizend stukjes... of wat meer

De populairste en meest voorkomende puzzel is de duizendstukken-versie die 38 bij 27 stukjes heeft, met een totaal van 1.026 stukjes (dus niet precies 1000). De meerderheid van de 500 stuks puzzels hebben 27 bij 19 stukjes. En voor kinderen is er een aparte markt met veel minder stukjes per puzzel, soms aan twee zijden uit te voeren. Wat doe je als je voor iemand een legpuzzel wil kopen en je hebt geen idee hoeveel stukjes het er moeten zijn? Het beste is om een puzzel te nemen van 1000 tot max. 3000 stukjes. Duizend stukken is al uitdagend genoeg voor de meesten onder ons, is het iemand die al vaker puzzels heeft opgelost, dan kun je ook 2000 of 3000 stukjespuzzels nemen. En de kwaliteit? Neem er altijd een van een bekend merk zoals Ravensburger, Jumbo, Schmidt/Selecta of Educa. Alleen dan is het karton dik genoeg, zijn de stukjes perfect uitgesneden, is de print goed en komen de kleuren en beeltenis exact overeen met de doos.

Puzzelen, maar waar?

Wat betreft materialen is het goed te weten dat een nadeel van karton kan zijn dat de stukjes makkelijker kapot gaan en/of dat de afbeelding loslaat (mits van mindere kwaliteit). Hout daarentegen is slijtvast, en vooral voor kinderen geschikt. Foam puzzelstukken zijn ook geschikt voor kinderen omdat dit materiaal flexibel is. Denk ook aan de plek waar de puzzel moet worden gemaakt en controleer de afmeting die op de doos moet zijn aangegeven. De duizend puzzelstukjes van de ene puzzel kunnen uiteindelijk tot een andere puzzelmaat leiden dan duizend van een ander merk! Natuurlijk is een grote afmeting wat onhandig. Het beste is om de puzzel dus altijd op een plaat of puzzelmat te maken. Een plaat schuift u weg en een puzzelmat heeft het voordeel dat u de puzzel kunt oprollen en zo wegleggen.

Strijd om moeilijkheidsgraad

En de waanzinnig grote puzzels? Eigenlijk gaat dat meer om competitie tussen puzzelfabrikanten dan dat iemand er nu zo naar snakt om dit soort puzzels op te lossen. Al jaren is er een concurrentiestrijd tussen twee kwaliteitspuzzelproducenten, Clementoni in Italië, en Ravensburger in Duitsland. Een voorbeeld van een slag om de consument: De eerste bracht puzzels van 13.200 stukjes op de markt, de tweede wilde dit verslaan en kwam daarop met twee 18.000 stukjespuzzels, bestaand uit vier panelen omdat het printproces dit vereist. Eigenlijk los je dus meerdere puzzels tegelijk op. Voor degene die dit beschouwt als nep, is er natuurlijk de optie om alle zakken leeg te maken en geduldig te beginnen bij een eerste stukje.

Legpuzzels in aparte vormen

De meeste puzzels zijn rechthoekig, vierkant (of rond) met voorgevormde stukken. Vier hoekstukken, een aantal stukjes met rechte kanten en een gigantische berg stukjes die meestal op slechts een manier in elkaar passen, waardoor dit de gemakkelijkste puzzels zijn. Sluiten ze aan op meerdere stukjes, dan maakt dat de puzzel veel moeilijker. Ontwerpers zijn steeds bezig te onderzoeken of nieuwe snijmethoden tot nieuwe uitdagingen leiden. Dit heeft geresulteerd in puzzels met aparte vormen en manier van aansluiten van de stukjes. Maar wanneer u twee legpuzzels koopt van bijv. 1000 stukjes elk, dan is de kans groot dat het snij-ontwerp bij beide precies hetzelfde is. Dit omdat het snijden van een puzzel complex is en duur.

3D en puzzelbollen

Aparte puzzels die de laatste jaren hun toevlucht hebben genomen zijn de van kunststof gemaakte 3D puzzels in de vorm van kubussen of piramides, die de eis aan de puzzelaar stellen dat ze enkel in een bepaalde volgorde moeten worden opgelost. Dit omdat sommige stukken niet passen als anderen al op hun plaats zitten. Soms zie je de woorden 'fully interlocking'. Dit betekent dat aangehechte stukjes zodanig gelinkt zijn dat als je een stukje beweegt je ze allemaal beweegt, en zodoende de aanhechting niet kwijtraakt. De verbinding is stevig genoeg om slechts een stukje vast te pakken en alles op zijn plaats te houden. Ook bestaat de puzzelbol, een kartonnen puzzel in 2D, die gelegd wordt zoals de normale puzzels. Met dat verschil dat het eindresultaat geen platte puzzel is, maar een ronde vorm. Daarom is deze puzzel ook geschikt voor afbeeldingen van de aarde (puzzelglobes), de maan of historische wereldbollen. En net als gewone puzzels van plattegronden zijn deze geschikt voor aardrijkskundestudies.

