recensie

"De Tweeling" door Tessa de Loo

Het boek 'De tweeling' beschrijft het leven van twee zussen, die door omstandigheden van elkaar gescheiden worden en zo totaal andere levens krijgen, de een in Duitsland, de ander in Nederland.

Het boek

Titel: De Tweeling
Auteur: Tessa de Loo
Uitgeverij: De Arbeiderspers
Plaats en Jaar van Uitgave: Amsterdam, 1994
ISBN: 90-295-2893-1

In 'De tweeling' beschrijft Tessa de Loo het leven van twee zussen die in 1916 in Keulen in Duitsland geboren worden. Hun ouders overlijden op jonge leeftijd en wanneer ze zes zijn worden ze ruw van elkaar gescheiden. Anna komt bij haar oerconservatieve katholieke grootvader op het Duitse platteland terecht. Lotte, die aan tbc lijdt, komt bij een ver familielid, met een voorliefde voor de communisten in Nederland terecht.

Wanneer de twee dames bejaard zijn ontmoetten ze elkaar bij toeval weer in het Thermaal Instituut in het kuuroord Spa. Daar vertellen ze elkaar, onder genot van veel kopjes koffie en maaltijden, hun levensverhaal. Anna met veel enthousiasme, zij wil haar zus graag 'terug' en haar overtuigen van het lijden van de gewone Duitsers tijdens de oorlog. Lotte is onwillig, zij is compleet vernederlandst, heeft tijdens de oorlog joden en andere onderduikers geholpen en kijkt met afschuw naar 'de Duitsers' die zich verschuilen achter het 'Wir haben es nicht gewusst'.

Deel 1 Interbellum

In deel 1 wordt de ontmoeting tussen de zussen beschreven, hun korte leven samen. De ouders van de twee hadden socialistische sympathieën en ze groeien op met aandacht voor cultuur en kunst. Hun moeder wordt al snel ziek en overlijdt. Hun vader hertrouwt met de lieve tante Kathe. Dan krijgt vader tbc en hij overlijdt wanneer de meisjes zes zijn. Dit is het keerpunt in hun levens. Ze worden ruw uit hun omgeving en van elkaar weggerukt. Anna, die sterk en robuust is, gaat naar de boerderij van haar grootvader. Lotte, die een beginnende tbc onder de leden heeft wordt naar een oom in Nederland gestuurd, omdat daar de mogelijkheden voor opknappen beter zijn. Aanvankelijk is het leven van Anna weliswaar heel anders, maar met behulp van haar oom Heinrich en tante Liesl valt het wel mee. Dan overlijdt grootvader, gaat tante Liesl het klooster in en neemt Heinrich, met wie Anna een passie voor boeken deelt, de noodlottige beslissing om te trouwen. De vrouw van Heinrich, Martha. blijkt Anna vooral als handig hulpje op de boerderij te zien en het meisje werkt van 's morgensvroeg tot 's avondslaat. Haar onderwijzers en de priester van het dorp willen dat ze naar het gymnasium gaat, maar ze wordt thuis gehouden om op de boerderij te werken. Heinrich laat toe dat zijn vrouw Anna als lijfeigene behandelt. Ze krijgt nauwelijks voldoende eten, is ziek, maar er wordt geen dokter gehaald. De enige vriend die Anna in die tijd heeft is de priester van het dorp. Wanneer Anna dan min of meer een vriendje krijgt, zorgt Martha ervoor dat Heinrich haar volledig in elkaar slaat. Dat is het moment dat Anna zich tot de priester wendt en die zorgt er voor dat Anna door de kinderbescherming uit huis wordt geplaatst. Ze komt in een klooster terecht, met andere verwaarloosde en mishandelde kinderen. Daar knapt ze op en begint in de gaten de krijgen dat er een andere wind door Duitsland begint te waaien. Hitler komt aan de macht. Anna keert terug naar oom Heinrich en 'infiltreert' met behulp van de priester in de Bund Deutscher Madel. Ze komt op voor de 'katholieke rechten' en voelt een toenemende afkeer van de nazi's, een afkeer die oom Heinrich met haar deelt. Met behulp van de priester besluit ze het benauwende dorp te verlaten en ze gaat naar een school waar ze als dienstbode wordt opgeleidt, intussen woont ze bij een andere oom en tante in Keulen. Na haar opleiding gaat ze in dienst bij de familie Stolz. Mevrouw Stolz heeft nogal rigide ideeën over het huishouden en de goedgebekte Anna houdt het er dan ook niet lang uit. Intussen is ze erachter gekomen dat haar oom Heinrich, die haar voogd was, haar al die jaren in zijn papieren heeft afgeschilderd als zwakzinnig. Dat leidt bijna tot haar sterilisatie, omdat in het Duitsland van Hitler geen plaats is voor zwakzinnigen. De nieuwe betrekking van Anna is bij een gravin, waar Anna het eindelijk wat beter krijgt.

In diezelfde tijd was het leven voor Lotte heel anders. Zij groeit op bij een vader en moeder, in een gezin met 6 andere kinderen. Haar vader is socialist en heeft een grote voorliefde voor klassieke muziek en is zeer technisch. Haar moeder is een lieve, sterke vrouw, die met moeite haar tamelijk egoïstische man in de hand kan houden. Lotte knapt op van haar tbc, leert Nederlands en vormt een deel van het gezin waarin ze woont. Ze heeft een prachtige stem en mag al gauw op zangles, iets waar ze in uitmunt.

