Het kiezen van de juiste beginnerstelescoop

Het kiezen van de juiste beginnerstelescoop Het kopen van je eerste telescoop kan een lastige keus zijn. Er zijn verschillende soorten telescopen; de ene soort mist goede eigenschappen die een ander type wel heeft en andersom. Welke telescoop je ook koopt, de perfecte telescoop bestaat niet, maar tegelijk kan uit vrijwel iedere telescoop veel voldoening worden gehaald wanneer men er serieus mee aan de slag gaat. Voor eenvoudig af en toe waarnemen volstaat een telescoop van rond de € 200,-. Voor serieus waarnemen en eventueel astrofotografie moet iets dieper in de buidel worden getast.

Inhoud


Ben je je aan het oriënteren om je eerste telescoop te kopen dan zullen al snel vele bomen opdoemen waardoor je het bekende bos niet meer ziet. Zeker wanneer aan diverse deskundigen om advies wordt gevraagd lijkt het op een gegeven moment wel of "zomaar" even een telescoop kopen absoluut verboden is. Wat begon als een onschuldige impuls om voor € 200,- een leuke kijker te gaan kopen eindigt dan al snel in een tijdrovende studie om de meest geschikte telescoop te vinden die er op deze wereld nooit zal bestaan. En na een volle maand oriënteren weet je het nog steeds niet, daarom volgt voor de zoekende beginnende waarnemers onder ons een overzicht met de voor- en nadelen van de meest gangbare beginnerstelescopen. Bedenk dat elke telescoop voor- en nadelen heeft, maar bedenk ook dat elke telescoop je hoe dan ook vele mooie momenten zal bezorgen, welke je ook koopt. Ter aanvulling: zogenaamde GoTO-systemen waarbij met het intoetsen van een gewenst object de telescoop meteen naar de goede positie zwiept vallen buiten het bestek van dit overzicht.

De spiegel- of Newtontelescoop

Ben je op zoek naar een relatief goedkope telescoop waarmee je je eerste stappen kunt zetten richting de astrofotografie, en die geen last heeft van chromatische aberratie (dat is de breking van het licht waar lenzentelescopen last van hebben, waardoor met name felle objecten worden omringd met "regenboog" kleuren), dan is een Newtontelescoop een goede optie. Newtontelescopen zijn namelijk de goedkoopste telescopen die geen last hebben van kleurstoringen en dankzij een groot objectief veel licht binnenlaten. Toch wordt de Newtontelescoop niet meteen aangeraden aan beginnende waarnemers, de spiegel moet namelijk zo nu en dan worden gecollimeerd en de spiegel kan soms beslaan. Collimeren wil zeggen dat de primaire spiegel zo nu en dan precies op de optische as moet worden uitgelijnd. Het middelpunt van de spiegel moet dan in één lijn staan met het middelpunt van de secundaire spiegel en oculair, tevens moet de spiegel precies samenvallen met het loodrechte vlak op de optische as. Newtontelescopen zijn groot en zwaar, dus een stevig statief is aan te raden.

Voordelen

Newtontelescopen hebben een relatief vrij grote opening (objectief) voor weinig geld, want bij Newtontelescopen is het objectief veel groter dan bij een lenzentelescoop. De telescopen hebben geen last van chromatische aberratie die goedkope lenzentelescopen wel hebben, en ze zijn geschikt voor astrofotografie. De secundaire spiegel van Newtontelescopen hangt aan vier spikes in de brede buis, het zijn deze spikes die de bekende vier strepen rondom felle sterren veroorzaken, veelal te zien op foto’s. Sommige astrofotografen vinden dit storend, maar anderen zouden niet zonder deze mooie karakteristieke eigenschap kunnen.

Nadelen

Deze telescopen hebben soms last van coma, dat wil zeggen dat sterren aan de buitenkant van het beeldveld kunnen vervormen wanneer de spiegel niet goed is gecollimeerd. Dit heet ook wel sferische aberratie. Vooral goedkopere Newtontelescopen hebben goedkope sferische spiegels, en deze geven meer kleurfouten. Het is dus zaak om een wat duurdere telescoop te kopen met een zogeheten “primaire parabolische spiegel”. Een parabolische spiegel is zo geslepen dat de vervorming aan de buitenzijde van het beeldveld wordt tegengegaan. Een ander nadeel is dat de spiegel van een Newtontelescoop kan beslaan tijdens het waarnemen, de telescoop moet vaak lang van te voren worden afgekoeld, sommige waarnemers hangen de telescoop dan ook altijd in de schuur, zodat deze altijd is afgekoeld en nooit beslaat.