Wilt u nog origineler? Er zijn 'ander perspectief'-puzzels waarbij de afbeelding op de doos niet de puzzel is die u maakt. U dient te kijken door de ogen van iemand die op de afbeelding van de doos staat en moet u zich dus helemaal zelf voorstellen wat diegene ziet. Vervolgens legt u de stukken neer vanuit het kijkperspectief van die ander.
Voor wie liever online wil puzzelen kan dit doen met een computerversie. Geen gedoe met losse stukjes en geen risico om stukjes kwijt te raken. Veel computerlegpuzzels vertonen de stukjes enkel in de correcte oriëntatie, dus je mist hierbij wel het ronddraaien met stukjes. Om die reden zijn computerversies vaak makkelijker dan 'het echte werk'.

Hoe los je een legpuzzel op?

Wie een legpuzzel wil doen heeft vrijwel altijd de doos met afbeelding nodig om eruit te komen. De bekendste benadering om een puzzel te maken is om te beginnen bij de uiteinden van de puzzel. Je moet dus de zijkanten en hoekstukjes vinden en apart leggen. Als de randen van de puzzel gelegd zijn is het gemakkelijker om naar binnen te werken. Is er een groot gedeelte met bijvoorbeeld een blauwe lucht, dan is het beter de stukjes hiervan eveneens apart te leggen en juist eerst te beginnen met sterk in kleur contrasterende stukjes. Op de foto op de doos zoek je uit waar een stukje ongeveer moet komen, van daaruit zoek je verder naar bijpassende stukjes. Stukjes met dezelfde kleuren kun je ook apart van de puzzel in elkaar proberen te passen, waarna je de afgemaakte gedeelten in de grote puzzel in kunt passen. Een minder bekende manier om een legpuzzel te leggen is gebruik te maken van de herhaling die puzzelmakers in het snijpatroon leggen. Al vroeg in de puzzel is deze herhaling te herkennen, waarna je aan de hand hiervan kunt 'zien' welke stukjes wel of niet zullen passen.

Wie houdt van legpuzzels?

Er zijn grofweg drie groepen legpuzzelaars. Ten eerste de relatief kleine groep echt toegewijden die het puzzelen als een serieuze hobby zien. Ze organiseren puzzelcompetities en willen van elkaar winnen. De fanatiekelingen! De tweede groep puzzelaars zijn de enthousiastelingen die incidenteel puzzelen. Als de dagen korter worden krijgen ze er zin in om een legpuzzel op te lossen, bijv. in de kerstvakantie. En dat bewijzen ook de verkoopcijfers van puzzels, die tegen de tijd dat het zomer wordt, altijd teruglopen. 's Winters zitten families bij elkaar om gezamenlijk een grote puzzel te leggen. Wie zin heeft, helpt stukjes aan te leggen. De grootste groep puzzelaars zijn echter degenen die enkel heel af en toe maar wel spontaan een puzzel kopen, liefst een relatief kleine, waarbij ze niet zo letten op de kwaliteit. Dit is wel de groep waar de andere typen puzzelaars uit voortvloeien.

Het laatste stukje ontbreekt...

Wie kent niet de grote angst dat er na weken puzzelen een stukje ontbreekt. In het Engelse Shepton Mallet deed een 86-jarige man er zeven jaar over om een puzzel van 5000 stukken genaamd 'Terugkeer van de Verloren Zoon' in elkaar te zetten. Toen hij eindelijk bij de laatste stukjes was beland bleek een stukje verdwenen, en dat ook nog eens precies in het midden van de puzzel. De familie van de man die hem de puzzel schonk denkt dat het stukje per ongeluk is weggegooid of dat een hond in de familie het stukje heeft opgegeten. Een noodkreet aan de fabrikant leverde helaas niets op. De puzzel wordt niet meer gemaakt, dus kan er geen reserve zak met stukken worden opgestuurd. De puzzel is dan wel niet compleet, zijn ontgoocheling is dat wel!

'The nice thing about doing a puzzle is, you know there is a solution.'