Blind of slechtziend: Hulpmiddelen bij het lezen

Slechtziend of blind zijn hoeft niet te betekenen dat lezen onmogelijk is. Tegenwoordig zijn er tal van hulpmiddelen en technologieën beschikbaar waarmee visueel gehandicapte personen kunnen blijven genieten van allerlei activiteiten, zoals tv-kijken, puzzelen of de krant lezen. Ook het raadplegen van een agenda, het volgen van een cursus of het lezen van etiketten in de winkel wordt mogelijk dankzij deze technologische innovaties. Het is essentieel om deze hulpmiddelen grondig te testen voordat je ze aanschaft. Bovendien is het belangrijk om rekening te houden met de voortgang van de oogaandoening bij de keuze van een geschikt hulpmiddel.

• Apps voor blinden en slechtzienden
• Beeldschermloep
• Boeken, cursussen, kranten en tijdschriften lezen
• Computer met hulpmiddelen
• Filterbril
• Handloep
• Kijkertje
• Loepbril
• Loeplamp
• Memorecorder en organizer
• Telescoopbril
• Telescooploepbril
• TV-kijken
• Voorleestoestel
• Praktische tips voor het leven met / omgaan met blind of slechtziend zijn
• Zorg voor een goed georganiseerd huis
• Maak gebruik van hulpmiddelen en technologie
• Zorg voor een aangepast leesomgeving
• Gebruik een blindengeleidehond
• Neem contact op met een specialist voor therapieën
• Vraag hulp wanneer dat nodig is
• Bezoek regelmatig een oogarts
• Gebruik braille of vergrote teksten
• Zorg voor jezelf en neem tijd voor ontspanning
• Misvattingen rond blind of slechtziend: Hulpmiddelen bij het lezen
• Alle blinden lezen met braille
• Hulpmiddelen voor lezen zijn alleen voor mensen die volledig blind zijn
• Hulpmiddelen voor lezen zijn altijd duur en moeilijk te verkrijgen
• Alle hulpmiddelen voor lezen zijn even effectief voor iedereen
• Digitale technologieën zijn altijd beter dan traditionele hulpmiddelen
• Braille is een ouderwets hulpmiddel en wordt niet meer gebruikt
• Mensen met een visuele beperking kunnen niet zelfstandig lezen

Apps voor blinden en slechtzienden

Een smartphone, zoals een iPhone met VoiceOver (spraak), biedt veel mogelijkheden voor blinden en slechtzienden, vooral door de beschikbaarheid van talrijke apps die toegankelijk zijn voor visueel gehandicapten:

• Apps die de ondertiteling van de tv voorlezen
• Apps die de tijd voorlezen
• Apps die live hulp aanbieden om teksten voor te lezen (Be My Eyes)
• Apps die tekst uit afbeeldingen herkennen, omzetten en vervolgens voorlezen
• Apps die teksten of objecten vergroten
• Apps voor het spelen van spelletjes (voor zowel blinden als slechtzienden)
• Apps voor audiodescriptie
• Apps voor het beluisteren van audioboeken (luisterboeken) en Daisy-boeken
• Apps met informatie over het openbaar vervoer

Beeldschermloep

De tekst van een krant of tijdschrift lezen en afbeeldingen bekijken is mogelijk met een beeldschermloep, ook wel bekend als een “leesloep” of “TV-leesloep”. Dit apparaat bestaat uit een camera, een beeldscherm en een verschuifbare tafel (plateau). De slechtziende gebruiker plaatst de tekst of afbeelding onder de camera, waarna de tekst tot ongeveer 40x vergroot op het scherm verschijnt. Het contrast, de kleurencombinatie en de vergrotingssterkte zijn instelbaar. Sommige loepen bieden ook voorleesopties. Het plateau kan handmatig of automatisch worden bediend, afhankelijk van het model. Naast tafelmodellen zijn er ook meeneembare varianten beschikbaar.

