recensie

Serotonine, roman van Michel Houellebecq

De Franse schrijver Michel Houellebecq staat bekend om de rauwe kost die hij op zijn lezers loslaat. Zijn personages gaan gebukt onder een genadeloos gewicht dat het leven op hun schouders legt. Sommigen zullen zijn expliciete taalgebruik wellicht platvloers en seksueel aanmatigend noemen, anderen vinden het dan weer geniaal. Bij de roman Serotonine zal dit niet anders zijn. Het hoofdpersonage slikt het gelukshormoon serotonine als anti-depressiemiddel, geeft zijn baan op om volledig uit het maatschappelijke leven te kunnen verdwijnen, besluit enkele verloren liefdes en een oude jeugdvriend terug op te zoeken en belandt en passant bij een flink uit de hand gelopen boerenopstand. Deze elementen legt de schrijver op zijn eigen gekende manier op het bordje van de lezer neer. En hoewel hij in deze roman iets hoopvoller lijkt, Houellebecq blijft hoe dan ook Houellebecq.

De roman Serotonine

De voornaamste kenmerken van het boek op een rijtje.

• Oorspronkelijke titel: Sérotonine
• Auteur: Michel Houellebecq
• Aantal pagina's: 303
• Nederlandse uitgave: maart 2019
• Vertaling: Martin de Haan
• Uitgeverij: de Arbeiderspers
• ISBN-nummer: 9789029529020

Michel Houellebecq

Michel Houellebecq wordt op 26 februari 1956 geboren als Michel Thomas op het Franse overzeese departement en eiland Réunion. Zijn ouders, een berggids en een anesthesiste, tonen weinig belangstelling voor de kleine Michel en op zijn zesde levensjaar wordt hij toevertrouwd aan zijn grootmoeder. Haar naam, Houellebecq, zal de Franse auteur later als pseudoniem gebruiken. In 1980 studeerde hij af als landbouwingenieur en hij trouwde in hetzelfde jaar. Een jaar later werd zijn zoon Etienne geboren. Het huwelijk strandde en vanwege de daaropvolgende depressie kwam Houellebecq terecht in verschillende psychiatrische centra.

Schoppen tegen de westerse samenleving

De Fransman schuwt de controverse niet en is ook niet vies van opruiende en provocerende taal. In zijn werk klaagt hij niet enkel over het ontspoorde commercieel denken en het koude egoïsme van de westerse maatschappij, ook hippies en feministen krijgen er flink van langs. Zij zorgden volgens hem voor het failliet van de samenleving. Houellebecq mag dan ook rekenen op flinke tegenkanting van zowel linkse groeperingen als het bedrijfsleven. Ook de gevestigde media hebben de, vaak terechte, neiging de Fransman zijn werk uiterst kritisch te benaderen. Houellebecq durft de maatschappij een genadeloze spiegel voor te houden en balanceert daarbij vaak op het randje. Dat siert hem zonder meer. Het jammere is echter dat de auteur zonder schroom over dat randje heen durft te stappen.

Liefde en seks, terugkerende onderwerpen

In Serotonine maakt de lezer kennis met Florent-Claude Labrouste, een landbouwkundige die door zijn verslaving aan antidepressiva impotent is geworden. De terminologie waarmee Florent-Claude de liefde beschrijft, is erg seksueel getint en in weinig omfloerste bewoordingen neergezet. Voor wie Houellebecq een beetje kent, wekt dit geen verbazing. Het hoofdpersonage wordt niet bepaald gekenmerkt door een sterk karakter. Wanneer hij zijn baan en huidige relatie met de Japanse Yuzu niet meer ziet zitten, neemt hij geen verantwoordelijkheid maar besluit gewoon te verdwijnen. Yuzu wordt door de auteur neergezet als een libertijnse vrouw voor wie zelfs een portie bestialiteit niet vreemd is.

Eenzaamheid

Florent-Claude wil zijn vlucht gebruiken om de drie mensen met wie hij ooit een band had in het leven terug op te zoeken. Dat zijn zijn de twee vrouwen met wie hij ooit kans had liefde te vinden, Claire en Camille. Studiegenoot Aymeric is van adel, combineert een melkboerderij met een bungalowpark en moet vanwege de strenge Europese melkquota vechten om het hoofd boven water te houden. Als lezer kom je al gauw tot het besef dat Florent-Claude zowel het liefdesleven als een vriendschapsband ziet als een middel om niet alleen te zijn. Maar net zo snel kom je er als lezer achter dat Serotonine is opgehangen aan een passieve figuur die niet tot daden kan bewogen worden.

Europese landbouwersperikelen

Houellebecq zet dit laatste nog eens extra in de verf op het bungalowpark van Aymeric. Wanneer Florent-Claude tijdens zijn verblijf bij zijn oude vriend een pedofiel betrapt, aanschouwt hij dit en beschrijft het nauwkeurig maar doet verder helemaal niets. Hij informeert de politie niet en laat de man gewoon gaan. Ook het gegeven dat Aymeric het water tot aan de lippen komt, bekijkt hij van op een afstand. De landbouwer krijgt steeds vaker collega's over de vloer en je merkt aan de verhitte atmosfeer dat er van alles borrelt en broeit. Als het uiteindelijk tot een heuse opstand komt die lelijk uit de hand loopt, zit Florent-Claude deze gade te slaan van in zijn auto.

Visionair auteur?

Door de boerenopstand in zijn roman te verwerken, geeft Houellebecq een sneer aan het Europees landbouwbeleid dat volgens de schrijver de landbouwers verstikt. Sommige recensenten grijpen het ook aan om de Franse auteur profetische gaven toe te dichten. Ze zien er gelijkenissen in met de protesten van de gele hesjes in Frankrijk terwijl Serotonine al af was voordat de acties van deze groepering begonnen. Ook dit is niet nieuw voor Houellebecq. Platform, een ander boek van de schrijver dat eindigt met een terroristische aanslag op een Thais seksoord, verscheen een week voor de aanslagen in de Verenigde Staten in september 2001. De terreurdaad in Platform vertoonde bovendien gelijkenissen met de bomaanslag op een discotheek in Bali een jaar later.

Een mildere Houellebecq?

De Franse auteur heeft geen hoge pet op van de westerse maatschappij en laat geen gelegenheid voorbij gaan dit te laten merken. Toch lijkt hij in Serotonine iets gematigder te werk te gaan. De roman is onmiskenbaar van de hand van Houellebecq maar komt desondanks ook wat hoopvoller over. Wanneer Florent-Claude ontdekt dat Camille alleenstaande moeder is van een zoontje, maakt hij ongenadige plannen zich van het kind te ontdoen om Camille alleen voor zich te winnen. Waar je je als lezer bij eerder werk van de auteur mocht opmaken voor een dramatisch en wellicht fataal vervolg, blijft het hier bij plannen maken. Florent-Claude gaat net als in de rest van het verhaal niet tot handelen over.

Hoopvol

Deze wending wekt een sprankje hoop dat Houellebecq de scherpe kantjes wat afvlakt. Het neemt niet weg dat Serotonine genadeloos is. We moeten ons geen illusies maken en beseffen dat de actieloze Florent-Claude volledig past in het passieve en lege bestaan van het personage. Toch merk je ook gedurende de roman enige nuance. Houellebecq schrijft in Serotonine zelfs ergens dat de liefde nog bestaat. Laat hem schoppen en kritiek spuien want dat doet hij met verve. Laat ons ook de hoop koesteren dat hij op het randje balanceert en er niet te vaak meer over gaat om hele bevolkingsgroepen te schofferen. Het zal zijn werk zo mogelijk nog sterker maken.