recensie

Selfmade door Heleen van Royen, expositie waardig?

Schrijfster Heleen van Royen is behoorlijk in opspraak gekomen door haar tentoonstelling 'Selfmade' die in het Letterkundig Museum hangt. Deze bestaat uit tweehonderd selfies, foto's die de schrijfster de afgelopen tijd van zich heeft genomen. Hier zitten niet alleen vrolijke plaatjes tussen, maar ook een heleboel naakt en foto's die sommigen als schokkend zouden ervaren. Is Selfmade grensverleggend, en hoort het in een museum thuis, of is de tentoonstelling slechts een schreeuw om aandacht, een beeld dat de meeste mensen van selfie's hebben.

Waarom hoort Selfmade in een museum thuis?

Welke redenen geven Heleen van Royen zelf, en andere mensen, om deze tentoonstelling te exposeren? Welke diepgang zit erin en waarom zouden mensen deze foto's moeten zien? Het Letterkundig Museum is geen museum waar het draait om kunst, maar eerder om een beeld te geven van bekende schrijvers en iets interessants te laten zien. Dus of Selfmade een kunstwerk is te noemen, is niet zo relevant, wel of de inhoud ervan iets over de schrijfster laat zien en het waard is voor mensen om te bekijken.

Heleen van Royen over Selfmade

“Het project begon ooit toen ik daar de Venus van Milo zag, die vond ik zo mooi. Die verandert nooit, ik wel.” Voor een deel gaat de tentoonstelling dus over vergankelijkheid, wat ook één van de vijf onderdelen ervan is, samen met licht, duisternis, liefde en seks. De vergankelijkheid van het lichaam vooral, aangezien er op de foto's erg veel van haar lichaam te zien is. Volgens Heleen vertelt de expositie een verhaal over haarzelf als schrijfster. Daarbij komen haar kwetsbaarheid en tegelijkertijd haar kracht naar voren.
“Schrijven is iets vastleggen in woorden. Fotograferen is iets vastleggen in beeld. De foto’s vertellen een verhaal. Minder letterlijk dan een roman, maar je wordt in ieder geval gedwongen na te denken over wat je ziet”.

Aad Meinderts over Selfmade

Aad Meinderts is de directeur van het Letterkundig Museum zegt het volgende over de tentoonstelling: "De beelden zijn rauw, op het dierlijke af, en daarmee eerlijk en kwetsbaar." De exposities in het museum zijn bedoeld om verhalen achter de schrijvers te laten zien, zodat mensen ze beter kunnen begrijpen. Selfmade geeft een goed beeld van Heleen, want: "Hoe zij zich manifesteert is anders dan we gewend waren of zijn; zij zet haar persoon in, bespeelt de media en ze weet een breed lezerspubliek aan zich te binden. Vandaar dat het museum een expositie wijdt aan de krachtige en tegelijkertijd rauwe en kwetsbare zelfportretten van Van Roye."

Fotograaf Hans Aarsman over Selfmade

En dan is er nog fotograaf Hans Aarsman, die tijdens het programma 'De Wereld Draait Door' iets te zeggen heeft over de expositie van Heleen. Volgens hem is Heleen iemand die "grenzen verlegt van wat acceptabel is om te laten zien". Dat is waarom er zoveel naakt en zoveel heftige beelden in de tentoonstelling zitten, die hebben het doel grenzen te verleggen.

Kritiek op Selfmade

Om het bovenstaande even samen te vatten, Selfmade gaat over vijf thema's: vergankelijkheid, licht, duisternis, liefde en seks. Daarbij wordt de nadruk gelegd op het lichaam, het gaat immers ook om selfies. De expositie vertelt een verhaal over Heleen van Royen als schrijfster, zodat we haar beter kunnen begrijpen, en is kwetsbaar, krachtig, dierlijk en eerlijk. Mensen worden door de expositie gedwongen na te denken over wat ze zien, en Heleen verlegt grenzen van wat acceptabel is om te laten zien. Maar kloppen al deze ideeën eigenlijk wel? Begrijpen we Heleen nu beter als schrijfster? En worden en echt grenzen verlegd?