Boeken, cursussen, kranten en tijdschriften lezen

Boeken, cursussen, kranten en tijdschriften zijn beschikbaar in braille (brailleboeken), grootdruk (grootletterdruk) of digitaal als e-books. In Nederland en België zijn er speciale bibliotheken die blinden en slechtzienden voorzien van aangepaste lectuur. Enkele omzetcentra bieden specifieke lectuur en onderwijsmateriaal aan. Grootletterboeken zijn vaak ook te vinden in reguliere bibliotheken. Daarnaast bieden speciale bedrijven puzzelboeken in grootdruk aan. Voor blinden en slechtzienden zijn ook Daisy-boeken beschikbaar. Daisy staat voor "Digital Accessible Information System". Een Daisy-speler heeft navigatieopties waarmee gebruikers gemakkelijk naar hoofdstukken of zinnen kunnen bladeren. Daisy-lectuur is verkrijgbaar op schijfjes, SD-kaarten of online. Daisy-boeken kunnen ook worden gelezen via apps op computers of smartphones.

Computer met hulpmiddelen

Een computer heeft standaard toegankelijkheidsinstellingen om de tekst op het scherm te vergroten, kleuren aan te passen en tekst voor te lezen. Naast deze ingebouwde functies zijn er tal van hardware- en softwarematige hulpmiddelen beschikbaar voor slechtzienden en blinden. Via een schermuitleesprogramma (screenreader), zoals ZoomText, kan tekst via spraak, vergroting of braille worden weergegeven. Sommige slechtzienden combineren deze opties. Voor langere teksten gebruiken ze vaak spraak of braille, omdat afbeeldingen niet voelbaar zijn in braille of uitspreekbaar via spraaksoftware. Braille kan worden gelezen met een brailleleesregel die op de computer is aangesloten. Blinden of slechtzienden kunnen ook brieven en andere documenten scannen met een scanner die is aangesloten op de computer, waarbij tekstherkenningssoftware deze beelden omzet naar leesbare tekst. Schermuitleesprogramma’s kunnen ook webteksten voorlezen, vooral op toegankelijke websites. Sommige websites hebben al ingebouwde voorleesfuncties. Voor slechtzienden zijn er toetsenborden met aangepaste indelingen, kleurcodes of vergrote toetsen. Door deze aanpassingen kan de computer optimaal worden afgestemd op de behoeften van de gebruiker.

Filterbril

Voor sommige slechtzienden is het aanpassen aan verschillende lichtomstandigheden moeilijk vanwege fotofobie (lichtschuwheid). Een filterbril met gele of oranje glazen kan helpen door fel licht te filteren en het contrast te verhogen.

Handloep

Handloepen vergroten tekst gemiddeld tot 4x, wat geschikt is voor beperkte vergroting. Er zijn echter ook loepen beschikbaar die tot 12,5x kunnen vergroten. Deze loepen hebben een handvat of steunen op de tafel. Elektronische handloepen, zoals de Looky, kunnen tot maximaal 20x vergroten en zijn beschikbaar in verschillende kleuren, vormen en groottes. Handloepen zijn nuttig voor het lezen van prijskaartjes, busdienstregelingen, PIN-apparaten en meer. Voor boeken kunnen sommige slechtzienden de vergroting als vermoeiend ervaren vanwege de kleine lensdiameter bij sterke vergrotingen. Grotere loepen met een lagere vergrotingssterkte zijn vaak handiger voor leeswerk.

Kijkertje

Een kijkertje vergroot tot 10x en is handig voor het bekijken van details, zoals een busnummer. Dit compacte en eenvoudig op te bergen apparaatje is nuttig voor het herkennen van informatie op afstand.

Loepbril

Een loepbril, ook wel een “loepenbril” genoemd, heeft ingebouwde vergrotingslenzen. Hoe sterker de vergroting, hoe dichter de tekst bij de ogen moet worden gehouden. Bij een geringe vergroting is de leesafstand gemiddeld tussen de zeventien en dertig centimeter, terwijl bij sterke vergroting de tekst bijna tegen de neus moet worden gehouden. Loepbrillen zijn vaak ideaal voor het kijken naar televisie of het observeren van objecten op afstand, maar minder geschikt voor handwerk of spelletjes.

