Blind of slechtziend: Hulpmiddelen bij het lezen

Slechtziend of blind zijn hoeft niet te betekenen dat lezen onmogelijk is. Tegenwoordig zijn er tal van hulpmiddelen en technologieën beschikbaar waarmee visueel gehandicapte personen kunnen blijven genieten van allerlei activiteiten, zoals tv-kijken, puzzelen of de krant lezen. Ook het raadplegen van een agenda, het volgen van een cursus of het lezen van etiketten in de winkel wordt mogelijk dankzij deze technologische innovaties. Het is essentieel om deze hulpmiddelen grondig te testen voordat je ze aanschaft. Bovendien is het belangrijk om rekening te houden met de voortgang van de oogaandoening bij de keuze van een geschikt hulpmiddel.

• Apps voor blinden en slechtzienden
• Beeldschermloep
• Boeken, cursussen, kranten en tijdschriften lezen
• Computer met hulpmiddelen
• Filterbril
• Handloep
• Kijkertje
• Loepbril
• Loeplamp
• Memorecorder en organizer
• Telescoopbril
• Telescooploepbril
• TV-kijken
• Voorleestoestel

Apps voor blinden en slechtzienden

Een smartphone, zoals een iPhone met VoiceOver (spraak), biedt veel mogelijkheden voor blinden en slechtzienden, vooral door de beschikbaarheid van talrijke apps die toegankelijk zijn voor visueel gehandicapten:

• Apps die de ondertiteling van de tv voorlezen
• Apps die de tijd voorlezen
• Apps die live hulp aanbieden om teksten voor te lezen (Be My Eyes)
• Apps die tekst uit afbeeldingen herkennen, omzetten en vervolgens voorlezen
• Apps die teksten of objecten vergroten
• Apps voor het spelen van spelletjes (voor zowel blinden als slechtzienden)
• Apps voor audiodescriptie
• Apps voor het beluisteren van audioboeken (luisterboeken) en Daisy-boeken
• Apps met informatie over het openbaar vervoer

Beeldschermloep

De tekst van een krant of tijdschrift lezen en afbeeldingen bekijken is mogelijk met een beeldschermloep, ook wel bekend als een “leesloep” of “TV-leesloep”. Dit apparaat bestaat uit een camera, een beeldscherm en een verschuifbare tafel (plateau). De slechtziende gebruiker plaatst de tekst of afbeelding onder de camera, waarna de tekst tot ongeveer 40x vergroot op het scherm verschijnt. Het contrast, de kleurencombinatie en de vergrotingssterkte zijn instelbaar. Sommige loepen bieden ook voorleesopties. Het plateau kan handmatig of automatisch worden bediend, afhankelijk van het model. Naast tafelmodellen zijn er ook meeneembare varianten beschikbaar.

Boeken, cursussen, kranten en tijdschriften lezen

Boeken, cursussen, kranten en tijdschriften zijn beschikbaar in braille (brailleboeken), grootdruk (grootletterdruk) of digitaal als e-books. In Nederland en België zijn er speciale bibliotheken die blinden en slechtzienden voorzien van aangepaste lectuur. Enkele omzetcentra bieden specifieke lectuur en onderwijsmateriaal aan. Grootletterboeken zijn vaak ook te vinden in reguliere bibliotheken. Daarnaast bieden speciale bedrijven puzzelboeken in grootdruk aan. Voor blinden en slechtzienden zijn ook Daisy-boeken beschikbaar. Daisy staat voor "Digital Accessible Information System". Een Daisy-speler heeft navigatieopties waarmee gebruikers gemakkelijk naar hoofdstukken of zinnen kunnen bladeren. Daisy-lectuur is verkrijgbaar op schijfjes, SD-kaarten of online. Daisy-boeken kunnen ook worden gelezen via apps op computers of smartphones.

Computer met hulpmiddelen

Een computer heeft standaard toegankelijkheidsinstellingen om de tekst op het scherm te vergroten, kleuren aan te passen en tekst voor te lezen. Naast deze ingebouwde functies zijn er tal van hardware- en softwarematige hulpmiddelen beschikbaar voor slechtzienden en blinden. Via een schermuitleesprogramma (screenreader), zoals ZoomText, kan tekst via spraak, vergroting of braille worden weergegeven. Sommige slechtzienden combineren deze opties. Voor langere teksten gebruiken ze vaak spraak of braille, omdat afbeeldingen niet voelbaar zijn in braille of uitspreekbaar via spraaksoftware. Braille kan worden gelezen met een brailleleesregel die op de computer is aangesloten. Blinden of slechtzienden kunnen ook brieven en andere documenten scannen met een scanner die is aangesloten op de computer, waarbij tekstherkenningssoftware deze beelden omzet naar leesbare tekst. Schermuitleesprogramma’s kunnen ook webteksten voorlezen, vooral op toegankelijke websites. Sommige websites hebben al ingebouwde voorleesfuncties. Voor slechtzienden zijn er toetsenborden met aangepaste indelingen, kleurcodes of vergrote toetsen. Door deze aanpassingen kan de computer optimaal worden afgestemd op de behoeften van de gebruiker.

