recensie

"Het zijn net mensen" door Joris Luyendijk

De journalist Joris Luyendijk geeft met zijn boek 'Het zijn net mensen. Beelden uit het Midden-Oosten.' een kijkje in de keuken van de journalistiek in het Midden-Oosten. En met die journalistiek is het eigenlijk maar triest gesteld. In zijn boek gaat hij in op hoe het nieuws wordt 'gemaakt'.

Het Boek

Titel: Het zijn net Mensen. Beelden uit het Midden-Oosten
Auteur: Joris Luyendijk
Uitgeverij: Podium
Plaats en Jaar van Uitgave: Amsterdam, 2007
ISBN: 9-789057-593161

Joris Luyendijk

Joris Luyendijk studeerde sociale wetenschappen en Arabisch en zat voor zijn studie een tijd in Egypte. Over die periode in Egypte schreef hij het boek 'Egypte, een goede man slaat soms zijn vrouw'. Naar aanleiding van dat boek werd hij door het Radio 1 Journaal en De Volkskrant gevraagd om hun correspondent in het Midden-Oosten te worden. Hij nam de uitdaging aan en werd aanvankelijk in Caïro gestationeerd. Tijdens zijn werkzaamheden als correspondent kwam hij echter al vrij snel tot de conclusie dat er een grote kloof gaapt tussen hoe hij de situatie ter plekke beleefde en wat hij daarvan terugzag in de media.

Midden-Oosten

Luyendijk bleef vijf jaar werkzaam als correspondent, aanvankelijk vanuit Caïro, later vanuit Beirut en Oost-Jeruzalem. Toen hij zijn werkzaamheden begon was hij nog onervaren op journalistiek gebied en ging er min of meer van uit dat journalisten weten wat er speelt in de wereld en dat ze daarvan op objectieve wijze verslag doen. Aan het einde van de periode was hij er echter van overtuigd geraakt dat onpartijdig nieuws niet bestaat en dat journalistiek in de Arabische wereld überhaupt onmogelijk is, dat je niet kunt weten wat er echt speelt. Niet als journalist en nog minder als lezer of kijker. Een 'kleinigheid' is al het feit dat de meeste westerse journalisten geen Arabisch spreken en zelfs wanneer ze dat wel doen, dan is het alleen een bepaald dialect, waar je in de rest van de regio nauwelijks mee terecht kunt.

Witte plekken

Luyendijk kwam tot de conclusie dat het in een dictatuur, en dat geldt dus eigenlijk voor alle landen in de regio, onmogelijk is om feiten te achterhalen. In een dictatuur heb je geen Maurice de Hond, die opiniepeilingen doet. Veel mensen doen hun mond al nauwelijks open en wanneer iemand wel met je praat hoe weet je dan dat die mening representatief is? Er is dus sprake van 'witte plekken', maar als journalist kun je natuurlijk niet zeggen dat je iets niet weet en het ook niet kunt weten. Ook in de journalistiek speelt concurrentie een rol.

11 september

Tot 11 september was het Midden-Oosten in de journalistiek niet van speciaal belang. 11 september veranderde echter alles. Opnieuw zag Luyendijk dat de berichtgeving niet correct was. Journalisten konden niet weten of al-Qa'ida steun had onder moslims, hadden geen echt antwoord op de vraag 'waarom haten ze ons?', het was zelfs niet duidelijk of 'ze' ons echt haten. Aanhangers van al-Qa'ida kwamen ook niet aan het woord, alleen tegenstanders, waardoor de boodschap die al-Qa'ida had voor het Westen ook niet duidelijk werd.

Israël en de Palestijnen

Na een tijd in Caïro en Beirut besloot Luyendijk in Oost-Jeruzalem te gaan wonen. Het conflict tussen Israël en de Palestijnen leeft erg in Nederland en met de Tweede Intifadah zag Luyendijk voor het eerst echt wat een 'mediaoorlog' betekent. Israël pakte de boel zeer professioneel aan wanneer ze met de media te maken hadden. En beide partijen zorgden dat het nieuws voortdurend werd bewerkt en gemanipuleerd. De televisie was het belangrijkste medium voor beide partijen. 'Het gaat er niet om wat er is gebeurd, het gaat erom hoe het op CNN komt.' Beelden zijn doordringender dan woorden en er is meestal maar weinig tijd om de boodschap over te brengen. Tel daarbij op dat Palestijnen niet aan camera's gewend zijn, te lang doen over hun verhaal en vaak alleen anoniem hun verhaal willen doen en dan is het wel duidelijk dat dingen moeilijk uit de verf komen.