Toegelicht: brandpuntsafstand

Waar je op moet letten bij de aanschaf van een telescoop is de brandpuntsafstand. Hoe groter deze is, hoe sterker het beeld vergroot wordt. De meeste mensen die voor het eerst een telescoop kopen letten altijd als eerste op de vergrotingsfactor van de telescoop, maar dit is niet altijd het belangrijkste. Stel je wilt straks mooie foto’s maken waar de Andromedanevel helemaal oppast, dan is het juist zinvol om een telescoop te hebben met een kleine brandpuntsafstand en een breed “kijkveld”. Telescopen met een lange brandpuntsafstand zijn contrastrijker en vooral geschikt om details op planeten mee waar te nemen, deze telescopen hebben een hoge F-waarde. Een refractortelescoop met een objectief van 90 mm en een brandpuntsafstand van 900 mm heeft een F-waarde van 900mm/90mm = F10. Wanneer op de telescoop een oculair van 25mm wordt geplaatst dan zal deze 36X vergroten. Telescopen met een korte brandpuntsafstand zijn lichtsterker maar minder contrastrijk en zijn vooral geschikt om nevels mee waar te nemen en om mee te fotograferen, deze telescopen hebben een lage F-waarde, bijvoorbeeld F5.

De Dobsontelescoop

Vaak wordt door deskundigen aan een beginnend waarnemer een Dobsontelescoop aangeraden, en dat is een prima advies. Met een Dobsontelescoop wordt de door John Dobson ontworpen zeer stevige azimutale montering bedoeld waarin vaak een Newtontelescoop is bevestigd. De montering is een stevig draaiplateau om de telescoop in horizontale richting te bewegen, en een houten bak waarin de telescoop in verticale richting kan worden bewogen. Er zijn dus geen fijnregelaars die we van een equatoriale montering (EQ1, EQ2, enzovoort) kennen. Een Dobsontelescoop is een echte waarneemtelescoop, en niet geschikt voor astrofotografie, al is het zeker mogelijk om er foto’s met korte belichtingstijden mee te maken. Erg leuk voor de beginnende jonge waarnemers zijn de kleine Dobson uitvoeringen die geschikt zijn om op een tafel te kunnen zetten.

Voordelen

De Dobsontelescoop is zeer trillingsvrij dankzij de zware montering die rechtstreeks op de grond staat, er is geen statief dat snel kan gaan trillen. De Dobson is relatief goedkoop (veel objectief voor weinig geld), al het geld wordt aan de telescoop zelf uitgegeven, bijna niets aan de montering, en niets aan een statief, want die is er niet. De constructie is simpel, dus er kan eigenlijk niets stuk gaan.

Nadelen

Minder geschikt voor astrofotografie, er zijn geen handige fijnregelaars om objecten mee in het vizier te houden, dit moet dus gebeuren door de telescoop zelf aan te "duwen". De telescoop heeft een azimutale montering, dus wanneer de telescoop precies 90 graden omhoog wordt gericht dan kom je in een gebied terecht waar de telescoop moeilijk te bewegen is.

Toegelicht: equatoriale versus azimutale monteringen

De allergoedkoopste beginnerstelescopen worden vaak op een azimutale montering geleverd, hiermee wordt de telescoop enkel in horizontale en verticale richting bewogen. Op zich kun je daar goed mee uit de voeten, maar wanneer de telescoop onder een hoek van 90 graden omhoog wordt gericht dan wordt bewegen moeilijk. Wanneer in de winter de Andromedanevel wordt opgezocht kan dat lastig zijn. Als je toch een telescoop op een statief wilt kopen overweeg dan een equatoriale montering. Dit vergt wat meer studie, maar met deze montering kan, mist goed uitgelijnd op de Poolster, met het bewegen van slechts één regelaar een ster of planeet constant worden gevolgd en in het vizier worden gehouden. Een equatoriale montering is ook nodig om te fotograferen met lange belichtingstijden, er worden dan motoren op de uuras en de declinatieas gezet. Let wel even op de stevigheid; equatoriale monteringen van EQ1 en EQ2 behoren nog tot de niet stevige varianten, het wordt pas leuk vanaf EQ3 of hoger en de serieuze astrofotografen werken alleen met EQ5 en hoger.