Loeplamp

De loeplamp is een apparaat dat op een (verrijdbaar) statief staat en een ingebouwde lamp heeft. De gebruiker kan de lamp aan de rand van een tafel bevestigen of op een vaste voet plaatsen. De vergrotingssterkte varieert van 1,5x tot 20x, en extra vergrotingen kunnen worden toegevoegd. De loeplamp is ideaal voor activiteiten zoals handwerken, schrijven, lezen en het oplossen van kruiswoordpuzzels. Het voordeel van een loeplamp is dat de gebruiker de handen vrij heeft, hoewel het apparaat niet draagbaar is en meestal op een vaste plek wordt geplaatst. Voor degenen die een zeer sterke vergroting nodig hebben, is een loeplamp vaak minder geschikt.

Memorecorder en organizer

Memorecorders en elektronische organizers zijn bijzonder nuttig voor slechtzienden en blinden in diverse situaties, zoals in het onderwijs of op het werk. Ze dienen als notitieboekje of (zak)agenda. Op de reguliere markt zijn verschillende blindvriendelijke toestellen verkrijgbaar, en hulpmiddelenleveranciers bieden aangepaste modellen aan voor specifieke behoeften.

Telescoopbril

Een telescoopbril vergroot tot 8x en is uitgerust met miniatuurtelescopen. Dit hulpmiddel is handig voor activiteiten zoals tv-kijken, musea bezoeken of het observeren van verre objecten. Lopen met een telescoopbril kan echter uitdagend zijn vanwege het beperkte gezichtsveld en de schijnbare nabijheid van objecten.

Telescooploepbril

Een telescooploepbril combineert een loepbril met een telescoopbril en is instelbaar voor zowel dichtbij als veraf kijken. Deze bril is vergelijkbaar met een chirurgenbril en stelt de gebruiker in staat om teksten te lezen of te schrijven zonder de tekst dichtbij de ogen te hoeven houden.

TV-kijken

TV-kijken kan worden vergemakkelijkt met speciale brillen, maar er zijn ook andere hulpmiddelen zoals de Komfox en de Orion Webbox. Deze apparaten bieden vaak extra functies, zoals het beluisteren van Teletext, het lezen van kranten of het afspelen van radio. Een TV-voorzetscherm kan het beeld op de tv vergroten voor slechtzienden. Een andere optie is audiodescriptie, waarbij de visuele elementen van een film of serie worden beschreven tussen de dialogen door.

Voorleestoestel

Voorleestoestellen lezen documenten voor met spraak, wat vooral nuttig is voor blinden en slechtzienden die liever zonder computer werken. Deze toestellen zijn ook bijzonder handig voor ouderen. Voorleestoestellen bieden diverse functies, zoals:

• Aansluiting op een brailleregel
• Aansluiting op een notitietoestel
• Aanpassingen in de stem
• Aanpassingen in de taal
• Aanpassingen in het opslagmedium

Praktische tips voor het leven met / omgaan met blind of slechtziend zijn

Het leven met een visuele beperking kan uitdagend zijn, maar er zijn veel praktische manieren waarop je de dagelijkse taken makkelijker kunt maken. Hier zijn enkele nuttige tips om met een visuele beperking om te gaan en zo goed mogelijk te functioneren in je omgeving.

Zorg voor een goed georganiseerd huis

Een goed georganiseerde woonruimte is essentieel voor iemand met een visuele beperking. Zorg ervoor dat je huis vrij is van obstakels die vallen kunnen veroorzaken. Plaats meubels op vaste plaatsen en gebruik markeringen of tactiele labels, zoals braille of verhoogde stippen, om voorwerpen te identificeren. Een goed verlichte ruimte helpt je ook om beter te navigeren, zelfs als je slechtziend bent.

Maak gebruik van hulpmiddelen en technologie

Er zijn veel hulpmiddelen die het dagelijks leven aanzienlijk kunnen vergemakkelijken. Denk aan sprekende klokken, vergrootglazen, en apps op je smartphone die je helpen bij het lezen of navigeren. Ook kun je gebruik maken van tekst-naar-spraaksoftware, die teksten voorleest. Deze technologie kan een belangrijke steun zijn bij je dagelijkse bezigheden.