Cultuur

Het cultuur-verschil tussen Palestijnen en Israël speelt ook een belangrijke rol in het conflict. Israël hoort cultureel gezien toch grotendeels bij het Westen, wat betekent dat de Westerse tv-kijker en krantenlezer zich makkelijker met de Israëlische kant van het conflict kan identificeren.

Woordspelletjes

Ook woordspelletjes beïnvloeden het conflict. Het concept 'anti-Westers' wordt vaak gebruikt, over 'anti-Arabisch' wordt nooit gepraat. Zijn het de 'bezette', 'betwiste' of 'bevrijde' gebieden? Arabieren, Palestijnen of moslims? Woorden kunnen een totaal ander beeld schetsen over eenzelfde probleem.

De Tweede of Derde Golfoorlog

De invasie van Irak door de VS in 2002 was het laatste wat Luyendijk versloeg tijdens zijn werk als Midden-Oostencorrespondent. De oorlog, die door het Westen de tweede, maar in de regio de derde Golfoorlog werd genoemd, legde opnieuw de nadruk op de problemen van de journalistiek in het gebied. Als journalist raakte Luyendijk verstrikt in de geoliede media-machine van de Amerikanen, die nog beter werkte dan die van Israël. Opnieuw werd door de Westerse media niet duidelijk gemaakt wat de Arabische man in de straat van de ontwikkelingen vond. De Arabische angst voor en afkeer van inmenging in de regio werden genegeerd. Luyendijk zag hoe de kloof tussen Oost en West dieper werd: waar het Westen keek naar beelden van een triomfantelijke Amerikaanse president, die over de overwinning opschepte; keek de Arabische tv-kijker naar beelden van uiteengerete lichamen van kinderen en wanhopige ouders. Hoe nationalistischer de berichtgeving, hoe hoger de kijkcijfers; en zeker voor commerciële zender is dat waar het om draait.Bovendien ziet de afnemer, de kijker liever korte filmpjes dan uitgebreide analyses, laat staan dat het eigen land negatief wordt afgeschilderd.

Mijn visie

Als bewoner van het Midden-Oosten heb ik dit boek met extra belangstelling gelezen. Voor mij was het boek voor een groot deel een 'feest' van herkenning. Een opluchting ook, vanwege de irritaties die het gewone Westerse nieuws vaak met zich meebrengt voor mij. Wie nooit in een dictatuur heeft geleefd kan zich maar met moeite voorstellen hoe dat is. Je kunt je wanneer je uit Nederland komt niet voorstellen hoe het is om je mening niet aan een vreemde te kunnen vertellen. Dat er wel anti-Amerikaanse en anti-Westerse sentimenten zijn, maar dat die eigenlijk vooral de politiek gelden, niet het Westerse individu. Dat de meeste moslims niet geïnteresseerd zijn in een aanval tegen het Westen, maar hun handen al vol hebben aan het dagelijkse (over)leven en in tegenstelling vaak bang zijn van het Westen. Dat wanneer je vanaf je vroegste jeugd geïndoctrineerd bent, je moeite hebt met het zelf vormen van een opinie, laat staan dat je die makkelijk uit. Ik voer regelmatig discussies met Nederlanders over 'de Islam', het Midden-Oosten, maar ik vind het altijd moeilijk om mensen echt duidelijk te maken hoe het hier is, mede omdat mensen toch vaak het idee hebben wel goed geïnformeerd te zijn door de media.

Het is misschien jammer dat Luyendijk niet met een duidelijker idee komt wat te veranderen aan de manier waarop nu journalistiek wordt bedreven. Dat is uiteraard niet makkelijker, maar hij is duidelijk van mening dat er dingen moeten veranderen en daar had hij wat dieper op in kunnen gaan.

Voor mij was het boek dus niet zozeer een eye-opener, maar ik was vooral blij dat de gemiddelde Nederlandse krantenlezer nu kennis kan nemen van hoe het nieuws gemanipuleerd wordt en dat je de dingen die je ziet en leest met een grote korrel zout moet nemen. Het boek is een aanrader voor iedereen die het nieuws volgt en graag een kijkje achter de schermen wil nemen.