recensie

Het India van Arundhati Roy: voorbij de stereotypen

De wereld is te groot en het leven te kort. Wie van reizen houdt moet dus keuzes maken. Door wat in het westen bekend is over India: heet, vuil, overbevolkt, arm, moslim of hindoe en niet aantrekkelijk voor een vrouw om alleen te bereizen, laat dat continent liever schieten. Vakantie moet zeker avontuurlijk zijn, maar ziekte en ongemak hoef je toch niet per se op te zoeken? De Indiase schrijfster Arundhati Roy vertelt met haar prijswinnende boek een heel ander, aantrekkelijk verhaal, dat je vooroordelen zal doorprikken.

Reizen

Waarom leest iemand een boek van een buitenlandse schrijfster dat zich afspeelt in haar geboorteland, ver weg in een ander werelddeel, een andere planeet, waarnaar je nooit aandrang hebt gevoeld heen te reizen? Er is geen plek op aarde waar je niet kunt komen; met uitzondering van een enkel piepklein eiland als Noord Sentinel in de Golf van Bengalen; waar je door de oorspronkelijke bewoners met giftige speerpunten verwelkomd wordt. Maar waarom zou je? Het kan natuurlijk een vorm van leunstoelreizen zijn. En dan kun je verrast worden, en zelfs 180 graden van mening veranderen, zoals alleen goede boeken dat met je kunnen doen.

Katholiek in India

Er veranderde iets toen ik in het e-zine Salonmagazine een interview las met een vrouw van mijn leeftijd met (licht)bruin krullend haar, die leek op een nichtje. Geen rode stip tussen de wenkbrauwen, geen sari maar een eenvoudig wit T-shirt en een spijkerbroek. Was dat mogelijk? Afkomstig uit Kerala (waar?), niet eens uit een wereldstad als New Delhi. Haar moeder was hoofd van een katholieke school(!) die ze zelf had opgericht (emancipatie in India?!). Zijzelf studeerde architectuur, werkte als aerobics lerares (ook dat nog) en had daarnaast een boek geschreven. Ze was pas laat in de dertig getrouwd, uit liefde, niet gearrangeerd, geen kinderen, en bewoog zich in een vriendenkring van kunstenaars en intellectuelen.

Stereotypen

Hoe was het mogelijk? Je viel van de ene verbazing in de andere. Het werd tijd om het blijkbaar stereotype westerse beeld van India bij te stellen; het beeld van heilige koeien, maharadja's, lijkverbrandingen en Sikh's. Het India van kinderarbeid, corruptie, een romantische filmindustrie. Deze vrouw ontving de Booker prize en bleef daar heel nuchter onder. Of ze hierna nog een boek in zich had, dat wist ze niet.

Toejuichen

Uit het interview bleek dat Arundathi Roy in haar geboorteland, het land waar ze ook bleef wonen, dat zij niet van plan was in te ruilen voor het Westen, op haar boek was aangevallen. Het maakte niet dat ze dichtklapte of verongelijkt reageerde, nee, ze juichte het juist toe dat er een discussie kon ontstaan, dat zij iets had aangeroerd dat reacties opriep, hoe fel ook. "Beter dit dan een fatwah of een schrijfverbod," merkte ze op. Het verdriet van het boek, was toch ook háár verdriet, vond ze. Ze twijfelde niet aan zichzelf of aan haar visie. Ze stond voor haar zaak ongeacht of men het met haar eens was.

Prijs

En nu ze bekendheid kreeg, zelfs toen ze nog als onbekende, niet-Britse, kersverse schrijfster, voor de Britse Literaire Booker prize genomineerd was, zelfs nu liet ze zich niet door pretenties overmannen. Ik begreep dat haar boek niet over haar zelf ging, niet over haar jeugd of over haar problemen, maar over India. Ik was zeer nieuwsgierig geworden en volgde met spanning het circus rond de Booker prize nominaties.

Levensecht

Kort daarop las ik het boek, de Engelstalige versie. Het duurde wel even voordat ik er `in' zat. Het verhaal wordt niet bepaald chronologisch verteld, eerder chaotisch. Zoals je zelf je verhaal vertelt, beginnend bij het eind, de clou weggeeft, zonder iets te verklaren, en steeds associërend met wat je al delvend op je weg terug vindt. Als je haar boek uit hebt, valt het gemakkelijk te reconstrueren, toch ervaar je dat niet als bedrog, je voelt je niet met een gemakkelijk verhaal, op een ingewikkelde manier verteld, om de tuin geleid, afgescheept. Daarvoor is de vertelwijze te 'natuurlijk', levensecht, zoals je eigen geheugen dingen bij je terugbrengt: moeiteloos sprongen in de tijd terug en vooruit makend, terwijl je regelmatig ergens blijft verpozen.

Meeslepend

Behalve dit vond ik de natuurbeschrijvingen heel exotisch. Ik had geen beeld van 'de' natuur in India (of Kerala), maar had toch allesbehalve een groen, zompig landschap à la Louisiana, USA, verwacht (waar ik overigens ook nooit geweest ben). Roy schept een beeld van het familiehuis met veranda (altijd al mijn lievelingshuis), van de conservenfabriek (zo herkenbaar en toch zo uitheems), aan de rand van een verraderlijke rivier... De kinderen spelen in deze weelderige omgeving zoals wij vroeger aan de rand van ons dorp op avontuur uit gingen. Dan de fascinerende rol van de vrouwen, het a-stereotype karakter van de broer, de intrigerende, kasteloze knecht, etc.. Je leeft mee, bent plaatsvervangend teleurgesteld, begripvol en beschaamd. En steeds ben je benieuwd naar het verloop van het meeslepende verhaal. De ramp wordt je voortijdig plompverloren verklapt, maar hoe kon het zover komen?
Als je dat uiteindelijk weet blijf je ademloos achter met je duim bij de laatste pagina en het liefst zou je direct een reis boeken naar Kerala, het India van Arundhati Roy.