Zorg voor een aangepast leesomgeving

Om goed te kunnen lezen, is het belangrijk om een leesomgeving te creëren die je helpt bij het lezen van boeken, kranten of andere documenten. Gebruik bijvoorbeeld vergrootglazen, verlichting die je ogen minder belast, of brailleboeken en audioformaat materiaal. Als je vaak teksten moet lezen, kan het helpen om boeken te laten voorlezen via apps of software, zodat je ze kunt beluisteren in plaats van ze visueel te lezen.

Gebruik een blindengeleidehond

Als je je verlies van gezichtsvermogen niet goed kunt compenseren met andere hulpmiddelen, kan een blindengeleidehond een geweldige oplossing zijn. Deze honden zijn speciaal getraind om je te helpen navigeren en obstakels te vermijden. Het is belangrijk om regelmatig met je geleidehond te oefenen, zodat jullie goed op elkaar zijn ingespeeld en de hond je kan ondersteunen in verschillende omgevingen.

Neem contact op met een specialist voor therapieën

Er zijn verschillende therapieën en ondersteuning beschikbaar om mensen met een visuele beperking te helpen. Dit kan psychotherapie zijn om je emotioneel welzijn te ondersteunen of praktische therapieën zoals mobiliteitstraining, waarin je leert hoe je je veilig en efficiënt kunt verplaatsen in je omgeving. Het is raadzaam om regelmatig controleafspraken te maken bij een specialist om ervoor te zorgen dat je optimaal gebruik kunt maken van de hulpmiddelen die voor jou beschikbaar zijn.

Vraag hulp wanneer dat nodig is

Hoewel zelfstandigheid belangrijk is, is het ook cruciaal om te weten wanneer je hulp nodig hebt. Vraag je familie, vrienden of zorgverleners om hulp bij taken die je moeilijk kunt uitvoeren, zoals boodschappen doen of navigeren in onbekende omgevingen. Het is geen schande om steun te zoeken wanneer je die nodig hebt. Door samen te werken, kun je je levenskwaliteit verbeteren.

Bezoek regelmatig een oogarts

Het is essentieel om regelmatig je ogen te laten controleren, zelfs als je al een visuele beperking hebt. Een oogonderzoek kan helpen bij het monitoren van eventuele veranderingen in je gezichtsvermogen en het vinden van manieren om verdere achteruitgang te voorkomen. Je arts kan je ook adviseren over de beste hulpmiddelen of behandelingen die je kunnen ondersteunen bij het behouden van je zicht.

Gebruik braille of vergrote teksten

Als je slechtziend of blind bent, kan het nuttig zijn om braille te leren of gebruik te maken van vergrote teksten. Er zijn verschillende materialen en boeken beschikbaar in braille, en veel openbare instellingen bieden documenten in brailleformaat aan. Ook kun je software gebruiken die teksten vergroot of omzet in spraak om het lezen makkelijker te maken. Dit maakt het mogelijk om zelfstandiger te functioneren in je dagelijkse leven.

Zorg voor jezelf en neem tijd voor ontspanning

Het is belangrijk om goed voor jezelf te zorgen, zowel fysiek als mentaal. Een goed evenwichtig voedingspatroon ondersteunt je energie en focus, en zorgt ervoor dat je je goed kunt blijven voelen. Neem ook tijd voor ontspanning en activiteiten die je leuk vindt, of het nu gaat om muziek, sporten, of andere hobby’s. Het behouden van een positieve houding kan helpen om beter met de uitdagingen van het dagelijks leven om te gaan.

Misvattingen rond blind of slechtziend: Hulpmiddelen bij het lezen

Mensen met een visuele beperking, zoals blinden en slechtzienden, kunnen verschillende hulpmiddelen gebruiken om te lezen, maar er bestaan veel misvattingen over de effectiviteit en het gebruik van deze hulpmiddelen. Het is belangrijk om te begrijpen dat er geen "one-size-fits-all" oplossing is, maar een breed scala aan technologieën en hulpmiddelen beschikbaar is, afhankelijk van de specifieke behoeften van de persoon.

Alle blinden lezen met braille

Een veelvoorkomende misvatting is dat alle mensen met een visuele beperking gebruik maken van braille om te lezen. Hoewel braille voor sommige mensen een geweldig hulpmiddel is, is het niet voor iedereen de beste optie. Veel mensen met een visuele beperking geven de voorkeur aan audioboeken, tekst-naar-spraaksoftware, of vergrote teksten om te lezen. De keuze van het hulpmiddel hangt af van persoonlijke voorkeur, de aard van de visuele beperking, en de mate van beperking.