De refractor of lenzentelescoop

De vertrouwde telescoop die we allemaal kennen is de refractortelescoop met voorin een glazen lens als objectief. Wil je eenvoudig beginnen met waarnemen, geen last hebben van beslagen spiegels, geen zorgen over collimeren, dan is een goedkope refractortelescoop op bijvoorbeeld een EQ2 statief een goede keuze. Voor rond de € 250,- kan dan een 90/900 telescoop worden gekocht en met een DSLR-camera kunnen dan leuke foto’s worden gemaakt, bijvoorbeeld van de maan of een deel van de Orionnevel. En wie weet kun je straks met een motortje het zelfs voor elkaar krijgen om foto’s met langere belichtingstijden te maken. Haarscherp zullen die foto’s niet worden, maar sfeervol des te zeker. Besef wel dat een 90/900 kijker met een hoge F-waarde van F10 een wat smaller beeldveld heeft, maar dat deze daardoor juist weer makkelijker is scherp te stellen. Wil je een refractor met een grotere lens kopen dan 90 mm, dan worden deze telescopen al een stuk duurder en zwaarder. Voor die telescopen ben je samen met een goed EQ3 statief al gauw 500-600 euro kwijt. Alle refractors hebben wel last van chromatische aberratie, dat wil zeggen dat doordat de verschillende kleuren in het kleurenspectrum onder een verschillende hoek door het glas van de lenzen worden gebroken er in het beeld kleurfouten te zien zullen zijn. Dit valt tijdens het waarnemen vooral op bij lichtsterke objecten. Houdt er rekening mee dat refractor telescopen met een lage F-waarde, dus een korte brandpuntsafstand, nog meer last hebben van chromatische aberratie.

Voordelen

Tot een objectief van 90 mm zijn refractors goedkope telescopen, ze voldoen aan ons klassiek verwachtingspatroon van hoe een telescoop er uit hoort te zien. Met refractors kunnen prima details op planeten worden bekeken, maar verwacht bij de goedkope exemplaren geen wonderen. Refractors hebben geen last van beslagen spiegels, en er kan geen stof in de buis terecht komen, schoonmaken of onderhoud is dan ook niet nodig.

Nadelen

Kleurfouten, minder lichtsterk dan een Newtontelescoop, en niet echt geschikt voor astrofotografie (al is een losse foto wel mogelijk).

Catadioptrische telescopen

Een aparte verschijning vormen de catadioptrische telescopen. Dit zijn combinaties van lenzen en spiegels. In een telescoop valt het licht dan eerst door een lens om vervolgens op meestal twee spiegels te reflecteren; een primaire en een secundaire spiegel. Wordt er van twee spiegels gebruik gemaakt, dan wordt vaak de toevoeging “Cassegrain” gebruikt, naar de naam van de Cassegraintelescoop, dit is een volledige spiegeltelescoop waarbij de secundaire spiegel het licht niet naar de zijkant projecteert, zoals bij de Newtontelescoop, maar terug projecteert naar de achterkant van de telescoop. Voorbeelden van catadioptrische telescopen met twee spiegels zijn de Schmidt-Cassegrain en de Maksutov-Cassegrain. Catadioptrische telescopen zijn er in alle prijsklassen; goedkope tafelmodellen van rond de 100 euro tot 500 euro voor een volwaardig exemplaar met goede EQ3 montering.

Voordelen

Klein en kort van formaat, ze zijn daarom ideaal om als reisbagage mee te nemen op weg naar een vakantiebestemming. Deze telescopen worden dan ook vaak als tweede aanvullende “grab & go” telescoop aangeschaft.

Nadelen

Deze telescopen zijn wat minder lichtsterk dan een spiegeltelescoop, echter voor het waarnemen van planeten en lichtsterke deepsky objecten hoeft dat geen probleem te zijn.

Toegelicht: de focusinrichting

De duurdere telescopen hebben een 2 inch focusinrichting, hierop zit dan een adapter voor 1,25 inch oculairs. Op dit soort telescopen kunnen dan zowel 1,25 inch als 2 inch oculairs worden gebruikt, en niet onbelangrijk, dit soort focusinrichtingen zijn beter geschikt om een zware camera op te plaatsen. Goedkope telescopen hebben vaak een minder stevige focusinrichting van alleen 1,25 inch. Op zich kan daar ook, met een geschikte adapter, een camera op worden geplaatst maar het zal minder solide zijn. Plaatsen van een DSLR-camera op een telescoop gebeurt altijd met een T-ring die bij het specifieke merk van de camera hoort, en met een 2 inch of 1,25 inch nosepiece (dat is de adapter die op de T-ring wordt geschroefd en in de focusinriching of in een Barlowlens past).

