Beter schaken: partijen analyseren met een schaakprogramma

Een van de beste methodes om beter te leren schaken is het analyseren van partijen. Dit kunnen je eigen partijen zijn of partijen van grootmeesters. De hulp van een goed schaakprogramma kan hier erg nuttig bij zijn. Er zijn verschillende programma's welke je hiervoor kunt gebruiken. Arena is er daar een van. Dit freeware programma maakt het mogelijk om met sterke schaakprogramma's een partij of delen ervan te analyseren.

Waarom partijen analyseren?

Je kunt van alles doen om een betere schaker te worden. Veel partijen spelen help zeker, vooral als je tegenstander net iets beter is dan jezelf. Als je veel partijen speelt, merk je vanzelf welke plannen goed werken en welke niet. Als je tegen veel verschillende tegenstanders speelt, doe je ook nog ideeën van anderen op. Maar met veel partijen spelen alleen kom je er niet. Vanwege de beperkte bedenktijd kun je niet alle stellingen uit de partij voldoende diep analyseren en omdat je tijdens een partij de stukken natuurlijk niet mag verzetten, moet je de analyse helemaal uit je hoofd doen. Dat is natuurlijk veel moeilijker als dat je de varianten op het bord na kunt spelen. Als je je partijen noteert, kun je thuis de partij nog eens naspelen en er proberen wat van te leren. Tegenwoordig kunnen computerschaakprogramma's daar enorm bij helpen.

Hoe analyseer je een schaakpartij?

Hier is natuurlijk geen eenduidig antwoord op te geven. Afhankelijk van je spelniveau en de tijd die je er aan wilt besteden zijn er verschillende methodes. Hieronder staat hoe je de analyse van een schaakpartij kunt aanpakken.

Analyseren light

Heb je weinig tijd, maar wil je toch nog even controleren of jij of je tegenstander nog iets gemist heeft. Gebruik in dat geval een computerprogramma met een automatisch analyse functie. Voer je partij in, bewaar het eventueel in PGN formaat, en laat de analyse lopen. Meestal kun je instellen hoeveel tijd de computer over analyse moet doen. Wil je echt een diepe analyse, dan kun je de computer een nachtje laten doorwerken. Meestal is dat echter niet nodig. Hedendaagse schaakprogramma's zijn zo sterk dat met een bedenktijd van 15 seconden per zet al meeste varianten gevonden worden. In 5 minuutjes kijk je even of er nog blunders in de partij zitten. Veel leer je er niet van, maar op z'n minst zie je wat je fout gedaan hebt.

Speel de partij na

Als je meer wilt als alleen een kale computer analyse, dan zul je bord en stukken erbij moeten pakken. Speel de partij rustig na en probeer de kritische momenten in de partij te vinden. Het kan geen kwaad de partij zelfs twee keer na te spelen. Stel jezelf regelmatig de volgende vragen:

• Wat zijn de belangrijkste kenmerken van de stelling
• Hoe is de materiaal verhouding
• Welke stukken op het bord zijn sterk, welke zijn minder sterk (zowel eigen stukken als die van de tegenstander
• Welke stukken zijn nog niet ontwikkeld
• Welke velden zijn zwak/sterk
• Wat is er te zeggen over de veiligheid van de koningen
• Wat zijn de kenmerken van de pionnenstructuur

Als je met behulp van de bovenstaande vragen een beeld van de stelling hebt gekregen, komt nu het moment om zetten te verzinnen. Probeer niet gelijk de zetten te analyseren, maar maak in korte tijd een lijstje met zetten die aansluiten bij de kenmerken van de stelling.

Zoek de plausibele zetten

Heb je een lijstje met mogelijk zetten, dan moeten die zetten geanalyseerd worden. Tijdens de analyse mag je natuurlijk de stukken op je bord gewoon verzetten, je hoeft niet alles uit je hoofd te doen. Belangrijk is om aantekeningen te maken. Dit help de ordening van de gedachten. Gedurende deze analyse kan het gebeuren dat er zich nieuwe goede zetten aandienen. Het gebeurd vaak dat je een plan hebt gevonden wat net niet werkt omdat de tegenstander nog net een verdediging heeft. Misschien help het bijvoorbeeld om al op de eerste zet eerst die verdediger uit te schakelen waarna het plan wel werkt.
Wat in deze fase erg belangrijk is, is om iedere variant maar één keer te bekijken. Veel schakers hebben de neiging om in hun gedachten steeds van de ene naar de andere variant te springen. In een analyse is dat nog niet zo erg, maar in een echte partij betekent het meestal dat er veel meer tijd gebruikt wordt voor het verzinnen van de goede zetten. Tijdnood is vaak het vervolg.

Bepaal de hoofdvariant en controleer

Nadat alle plausibele zetten geanalyseerd zijn, moet er een keuze gemaakt worden. Het is goed om op dat moment nog even de hoofdvariant in je hoofd na te spelen. Dit dient tevens als controle van jezelf. Zijn er geen tussenzetten over het hoofd gezien? Is de eindstelling echt wel de beste stelling die we kunnen nastreven?

Werk op de hierboven beschreven manier de hele partij door en schrijf je bevindingen op.

Lessen voor later

Wat een erg krachtige methode is om je te verbeteren, is om uit iedere partij één stelling te pakken waar je een betere zet had kunnen doen. De ervaring leert dat een speler dezelfde fouten keer op keer maakt. Door je fouten te verzamelen en in een handzaam formaat te bewaren, je er aan kunt werken dergelijke fouten te voorkomen. Een al dan niet elektronische kaartenbak kan daarbij helpen.

Software ondersteuning

Tegenwoordig is er veel software beschikbaar welke je kan helpen bij je analyses. Een programma als Arena (freeware) kun je gebruiken om met sterke engines je partij te analyseren. Chess Position Trainer is een prima tool om je openingskennis te verbreden en te verdiepen. Voor eindspelen is er niet zoveel software beschikbaar.

Samenvattend

Als je echt beter wilt leren schaken moet je je partijen analyseren. Ga hierbij gestructureerd te werk en maak aantekeningen. Gebruik de computer waar mogelijk, maar denk eerste zelf na over de mogelijkheden. Alleen de computer gebruiken komt neer op jezelf laten voorzeggen en daar leer je niets van.