Hulpmiddelen voor lezen zijn alleen voor mensen die volledig blind zijn

Veel mensen denken dat hulpmiddelen voor lezen, zoals vergrote letters of digitale lezers, alleen nuttig zijn voor mensen die volledig blind zijn. Dit is echter niet het geval. Mensen met een verminderd gezichtsvermogen, zoals oogproblemen of andere oogaandoeningen, kunnen ook veel baat hebben bij hulpmiddelen zoals vergrotingstechnologie of elektronische leestekens. Deze hulpmiddelen kunnen helpen bij het lezen van gedrukte tekst die anders moeilijk toegankelijk zou zijn.

Hulpmiddelen voor lezen zijn altijd duur en moeilijk te verkrijgen

Er wordt vaak gedacht dat hulpmiddelen voor lezen onbetaalbaar zijn, vooral als ze geavanceerde technologieën bevatten. Hoewel sommige hulpmiddelen inderdaad duur kunnen zijn, zijn er ook goedkopere alternatieven beschikbaar, zoals apps voor smartphones of goedkope digitale vergrotende apparaten. Veel organisaties bieden ook subsidies of gratis hulpmiddelen voor mensen met een visuele beperking. Het is belangrijk om te weten dat er vaak financiële ondersteuning en gratis opties zijn.

Alle hulpmiddelen voor lezen zijn even effectief voor iedereen

Een andere misvatting is dat alle hulpmiddelen voor lezen even effectief zijn voor iedereen. In werkelijkheid hangt de effectiviteit van een hulpmiddel af van de specifieke visuele beperking van een persoon. Mensen met verschillende soorten en gradaties van visuele beperkingen hebben verschillende hulpmiddelen nodig. Wat voor de ene persoon werkt, werkt misschien niet voor een andere persoon. Daarom is het belangrijk om hulpmiddelen af te stemmen op de specifieke behoeften van de gebruiker.

Digitale technologieën zijn altijd beter dan traditionele hulpmiddelen

Veel mensen denken dat digitale technologieën, zoals tekst-naar-spraak software of elektronische vergrotende apparaten, altijd beter zijn dan traditionele hulpmiddelen zoals vergrote boeken of papier met braille. Dit is echter niet altijd het geval. Sommige mensen vinden het gebruik van digitale technologie moeilijk, terwijl anderen liever met tastbare materialen werken. Traditionele hulpmiddelen blijven daarom voor veel mensen met een visuele beperking nog steeds waardevol.

Braille is een ouderwets hulpmiddel en wordt niet meer gebruikt

Een andere misvatting is dat braille verouderd is en niet meer wordt gebruikt. Hoewel moderne technologieën zoals audioboeken en tekst-naar-spraak software populair zijn geworden, blijft braille voor veel mensen met een visuele beperking een essentieel hulpmiddel. Het stelt hen in staat om zelfstandig te lezen en schrijven, en wordt nog steeds veel gebruikt in scholen en andere instellingen. Het is dus onterecht om braille als een ouderwets hulpmiddel te beschouwen.

Mensen met een visuele beperking kunnen niet zelfstandig lezen

Er bestaat ook de misvatting dat mensen met een visuele beperking helemaal niet in staat zijn om zelfstandig te lezen. Dankzij de vooruitgang in hulpmiddelen, zoals oogaandoeningen, kunnen veel mensen met een visuele beperking zelfstandig lezen. Van vergrote letters tot digitale voorlezers, er zijn verschillende manieren waarop mensen met een visuele beperking toegang kunnen krijgen tot tekst. In veel gevallen kunnen ze net zo goed of zelfs beter lezen dan mensen zonder visuele beperkingen.

Lees verder

• Hoe lees je de krant als je slechtziend of blind bent?
• Hoe werk je met de computer als je niet (goed) meer ziet?
• Lezen in braille, grootletterdruk en gesproken lectuur
• Brailleleesregel voor (zwaar) slechtzienden en blinden