De duurdere refractor; de apochromaat

De gevorderde astrofotografen werken vaak met een apochromaat, dit is een refractortelescoop waarbij een speciale en zeer duur objectief ervoor zorgt dat chromatisch aberratie wordt gecorrigeerd. Dit zijn dure apparaten, de goedkoopste beginnen vanaf 600 euro, en dan heb je nog geen montering, statief of oculairs. Het zijn dan ook geen beginnerstelescopen, maar zijn ter volledigheid wel in dit overzicht opgenomen, zodat je weet dat er ook refractors bestaan zónder kleurfouten. Dit soort telescopen zijn zeer geschikt om dankzij hun korte brandpuntsafstand en breed kijkveld astrofoto's te gaan maken. Er wordt met deze telescopen niet zo heel sterk vergroot, maar alles wordt wel zeer haarscherp vastgelegd. Deze telescopen zijn alleen interessant wanneer er wordt gewerkt met een zware montering (EQ5, EQ6 of nog hoger).

Voordelen

Deze telescoop geeft een haarscherp beeld, ook bij een korte brandpuntsafstand en lage F-waarde. Kleurfouten zijn gecorrigeerd en ook kleine telescopen presteren zeer goed.

Nadelen

Nadeel is het hoge prijskaartje, maar dat is dan meteen ook enige nadeel.

De verrekijker

De verrekijker mag natuurlijk niet worden vergeten. Het beeld staat altijd normaal, dus niet 180 graden gedraaid, en je krijgt voor weinig geld een echte “stereo-kijker” ook wel binoviewer genoemd. Nadeel is dat een verrekijker niet op een statief staat, hoewel dit in veel gevallen echter wel gerealiseerd kan worden. Voordeel is dat een verrekijker er snel even bij kan worden gepakt ("grab & go"), ideaal voor het opsporen van kometen, of om even te kijken waar Saturnus zich vandaag bevindt (zonder de ringen te kunnen zien), en om de maantjes van Jupiter te bekijken. Een verrekijker weegt weinig, mening astronoom gebruikt stiekem vaker de verrekijker dan de telescoop. Ook de Andromedanevel doet het vaak erg goed in een verrekijker, vaak nog beter dan in een telescoop. Voor fotografie is een verrekijker echter niet geschikt, al heb je knutselaars die werkelijk overal een foto mee weten te maken, zelfs met een verrekijker.

Voordelen

De verrekijker heeft een hoog "grab & go" gehalte, het prijskaartje is meestal laag en kometen kunnen er makkelijk even snel mee worden opgespoord. Tot slot zal met elke verrekijker vele uren van waarneemplezier worden beleefd.

Nadelen

Astrofotografie is met een verrekijker niet mogelijk, de vergrotingsfactor is laag, de beeldscherpte is niet altijd optimaal, en het goed stilhouden van een zware verrekijker is vaak lastig.

De DSLR-camera met lens

Vaak wordt vergeten dat enkel met een DSLR-camera en een telelens hele mooie foto’s kunnen worden gemaakt. Dus ben je meer geïnteresseerd in fotografie dan in het waarnemen dan zou je ook kunnen overwegen om voor je DSLR-camera een goede telelens te kopen, en een goed statief. Er is vaak geen telescoop nodig om de bekendste deepsky objecten te fotograferen. Het leuke van fotograferen is dat je de volgende ochtend nog eens kunt bewonderen wat je die vorige avond allemaal hebt vastgelegd. Een camera ziet meer dan het menselijke oog, je zult versteld staan welke geheimen de sterrenhemel prijs geeft wanneer een camera wordt gebruikt.

Voordelen

Er hoeft geen telescoop te worden gekocht, dus ook geen moeilijke keuze te worden gemaakt tussen welk type telescoop je wilt kopen.

Nadelen

Met een DSLR-camera kunnen alleen foto's worden gemaakt, er kan dus niet mee worden waargenomen, maar dat spreekt voor zich.

Conclusie, welke telescoop moet ik nu kopen als beginner?