Het schrijversleven

Selfmade moet mensen meer laten weten over Heleen als schrijfster. Maar hoe zien we in de foto's eigenlijk terug dat zij schrijfster is? De nadruk ligt op het lichaam, haar lichaam, vooral naakt. Een heleboel foto's zijn te zien met haar billen bloot. Deze had ze gemaakt voor een minnaar die haar daarom gevraagd had. Daar kijken we naar. Wat zegt dat ons over hoe Heleen is als schrijfster? Wat weten we na het zien van deze foto's over haar wat we nog niet wisten? Dat ze ervan houdt veel foto's te nemen van zichzelf, dat ze graag heftige dingen doet waarmee ze aandacht trekt en dat ze zich nergens voor schaamt. Het is aan niets te zien dat we naar een schrijfster kijken.

Kwetsbaar, krachtig, dierlijk en eerlijk

"Vergeet dat ik echt ben." Dat is wat Heleen van Royen zegt over de expositie. Maar ging het niet juist om de kwetsbaarheid van de portretten? Dan gaat het er juist om dat ze het echt is. En is ze echt wel zo kwetsbaar in de foto's? Er zitten dan wel veel intieme beelden bij, maar dat hoeft helemaal geen teken van kwetsbaarheid te zijn. Het kan ook juist een teken zijn van het verstoppen van jezelf achter je lichaam, jezelf dus niet bloot te geven. En ook ziet Heleen er nog erg jong uit voor iemand van haar leeftijd, dus hoeft ze zich echt niet te schamen voor tekenen van ouderdom. Dierlijk, dat is een term die gemakkelijk toegeschreven wordt aan heftig en naakt. Naakt, daar blijkt het steeds weer om te gaan. De tentoonstelling gaat niet om het schrijver zijn van Heleen, maar eerder het naakt zijn. Daar is niets mis mee, maar wees daar dan eerlijk over. Dat wordt de expositie immers ook genoemd.

Grensverleggend?

Hugo Borst heeft de kritiek geuit dat Selfmade eigenlijk plagiaat lijkt te zijn. Kunstenares Hester Scheurwater deed al langer wat Heleen hier gedaan heeft, al ging ze er soms nog verder in. Heleen liet weten dat ze het werk van Hester nog maar kort kende, het dus niet had afgekeken, maar wel de raakvlakken zag. Ook zegt ze dat ze zichzelf ziet als "gepassioneerd amateurfotograaf", en dus niet de pretentie heeft kunst af te leveren zoals Hester dat doet. Echter, als iemand haar al voor is gegaan in het maken van heftige foto's van zichzelf en deze tentoon te stellen, is Heleen dan wel grenzen aan het verleggen? Naast Hester Scheurwater is er trouwens ook nog kunstenares Elke Krystufek die al in 1998 provocatieve video's maakte met zichzelf, het vrouwelijke lichaam, en de grens tussen privé en openbaar als onderwerp. Dus nee, de grenzen zijn al lang verlegd.

Nadenken

Zorgt de expositie ervoor dat we gaan nadenken over wat we zien? We schrikken zeker van wat we zien. Maar de meeste beelden zijn van het type dat we vaak genoeg tegenkomen, op de social media, van allerlei mensen. En vaak laten deze mensen ook hun lichaam zien, omdat ze er trots op zijn en er graag aandacht voor willen van anderen. Nu zitten er ook shockerendere beelden tussen, maar deze zijn eigenlijk ook niet nieuw voor ons. De taboes van naaktheid en alles van het lichaam zijn al lang doorbroken, en we worden in de media haast doodgegooid met beelden van de seksualiteit ervan. Waar denken we dus over na? Hoe dit een beeld van Heleen als schrijfster geeft, want daar komen we niet achter. En waarom een schrijfster zoveel met haar uiterlijk bezig is.

Schreeuw om aandacht?

Wat moeten we nu concluderen? De bedoeling van de expositie was om iets te vertellen over Heleen van Royen als schrijfster en mensen stof tot nadenken te geven. Maar de expositie laat vooral Heleen's lichaam zien, en de foto's zijn helemaal niet zo kwetsbaar als ze lijken. Mensen gaan niet nadenken over vergankelijkheid of liefde, maar over het waarom van de expositie. Hij is niet grensverleggend en geeft ons geen echt beeld van Heleen. Wel gaat alles over haar, haar lichaam, en wil ze aandacht van iedereen, wat haar een narcist doet lijken. En in deze tijd, met onze social media, voelt narcisme zich thuis bij selfies. Het gaat dus echt om een schreeuw om aandacht. Aandacht, wie wil dat nu niet? En zoals al gezegd, daar is niets mis mee. Maar als je je expositie 'eerlijk' noemt, dan hoor je daar ook eerlijk over te zijn.