recensie

De geschiedenis van bier

Wanneer wij in België of Nederland bier bestellen, dan gaan we er van uit dat we een zogenaamd ondergistend biertje krijgen met een zeer lichte kleur en een sterke schuimkraag. We weten zelfs zonder bierkenners te zijn, dat dit bier bestaat uit graan, water, en een toevoeging: hop. Hebben we enige kruidenkennis, dan weten we ook dat het effect van hop verdovend is, en dat het de seksuele lust onderdrukt. Dit ondergistende biertje van graan, water en hop heeft de naam gekregen van de stad in Bohemen waar het in 1842 voor het eerst gebrouwen werd: Plzen of Pilsen. Maar voordat dit pils het meest gebruikte bier werd dronken onze voorouders bovengistende bieren. Ze beschikten namelijk niet over de benodigde koelingssystemen voor het brouwen van ondergistende bieren.

Vroegere ingrediënten in het bier volgens Rätsch in zijn boek 'Urbock'

Het woord pils heeft echter nog een geheel andere, en volgens Christian Râtsch in zijn laatste boek Urbock 'echte' etymologische oorsprong: namelijk van Pilsener krat oftewel bilzenkraid. De toevoegingen bij het bier dat onze voorouders, in ieder geval voor de zestiende eeuw, dronken waren van een heel andere aard dan wat we nu drinken. Urbock bevat een lange lijst planten die als toevoegingen werden gebruikt, en waarvan bilzenkruid en andere planten van de nachtschade­familie met psychoactieve en psychedelische werking deel van uitmaken. Alruin, vliegenzwam, hennep, ololiuqui, doornappel, saffraan, rozemarijn en belladonna bevinden zich op deze lijst van ingrediënten uit vele culturen, maar ook mineralen en dierlijke producten als vleermuisbloed, Spaanse vlieg en menselijke urine. Een belangrijke toevoeging voor het gebruik van hop was een mengsel van 10 bestanddelen waaronder negen kruiden die bij de Germanen heilig waren. Samen met gagel waren het waarschijnlijk duizendblad, kattenkruid, slangenkruid (serpentien?), koriander, heide, moerasrozemarijn, salie, laurierbessen, hars. Dit mengsel werd gruit genoemd, vandaar ook de naam grut- of gruitbier.

Bier als roesmiddel

Urbock neemt de lezer en lezeres mee op een reis door de menselijke beschavingen, op zoek naar de bieren van onze voorouders en hun werking. De oude bieren waren roesmiddel, net als de onze, maar het ging volgens Ràtsch om een roes van een andere aard: een psychedelische, geestverruimende roes met visioenen en extasen, in plaats van onze geestdodende, verdovende roes.

Op hun bierfeesten en in hun rituelen vierden onze voorouders hun band met de natuur en de goden, iets waarvan onze bierfeesten slechts een flauwe afspiegeling zijn. Maar vele oude bieren hadden ook een afrodisiake of een genezende werking. De geschiedenis van het bier stelt Râtsch dan ook gelijk aan de geschiedenis van het menselijke bewustzijn. In plaats van de geestverruiming en de band met de natuur heeft het christendom slechts de verdoving gebracht, door het gebruik van alle psychoactieve drugs te verbieden behalve de slechtste: alcohol en tabak. De cesuur legt Ratsch bij het 'Deutsche Reinheitsgebot' van 1516, in werkelijkheid een verordening van een Beierse hertog, dat elke toevoeging aan bier behalve hop verbood.

Over het boek

Urbock is een zeer toegankelijk geschreven en prachtig geïllustreerd boek geworden. De afbeeldingen, de meeste in kleur, nemen meer ruimte in dan de tekst. Wat de tekst betreft legt Ratsch duidelijk en helder uit wat er in de bieren zit en hoe het gebrouwen werd. Bovendien geeft hij korte karakteriseringen van de beschavingen waarvan hij het biergebruik behandelt. Voorkennis van het onderwerp is daarom niet nodig. De versimpelingen die in de tekst optreden zijn in deze opzet natuurlijk vrij onontkoombaar. In zijn stellingname tegen de huidige drugsverboden heeft Ratsch wel de neiging om de oude bieren en de heidense culturen van de rooskleurige kant te bezien. Maar het heeft niet altijd zin om drugsgebruik in oude beschavingen te bekijken met een twintigste eeuwse psychedelische bril op. In zijn hoofdstuk over de berserkers met hun grutbier valt het Ratsch wel op dat liefde en vrede geen rol van belang spelen in het leven van deze krijgers, die zich in grote razernij naakt in het strijdgewoel plachten te begeven. Ook gaven hun vrouwen hen een doodskleed mee als ze zich naar een drinkgelag begaven, want het was altijd onzeker of ze levend terugkwamen. Ratsch schrijft hier afkeurend over, maar het was natuurlijk evenzeer een deel van de Germaanse cultuur als magie met bierrunen, wat hij wel ziet zitten. Alles bij mekaar een boeiend boek dat wel met een kritische blik moet gelezen worden.

Een boek niet alleen voor bierliefhebbers, maar ook interessant voor kruiden- en plantenliefhebbers en uiteindelijk van belang voor een algemene kennis over ons voedsel in verleden en heden.