Na dit overzicht met alle mogelijkheden blijft toch de vraag staan: “Welke telescoop moet ik nu gaan kopen?” Wil je gewoon een beetje leuk ontdekken wat er allemaal met een eenvoudige telescoop gezien en gedaan kan worden, dan kan rustig een goedkope refractor van rond de € 200,- tot € 250,- worden gekocht op een EQ2 montering. Koop dan liever een F10 telescoop dan een F5.

Ben je meer geïnteresseerd in nevels en in een breder beeldveld koop dan een goedkope Newtontelescoop met een lage F-waarde, bijvoorbeeld een 130/650 voor rond de € 300,-.

Denk je dat je in de toekomst toch wel graag mooie astrofoto’s wilt gaan maken en wil je iets hebben waar je tien jaar mee vooruit kan, koop dan een goede Newtontelescoop op een redelijk stevige montering. Het prijskaartje schiet dan omhoog richting de € 500,-.

Als je echt geen zin hebt in beslagen spiegels dan is in deze prijsklasse een refractor met een hoge F-waarde een goede optie. Bedenk dan wel dat er wel kleurfouten optreden, in die zin kan dan toch beter voor een Newtontelescoop worden gekozen.

Een Maksutov-Cassegraintelescoop kun je kopen als je de telescoop makkelijk wilt kunnen opbergen of als reisbagage mee wilt kunnen nemen.

Koop een goede Dobson telescoop als je vooral wilt gaan waarnemen, en niet zozeer wilt gaan fotograferen. Voor rond de € 300,- heb je een telescoop die gelijkwaardig is aan een telescoop van € 450,- tot € 500,- op een statief.

Tot slot

Tot slot, over alle tips in dit overzicht kan worden gediscussieerd en van mening worden verschild. Er zijn genoeg mensen die fantastische waarneem uren beleven met een goedkope refractortelescoop met lage F-waarde en dus veel kleurfouten, of met een goedkope tafeldobson van € 100,-. En er zijn ook mensen die nooit tevreden zijn en zelfs met een hele dure apochromaat van € 2500,- niet weten te bereiken wat ze eigenlijk zouden willen. Ben je een beginner? Begin dan ook klein, oefen en studeer hard op de werking van je telescoop en geniet vooral van alles wat je ziet!
© 2016 - 2024 Blauwevinvis, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Gebruikerservaring Sky-Watcher Explorer 750/150 telescooprecensieGebruikerservaring Sky-Watcher Explorer 750/150 telescoopSpiegeltelescopen bieden doorgaans veel lichtinval voor weinig geld, en de spiegel zorgt voor een helder en scherp beeld…
Telescoop kopen, beginners handleidingTelescoop kopen, beginners handleidingHet waarnemen van de sterrenhemel wordt door velen bedreven. Als besloten wordt een telescoop aan te schaffen komt er no…
Hoe bepaal je de vergroting van een telescoop?Hoe bepaal je de vergroting van een telescoop?Om vast te stellen welke vergroting een telescoop geeft is een aantal waardes nodig, namelijk de brandpuntsafstanden van…
Tips voor het kopen van een telescoop of sterrenkijkerTips voor het kopen van een telescoop of sterrenkijkerOp een mooie heldere avond kijk je naar de sterrenhemel en zie je de maan en de sterren. En je denkt: ik wil een telesco…

CoolReall DreamWalker Hoverboard: prijzen en reviewsCoolReall DreamWalker Hoverboard: prijzen en reviewsDe CoolReall Dreamwalker is een degelijk hoverboard dat gebruik maakt van het SmartWalker-besturingssysteem om te zorgen…
Tips voor het schrijven van een script, scenario of boekTips voor het schrijven van een script, scenario of boekHet schrijven van een eigen filmscript of boek, of het uitwerken van een idee voor een serie kan veel voldoening geven.…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Namibconsult / Marcel Lücht, Wikimedia Commons (Publiek domein)
  • https://nl.wikipedia.org/wiki/Telescoop_(optica)
  • https://nl.wikipedia.org/wiki/Catadioptrisch_systeem
Reactie

Johan van Alphen, 11-03-2020
Eindelijk een begrijpelijk en objectief totaal-plaatje.
Bedankt voor dit heldere overzicht.
vriendelijke groeten,
Johan van alphen Reactie infoteur, 12-03-2020
Bedankt voor het compliment.
Het was ook een leuk artikel om te schrijven.
Veel succes met alle astronomische waarnemingen.

Blauwevinvis (114 artikelen)
Laatste update: 22-11-2017
Rubriek: Hobby en Overige
Subrubriek: Diversen
Bronnen en referenties: 3
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.