Gewelddadig boek American Psycho als kritiek op kapitalisme
Het boek American Psycho vertelt het verhaal van de New Yorkse yup Patrick Bateman. Hij is erg materialistisch ingesteld en alles draait dan ook om dure spullen, uiterlijk en status. Hoewel hij zijn leven goed voor elkaar lijkt te hebben, ervaart hij toch ook een zekere leegte. Wat niemand weet is dat hij gruwelijke misdaden pleegt, zoals verkrachting en moord. Als lezer ga je op den duur echter twijfelen hoeveel hiervan eigenlijk waar is. De roman heeft de nodige kritiek gekregen en is uiteindelijk jaren later verfilmd met Christian Bale in de hoofdrol.
Praktische informatie
- Titel: American Psycho
- Schrijver: Bret Easton Ellis
- Uitgever: Vintage Books
- Jaar van uitgifte: 1991
- Land: Verenigde Staten
- Taal: Engels
- Genre: horror
Verhaallijn American Psycho
American Psycho vertelt het verhaal van de Amerikaanse Patrick Bateman in de jaren tachtig. Hij kan het beste omschreven worden als een stereotype yup, van wie het leven in New York vooral om materiële zaken draait. Hij heeft een goede baan, draagt dure designerkleding, heeft de nieuwste gadgets, is vaak te vinden in de hipste restaurants, houdt zijn lichaam in topconditie, vraagt zich vaak af of zijn haar nog goed zit en wordt omgeven door alleen maar mooie en populaire mensen. Hij doet er alles aan om erbij te horen. In zijn levensstijl komen ook de nodige drugs voorbij.
Ondanks dat Bateman het voor elkaar lijkt te hebben, ervaart hij ook een eindeloze leegte. Zijn gebrek aan zin van het leven zorgt ervoor dat hij enorme hoeveelheden geld uitgeeft en misdrijven begaat. Wat niemand weet is dat hij geniet van verkrachting en het plegen van moorden. Hij is een losgeslagen psychopaat. Ondanks al zijn gruweldaden, wordt hij nooit opgepakt. Zelfs wanneer hij uiteindelijk alles opbiecht aan zijn advocaat, wil deze hem niet geloven en blijft Bateman zijn straf ontlopen.
Patrick Bateman als onbetrouwbare verteller
De gebeurtenissen in American Psycho worden verteld door hoofdpersoon Patrick Bateman. Echter komen er verschillende elementen naar voren waardoor je als lezer de betrouwbaarheid van Bateman in twijfel trekt. Zo vertelt hij diverse mensen dat hij ze wil vermoorden, maar hier volgt nooit reactie op. Niemand reageert verontwaardigd of geschokt na zo’n uitspraak. Ook zou zijn schoonmaakster liters bloed van vloeren en muren hebben gepoetst, zonder hier ook maar iets over te melden. Wanneer Bateman zijn advocaat opbiecht iemand vermoord te hebben, geeft de advocaat aan enkele dagen geleden nog met deze persoon uit eten te zijn geweest. Ook wanneer Bateman een meisje gruwelijk mishandeld heeft en haar enige tijd later tegenkomt, reageert zij nauwelijks en lijkt niet onder de indruk van hem. Aan haar reactie is niet te merken dat zij gemarteld is en doodsangst heeft uitgestaan. Daarnaast vindt de vriendin van Bateman zijn gevoel voor humor leuk en noemt zijn secretaresse hem de liefste man ter wereld. Dit strookt niet met het beeld dat Bateman de lezer van zichzelf wil geven. Is hij echt een psychopatische moordenaar? Of verzint hij dingen om zijn dagelijkse leven te ontvluchten en pleegt hij gruweldaden alleen in zijn verbeelding? Wellicht speelt de grote hoeveelheid drugs hier ook een rol bij. Als lezer krijg je steeds meer argwaan. Zeker wanneer geldautomaten Bateman opdrachten beginnen te geven, is het voor de lezer lastig om hetgeen verteld is geheel als waarheid aan te nemen.
American Psycho toont oppervlakkige wereld van het kapitalisme
De roman American Psycho uit kritiek op de wreedheid en oppervlakkigheid van het kapitalisme. De personages lijken alleen maar oog te hebben voor materieel bezit, er is weinig diepgang. Voor Bateman is alles koopwaar, inclusief mensen. Vrouwen lijkt hij als objecten te beschouwen, waarmee hij kan doen wat hij wil.
Neutraal en toonloos wordt verteld wat de hoofdpersoon uitvoert. Hij wordt niet als goed of slecht persoon omschreven. Het geweld staat dan ook niet in verhouding tot de moraal, er is namelijk geen moraal in dit verhaal. Deze psychologische vlakheid van de roman reflecteert volgens schrijver Bret Easton Ellis juist de ziel van Bateman.
Ellis geeft aan dat American Psycho een portret toont van iemand die aan extreme statusangst lijdt. Een persoon die ijdel en oppervlakkig is, met een lege persoonlijkheid. Het boek is tevens een portret van een dun reepje van een generatie rijke twintigers, met hun fixatie op materieel succes, snel haar en strakke pakken.
Kritiek
De uitgeverij Simon & Schuster besloot het boek niet op de markt te brengen, omdat het te gewelddadig was en schrijver Ellis weigerde in de roman een moreel oordeel over de moorden en verkrachtingen uit te spreken. Volgens Ellis viel het geweld wel mee, dit besloeg slechts veertig van de vierhonderd bladzijden. Uiteindelijk ging Vintage Books wel over tot uitgave, waarna het boek een bestseller en een van de meest opzienbarende romans uit de jaren negentig werd.
Ondanks dat de roman American Psycho meteen fans kreeg die het als een vlijmscherpe kritiek op hun oppervlakkige tijd zagen, werd het boek niet overal goed ontvangen. Men werd verward en verrast door het geweld dat, zonder verklaring of fundament, zomaar uitbrak. Er waren diverse, boze critici (waaronder New York Times en Washington Post) die het een waardeloos geschreven boek vonden, met een puberale toon. Na honderden pagina’s geklets over popsongs, voedsel, kleding en andere dure uiterlijkheden begint het leven van deze yuppie personages de lezer te vervelen. Daarnaast wezen critici op de protserige leegheid en verheerlijking van sadisme.
Verfilming van de roman American Psycho
In 2000 werd American Psycho verfilmd met acteur Christian Bale in de hoofdrol als Patrick Bateman. Volgens critici is de film minder gruwelijk dan het boek. Het excessieve geweld van sommige stukken uit de roman blijft buiten beeld. In de film wordt de spot gedreven met de razernij van Bateman, daarmee afstand nemend van de verontrustende dubbelheid. Wel blijft het volgende vraagstuk overeind: wordt onze samenleving uitgehold door materialisme en een maatschappij die op celebrity en status is gericht? Maakt deze samenleving ons gewelddadig naar anderen?