recensie

Boekrecensie: Stephen King 11/22/63 (22/11/63)

Thrillerauteur Stephen King waagt zich op nieuw terrein met zijn boek over de aanslag op John F. Kennedy op 11 november 1963 (vandaar de titel). Nieuw, omdat de spanning in dit boek niet alleen komt van de soms gewelddadige ontwikkelingen, maar ook van het feit dat de hoofdpersoon uit het heden komt. Het boek is daarmee niet alleen interessant voor liefhebbers van spanning, maar ook voor lezers met interesse in het dagelijkse leven eind vijftiger-begin zestiger jaren.

• Achtergrondinformatie
• Uitleg over het plot
• Thema's
• Positieve punten
• Negatieve punten
• Conclusie

Achtergrondinformatie

Auteur: Stephen King
Oorspronkelijke titel: 11/22/63
Nederlandse titel: 22/11/63
Uitgever: Luitingh (Engelse versie Simon & Schuster)
Jaar: 2012 (Engelse versie 2011)

Uitleg over het plot

Het verhaal gaat over Jake Epping, een docent aan een middelbare school die ook volwassenen lesgeeft voor hun diploma. Een van zijn leerlingen is de conciërge, Harry Dunning, die voor een essayopdracht beschrijft hoe zijn vader zijn familie uitmoordde en hem kreupel achterliet. Jake neemt Harry mee naar Al Templetons goedkope burgerrestaurant om zijn slagen te vieren. Al is een kettingroker, maar nog gezond tot hij een dag later contact op neemt met Jake. Hij is ineens ouder en ziek. Al legt uit hoe dit kan: door een soort gat in de tijd in de voorraadkamer van het restaurant kan hij terug in de tijd reizen (o.a. om vlees voor zijn hamburgers te kopen). Hij besluit daar te blijven om de moord op John F. Kennedy te voorkomen en schaduwt de man die het hoogstwaarschijnlijk gedaan heeft: Lee Harvey Oswald. Maar na een aantal jaren in het verleden, wordt hij dus ziek en komt terug om Jake ervan te overtuigen dat hij naar het verleden te gaan om deze missie te voltooien. Het tijdgat komt namelijk altijd op hetzelfde moment aan in 1958, dus als Jake teruggaat, worden alle wijzigingen die Al teweeg heeft gebracht omgedaan gemaakt. Jake is net gescheiden van zijn alcoholistische vrouw en besluit het dus te doen, ook omdat hij dan de vader van Harry kan stoppen in zijn gruwelijke daad. Met op zak Als notities over Oswald en wedstrijduitslagen uit de periode waarop hij kan gokken, stapt Jake door het tijdgat waar hij de identiteit aanneemt van ene George Amberson en gaat leven in 1958. Vooral in het begin is het nogal een cultuurshock door het racisme, de moraal en het gebrek aan technologie

Thema's

Stephen Kings boek snijdt een aantal interessante thema's aan om over na te denken. Het boek gaat over tijdreizen, maar er zitten ook elementen in over moraal, naastenliefde, liefde, racisme, vrouwenrechten en de invloed van je omgeving.

Het hoofdthema is tijdreizen. Wat voor invloed zou jij hebben als persoon uit de moderne tijd en hoe zou je de toenmalige gebruiken en gewoonten ervaren? In 1958 wordt bijvoorbeeld nog overal gerookt en gaat men formeler met elkaar om. Ook het gemis van technologie uit het heden verandert hoe je zaken aanpakt.

Een ander belangrijk thema is moraal: is het wel moreel te verantwoorden om iemand te straffen (doden) voor iets wat hij nog niet heeft gedaan? Zowel Harry's vader als Lee Harvey Oswald hebben hun misdaden nog niet gepleegd en van Oswald is zelfs niet 100% zeker dat hij het gedaan heeft. Ondanks dat je weet hoe gebeurtenissen zich zullen ontrafelen, blijft de twijfel bestaan, want misschien houden ze zichzelf deze keer wel op het rechte pad. En in hoeverre ben je een goed mens als je iemand doodt die iets verschrikkelijks doet (of gaat doen)? Je hebt als lezer grote sympathie voor de hoofdpersoon en je kunt het proces van zijn besluitvorming volgen, maar de vraag blijft bestaan.

Naastenliefde, ofwel hoeveel zijn wij bereid om te doen voor een ander, is een ander belangrijk element. Jake gaat terug in de tijd, eigenlijk als gunst aan Al om zijn werk af te maken. Hij wil Harry's vader tegenhouden om te voorkomen dat Harry kreupel wordt. Ook op andere plekken in het boek zijn er momenten waarop het erom gaat wat wij als samenleving voor elkaar over hebben. Dit thema is best belangrijk in het boek omdat het op verschillende plekken weer terugkomt.

Geen boek is compleet zonder een romantische plotlijn en dat ontbreekt ook hier niet. Jake/George worstelt met zijn gevoelens voor een vrouw uit 1958, want kan dat wel werken? Naarmate de relatie vordert, kan hij steeds minder verborgen houden over zijn ware afkomst en uiteindelijk moet hij het haar wel vertellen. Dit is een redelijk belangrijk thema, omdat het in ruim de helft van het boek speelt.