Filterbril

Voor sommige slechtzienden is het aanpassen aan verschillende lichtomstandigheden moeilijk vanwege fotofobie (lichtschuwheid). Een filterbril met gele of oranje glazen kan helpen door fel licht te filteren en het contrast te verhogen.

Handloep

Handloepen vergroten tekst gemiddeld tot 4x, wat geschikt is voor beperkte vergroting. Er zijn echter ook loepen beschikbaar die tot 12,5x kunnen vergroten. Deze loepen hebben een handvat of steunen op de tafel. Elektronische handloepen, zoals de Looky, kunnen tot maximaal 20x vergroten en zijn beschikbaar in verschillende kleuren, vormen en groottes. Handloepen zijn nuttig voor het lezen van prijskaartjes, busdienstregelingen, PIN-apparaten en meer. Voor boeken kunnen sommige slechtzienden de vergroting als vermoeiend ervaren vanwege de kleine lensdiameter bij sterke vergrotingen. Grotere loepen met een lagere vergrotingssterkte zijn vaak handiger voor leeswerk.

Kijkertje

Een kijkertje vergroot tot 10x en is handig voor het bekijken van details, zoals een busnummer. Dit compacte en eenvoudig op te bergen apparaatje is nuttig voor het herkennen van informatie op afstand.

Loepbril

Een loepbril, ook wel een “loepenbril” genoemd, heeft ingebouwde vergrotingslenzen. Hoe sterker de vergroting, hoe dichter de tekst bij de ogen moet worden gehouden. Bij een geringe vergroting is de leesafstand gemiddeld tussen de zeventien en dertig centimeter, terwijl bij sterke vergroting de tekst bijna tegen de neus moet worden gehouden. Loepbrillen zijn vaak ideaal voor het kijken naar televisie of het observeren van objecten op afstand, maar minder geschikt voor handwerk of spelletjes.

Loeplamp

De loeplamp is een apparaat dat op een (verrijdbaar) statief staat en een ingebouwde lamp heeft. De gebruiker kan de lamp aan de rand van een tafel bevestigen of op een vaste voet plaatsen. De vergrotingssterkte varieert van 1,5x tot 20x, en extra vergrotingen kunnen worden toegevoegd. De loeplamp is ideaal voor activiteiten zoals handwerken, schrijven, lezen en het oplossen van kruiswoordpuzzels. Het voordeel van een loeplamp is dat de gebruiker de handen vrij heeft, hoewel het apparaat niet draagbaar is en meestal op een vaste plek wordt geplaatst. Voor degenen die een zeer sterke vergroting nodig hebben, is een loeplamp vaak minder geschikt.

Memorecorder en organizer

Memorecorders en elektronische organizers zijn bijzonder nuttig voor slechtzienden en blinden in diverse situaties, zoals in het onderwijs of op het werk. Ze dienen als notitieboekje of (zak)agenda. Op de reguliere markt zijn verschillende blindvriendelijke toestellen verkrijgbaar, en hulpmiddelenleveranciers bieden aangepaste modellen aan voor specifieke behoeften.

Telescoopbril

Een telescoopbril vergroot tot 8x en is uitgerust met miniatuurtelescopen. Dit hulpmiddel is handig voor activiteiten zoals tv-kijken, musea bezoeken of het observeren van verre objecten. Lopen met een telescoopbril kan echter uitdagend zijn vanwege het beperkte gezichtsveld en de schijnbare nabijheid van objecten.

Telescooploepbril

Een telescooploepbril combineert een loepbril met een telescoopbril en is instelbaar voor zowel dichtbij als veraf kijken. Deze bril is vergelijkbaar met een chirurgenbril en stelt de gebruiker in staat om teksten te lezen of te schrijven zonder de tekst dichtbij de ogen te hoeven houden.

TV-kijken

TV-kijken kan worden vergemakkelijkt met speciale brillen, maar er zijn ook andere hulpmiddelen zoals de Komfox en de Orion Webbox. Deze apparaten bieden vaak extra functies, zoals het beluisteren van Teletext, het lezen van kranten of het afspelen van radio. Een TV-voorzetscherm kan het beeld op de tv vergroten voor slechtzienden. Een andere optie is audiodescriptie, waarbij de visuele elementen van een film of serie worden beschreven tussen de dialogen door.

Voorleestoestel

Voorleestoestellen lezen documenten voor met spraak, wat vooral nuttig is voor blinden en slechtzienden die liever zonder computer werken. Deze toestellen zijn ook bijzonder handig voor ouderen. Voorleestoestellen bieden diverse functies, zoals:

• Aansluiting op een brailleregel
• Aansluiting op een notitietoestel
• Aanpassingen in de stem
• Aanpassingen in de taal
• Aanpassingen in het opslagmedium

Lees verder

• Hoe lees je de krant als je slechtziend of blind bent?
• Hoe werk je met de computer als je niet (goed) meer ziet?
• Lezen in braille, grootletterdruk en gesproken lectuur
• Brailleleesregel voor (zwaar) slechtzienden en blinden