Papier Soorten & Formaten

Papier is er in diverse soorten en maten. Weet je het verschil tussen houtvrij en houthoudend papier, linnen vezels en houtslijp, tussen papier en karton? En weet je dat bij papier de nerfrichting (dwars- of langsrichting) van invloed is op de soepelheid qua bewerking bij het knutselen/snijden? En de papier-formaten, A4 is bekend, maar hoe groot is A0 t/m A8 en B0 t/m B8? (atlas, folio, kwarto). Papiersoorten, kenmerken en een tabel met A en B papierformaten (afmetingen in mm) in dit artikel.

Papiersoorten Houtvrij Houthoudend

Soorten Papier. Er zijn veel verschillende soorten papier. Het hoofdonderscheid wordt gemaakt tussen houtvrij en houthoudend papier. De belangrijkste papiersoorten zijn:

• Papier dat is samengesteld uit katoenen en linnen vezels wordt vooral gebruikt voor documenten en waardepapieren, vanwege de duurzaamheid
• Er is nog steeds handgeschept papier in de handel, hetgeen veelal de voorkeur van kunstenaars heeft en gebruikt wordt voor etsen, aquarellen etc.
• Kranten en ook wel andere tijdschriften worden gedrukt op papiersoorten die het meeste houtslijp bevatten, daar hier duurzaamheid niet een eerste vereiste is
• Druk- en schrijfpapier worden meestal uit gebleekte celstof-cellulose vervaardigd. Het bekende bruine verpakkingspapier uit ongebleekte celstof
• Tekenpapier van goede kwaliteit, hetgeen houtvrij (niet verkleurend) is
• Illustratiepapier zoals kunstdrukpapier (gestreken papier), hetgeen gebruikt wordt voor b.v. meerkleurendruk
• Kastpapier, een door kunsthars of vernislaag gemaakt afwasbaar papier
• Geïmpregneerd papier (met chemische stof) om het bijvoorbeeld waterdicht te maken
• Japans papier (crèmekleurig zijdepapier) dat heel duurzaam is
• Karton (meer over karton, zie hieronder).

Papier Creatief Gebruik

Creatief met Papier. Er zijn verschillende papiersoorten die extra geschikt zijn voor creatief gebruik.

• Gekleurd papier wordt veel gebruikt om te knutselen; dit begint al bijvoorbeeld met vouwblaadjes op jonge leeftijd
• Calqueerpapier: transparant tekenpapier dat bijvoorbeeld door architecten en kunstenaars gebruikt wordt, maar er kunnen ook composities mee worden samengesteld
• Transparant papier is in verschillende soorten en kleuren in de handel. Bekend zijn bijvoorbeeld het stevige doorzichtige vliegerpapier (pergamijn) en vloeipapier, dat iets minder stevig is, maar goed bruikbaar en in vele fraaie kleuren verkrijgbaar
• Cellofaan is het meest doorzichtige papier dat bestaat en kan verwerkt worden in collagetechnieken en ruimtelijke vormen
• Metaal- of aluminiumfolie is een bijzondere papiersoort, waarbij een zeer dunne aluminiumlaag is aangebracht op een papieren ondergrond. Dit materiaal is in verschillende kleuren verkrijgbaar, o.a. goud, zilver, rood, wit en blauw. Er is ook folie zonder papieren ondergrond (lijkend op de keukenfolie) die toepasbaar is voor creatief gebruik.

Verschil Papier Karton

Karton en Papier. Het enige echte verschil tussen papier en karton is, dat karton zwaarder is dan 165 gram. Karton is stijver en harder dan papier en kan hierdoor gebruikt worden voor onder andere de fabricage voor dozen en stevig verpakkingsmateriaal.

Hoofdsoorten Karton

• Gekoetst of Duplexkarton bestaat uit verschillende lagen papier die in natte toestand op elkaar worden geperst
• Geplakt karton bestaat uit lagen die met een kleefstof aaneen gehecht zijn
• Ribkarton of golfkarton, kan zowel als verpakkings- als creatief materiaal gebruikt worden

Karton Benamingen. Er zijn nog veel meer soorten karton met verschillende benamingen, die soms duiden op de gebruikte grondstof (strokarton), maar ook kunnen zijn afgeleid van de fabricage, de bereidingswijze (gestreken karton), het gebruiksdoel (dozenkarton) of van het uiterlijk (glanskarton).