Deel 2 Oorlog

In deel 2 worden de belevenissen van de beiden jonge vrouwen tijdens de oorlog beschreven. Anna is nog steeds in dienst bij haar gravin, die wel bemerkt dat ze met Anna een lot uit de loterij gewonnen heeft. Anna heeft leiderskwaliteiten en werkt enorm hard. Ook ontmoet Anna in die tijd de uit Wenen afkomstige Martin, een militair tegen wil en dank. Ze worden verliefd en ontmoetten elkaar wanneer het leger dat mogelijk maakt. Intussen vertrekt Anna met de gravin uit veiligheidsoverwegingen naar een afgelegen slot. Daar komt Anna echt met de oorlog in aanraking, er zijn Poolse en Russische arbeiders, die als slaven behandeld worden, vluchtelingen uit de steden stromen toe en Anna probeert de boel zo goed mogelijk draaiende te houden. Af en toe lukt het haar Martin te ontmoetten, die inmiddels in Rusland gelegerd is. Uiteindelijk trouwen ze, maar hun huwelijk bestaat slechts uit spaarzame ontmoetingen. De oorlog loopt op zijn einde en dan sterft Martin door een granaataanslag. Anna heeft hem beloofd dat ze als verpleegster aan het werk zal gaan en dat doet ze tot aan het einde van de oorlog.

Net voor de oorlog uitbreekt lukt het Lotte om nog naar Duitsland te gaan om haar zus te ontmoeten, die ontmoeting is echter een deceptie. Anna houdt afstand en Lotte heeft het gevoel met een vreemde te maken te hebben. Gedesillusioneerd gaat ze terug naar Nederland. Daar raakt ze betrokken bij onderduikers. Haar vader kent veel mensen en regelmatig wordt er aangeklopt voor onderdak. Er wordt een schuilplaats in elkaar getimmerd voor de onderduikers en samen met haar moeder en zussen houdt Lotte het steeds verder uitdeiende huishouden draaiende. Haar vader wordt zwaar ziek, maar komt er toch weer bovenop. Haar eerste vriendje, een joodse jongen, wordt al vroeg in de oorlog opgepakt en afgevoerd naar een concentratiekamp. Met het aanbreken van de hongerwinter wordt de situatie steeds neipender en Lotte en de rest van het gezin doen alles wat ze kunnen om toch aan voedsel te komen. Lotte is intussen verliefd geworden op een van de onderduikers, Ernst Goudriaan, een vioolbouwer en het tweetal trouwt nog voor het einde van de oorlog. Het einde van de oorlog brengt een vreemd gevoel teweeg. Het grote gezin valt uiteen.

Deel 3 Vrede

Anna wordt als verpleegster krijgsgevangen genomen en na veel verwikkelingen komt ze terecht bij de plek waar haar man begraven ligt. Ook vindt ze werk als huishoudster. Al snel ziet die de potentie van Anna en zorgt er voor dat ze een opleiding tot sociaal werkster kan volgen. Ook komt Anna oom Heinrich en tante Martha weer tegen. Martha blijkt zichzelf verrijkt te hebben met zwarte handel en oom Heinrich komt volledig gebroken uit het krijgsgevangenschap in Rusland terug. Anna besluit na haar opleiding om Lotte te bezoeken, die wil echter niets van haar weten, spreekt geen Duits en laat haar man vertalen. Inmiddels heeft ze een baby waar ze zich achter verschuilt.

Anna blijft proberen haar verhaal en hoe zij als Duitse de oorlog beleefde te laten zien. Lotte blijft afwijzend. Dan sterft Anna tijdens een veenturfbad en pas op dat moment kan Lotte toegeven aan buitenstaanders dat het haar zuster is, die is overleden.

Mijn visie

Met toenemende bewondering heb ik het boek gelezen. Ondanks de rampen die beide zussen overkomen en ook het overlijden van Anna op het einde is het helemaal geen sentimenteel boek. Mijn bewondering geldt vooral de beschrijvingen van het leven van Anna, het alledaagse leven van een gewone Duitse vrouw tijdens de opkomst van Hitler en de Tweede Wereldoorlog. Het vaak passieve meegaan in de stroom van het leven, zonder veel vragen te stellen. Het leven van Lotte is minder bijzonder in die zin dat over Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog natuurlijk erg veel boeken zijn geschreven en dat dat allemaal redelijk bekend is. Het leven en lijden van gewone Duitsers tijdens die periode is veel minder bekend. En het is ook veel moeilijker om daar mee om te gaan, niet alleen voor Lotte, maar ook voor de lezer, die weet wat er in die periode met de joden, andersdenkenden, zigeuners, etc. gebeurden. Ook beschrijft De Loo heel mooi hoe Anna haar best doet om haar visie aan Lotte duidelijk te maken, maar daar steeds in faalt, omdat die bij haar eigen standpunten blijft en ook wil blijven. Het tweeling-gegeven is een mooi uitgangspunt om een Nederlandse en een Duitse met elkaar over deze tijd te laten praten. Ook de karakters zijn goed uitgewerkt, Anna is sterk, laat zich niet de mond snoeren en zegt wat ze denkt. Lotte is introverter, maar laat zich niettemin niet overdonderen. Ik vind het boek een aanrader voor iedereen die graag meer wil weten over het leven van gewone Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Het boek is overigens ook verfilmd in 2002.