Racisme is voor de Burgerrechtenbeweging nog zeker in leven in het zuiden van de VS waar het verhaal zich afspeelt. De zwarte bevolking moet gebruik maken van aparte toiletten en Joden worden met argwaan bekeken. Scholen zijn gesegregeerd. Dit thema is ondergeschikt, omdat Jake/George hier zelf geen problemen mee heeft omdat hij blank is, maar enkel observeert wat er gebeurt.

Vrouwenrechten zijn in deze periode ook nog niet volledig ontwikkeld. Vrouwen nemen wel deel aan het openbare leven, als verpleegster of lerares, maar hun rol is nog ondergeschikt. Een scheiding en ongetrouwd een kind krijgen zijn nog grote schandalen. Net als het racisme is dit geen hoofdthema, want Jake/George heeft hier niet zelf rechtstreeks mee te maken.

In het boek leeft ook de invloed van je omgeving op hoe mensen zich gedragen. Het stadje Derry wordt beschreven als een lelijke en vieze plek waar de mensen ook wantrouwend en gemeen zijn. Dallas en Fort Worth zijn als grote steden ook voornamelijk negatief in beeld. In het prettige dorpje Jodie zijn de mensen wel overwegend aardig en open. Zowel de grootte van een plaats als de omgeving geven in Kings boek een indicatie van hoe de mensen zich daar gedragen. Dit thema is van ondergeschikt belang.

Positieve punten

• Stephen King is een goede verteller, dus het boek leest als een trein. Met ruim 800 bladzijden ben je er zeker niet zomaar doorheen, maar het nodigt uit tot verder lezen. Het boek heeft zes delen die weer in kleine stukjes zijn verdeeld. Hierdoor is het makkelijk om tussendoor even te stoppen, maar ook om juist nog even een extra stukje te lezen.
• De gedachten en acties van de hoofdpersoon worden nauwkeurig omschreven waardoor je veel sympathie voor hem hebt. Ook de wat gruwelijkere delen met geweld worden tot in detail beschreven. Dat is iets waar Stephen King als thrillerauteur uiteraard om bekend staat, dus dat mag geen verrassing zijn. Het is echter niet zo dat deze delen de overhand hebben. Ook iemand die niet van bloedige scènes houdt, kan het boek prima lezen.
• Stephen King heeft duidelijk goede research gedaan naar de jaren '50-'60 waarin het boek speelt. De manier waarop mensen zich gedragen, kleden en uitdrukken past bij de tijd. Ook de omschrijvingen van de omgeving zoals auto's, huizen en winkels lijken goed bij de tijdsperiode te horen. Het is natuurlijk lastig voor een Nederlander in de 21e eeuw om te beoordelen of alle omschrijvingen van Amerika in deze tijd waar zijn, maar het komt in ieder geval betrouwbaar en doordacht over.
• Verschillende punten in het verhaal (o.a. het einde) hebben een verrassende wending wat je als lezer aan het boek bindt. De spanning wordt op meesterlijke wijze opgebouwd.

Negatieve punten

• Reizen door de tijd is natuurlijk een onmogelijk concept. Het hele idee van een gat in de tijd is eigenlijk idioot. Stephen King doet zijn uiterste best om het geloofwaardig te maken en de accurate beschrijvingen van de jaren '50-'60 helpen daarbij, maar het blijft toch behelpen voor de nuchtere lezer. Op het moment dat je verder bent in het verhaal, stoort het minder.
• De reden waarom Jake zijn leven achterlaat is niet compleet geloofwaardig. Waarom zou je in zo'n tijdsgat stappen nog geen 24 uur nadat je erover gehoord hebt? Oké, Jake heeft geen vrouw en kinderen en ook zijn werk is niet van zulk belang dat het hem in het heden zou moeten houden, maar het blijft knagen. Nieuwsgierigheid en naastenliefde alleen kunnen niet verklaren waarom iemand zou besluiten om jarenlang in het verleden te gaan leven.
• Het doel van het voorkomen van de moord op JFK is om te zorgen dat de wereld er beter van wordt. Het hele boek bouwt op naar dat moment waarop de moord voorkomen moet worden, maar de vraag "wat voor effect heeft dit?" wordt eigenlijk in een paar pagina's afgeraffeld. Dat is jammer, omdat de spanning hiernaartoe prima wordt opgebouwd en je toch ietwat onbevredigd achterblijft. Nu is het boek ook zo wel dik genoeg, maar als je een "wat als" verhaal schrijft, moet je toch ook het antwoord op die vraag geven.

Conclusie

22/11/63 is een boek dat lekker weg leest en waarbij je ondertussen wat leert over de samenleving in de jaren '50-'60 in de VS. Het heeft wel wat minpunten, maar Stephen King is een begenadigd auteur die de spanning goed weet op te voeren. Een aanrader!