Papier Kenmerken Kant Nerf

Bovenkant Onderkant Papier. Wanneer je een normaal vel papier bekijkt, dan zie je op de achterkant fijne rasterachtige indrukken, ontstaan tijdens de vervaardiging. Het oppervlak van de bovenkant heeft een meer gesloten structuur. Normaal maakt dit onderscheid niet zo veel uit, maar indien je het voor bijzondere doeleinden gebruikt, zoals een goede kwaliteit schrijfpapier, tekenpapier en printpapier voor mooie illustratie- of letterweergave speelt het wel een belangrijke rol. Ook is er bijvoorbeeld speciaal papier -linnenkarton genaamd- dat vaak gebruikt wordt voor uitnodigingen met klassieke uitstraling, waarbij het onderscheid tussen boven- en onderkant belangrijk is voor de kwaliteit van de letterweergave. Fijn schrijfpapier wordt vaak nog nader bewerkt. In fijne papiersoorten wordt soms een watermerk toegepast (een dunnere plek in ‘zegel- of stempelachtige vorm’ in het papier die het doorschijnend maakt).

Nerfrichting Dwars Langs. Karton, gewoon papier en ook boekbinderslinnen zijn in zekere zin ook levende materialen, ze ‘werken’. Dat wil zeggen dat deze materialen al bij de geringste toename van het vochtgehalte uitzetten en bij droogte inkrimpen (zie ook werken van hout).

• Dwarsrichting. Het uitzetten van papier is sterker in de breedte (dwarsrichting) dan in de langsrichting
• Langsrichting. De langsrichting is die richting waarin het materiaal bij de productie door de machine is gelopen, de lengte van de rol: de vezels liggen hierbij in de lengterichting van het papier. Hierdoor is het papier in de breedterichting buigzamer dan in de lengterichting van het papier.

Boekbinderslinnen bestaat uit een samenstel van schering en inslag; de langs- en dwarsrichting hangen af van de ‘ketting’ van het weeftoestel. Het kan belangrijk zijn om op de nerfrichting te letten, bijvoorbeeld bij het bekleden van mappen of boekbinden, waar de langsrichting evenwijdig moet zijn aan de rug. indien je hier niet op let, kan het namelijk gebeuren dat er spanningen optreden die tot scheuren leiden.

Belang Langsrichting. Zo staan bijvoorbeeld systeemkaarten alleen maar kaarsrecht in hun doos, wanneer ze loodrecht op de langsrichting zijn gesneden. Ook kan alleen in de langsrichting werkelijk zuiver en moeiteloos worden geknipt, gesneden of gevouwen, wat onder meer belangrijk kan zijn bij dubbele kaarten (uitnodigingen, wenskaarten). Bij het scheuren van papier merk je eveneens de invloed van de nerfrichting; evenwijdig aan de langsrichting gaat het scheuren zonder moeite. In de dwarsrichting ontstaan steeds weer afwijkingen van de bedoelde lijn. De zijkanten van in de dwarsrichitng gescheurde stukken papier zijn rafelig.

Vaststellen Nerfrichting Papier

Nerfrichting bepalen. De nerfrichting van papier is op verschillende manieren vast te stellen:

• Trek een papierkant over de nagel van je duim. Wanneer het papier daarop krult, dan heb je de dwarsrichting gevonden. In de langsrichting blijft het papier onveranderd
• Door de scheurproef, die hierboven is vermeld (wel of niet rafelig; rafelig bij dwarsrichting)
• Bevochtig een stukje van een blad papier aan één kant en dan bolt het in de breedte (van de brede baan), terwijl het papier in de langsrichting vlak blijft. Wanneer een vel papier aan één zijde helemaal nat wordt gemaakt, dan krult het papier evenwijdig aan de langsrichting
• Bij karton is de buigweerstand in de dwarsrichting aanmerkelijk groter dan evenwijdig aan de langsrichting, hetgeen bij kleine rechthoekige stukjes karton goed merkbaar is.

Papierformaten A en B Papierdikte

Papier Formaat A en B. De papierformaten worden uitgedrukt in een A en een B reeks. Deze reeksen zijn afgeleid van een basis- of grondformaat A0 (nul) en B0. De (relatieve) verhouding lengte-breedte is voor alle formaten hetzelfde.

• Het grondformaat van A0 heeft een oppervlakte van 841 x 1189 mm, hetgeen neerkomt op 1 m²
• De oppervlakte B0 is 1000 x 1414 mm

De afmetingen van het volgende formaat A1 of B1 worden gevonden door de lengte van het grondformaat te halveren (A1 is de helft van A0, A2 van A1 etc.). Het toepassen van de formaten volgens de A reeks verdient de voorkeur. De oude, niet genormaliseerde B formaten -zoals atlas, folio, kwarto of octavo- worden steeds minder gebruikt. In de onderstaande tabel zijn de afmetingen c.q. papierformaten van zowel de A als de B reeks weergegeven.

Papierdikte. Papierdikte worden in grammen per m² uitgedrukt (gewicht).

• 90 - 120 grams papier is licht (teken)papier
• Papier zwaarder dan 165 gram wordt karton genoemd; het gewicht kan wel oplopen tot meer dan 1 kg per m².

Papierformaten A0 t/m A8 en B0 t/m B8 Tabel

Lees verder

• Hoe maak je papier-maché - papierpulp
• Boomsoort & Houtstructuur
• Houtsoorten & Houtverwerking