Latijnse citaten in de strips van Asterix

Wie kent niet de populaire stripreeks 'Asterix'? De kleine Galliër met de grote, gele snor neemt het in de door Albert Uderzo en René Goscinny gemaakte stripverhalen op tegen de vermaledijde Romeinen. Met de hulp van de toverdrank van de druïde Panoramix is hij onverslaanbaar en krijgen de troepen van Julius Caesar geen kans om het dorpje in te nemen. Nochtans worden ook Asterix en zijn dikke vriend Obelix constant geconfronteerd met de invloeden van de (Gallo-)Romeinse cultuur. Zo zijn de strips doorspekt met Latijnse uitspraken en citaten van de meest gevarieerde inslag. Voorbeelden zijn Julius Caesar, Horatius, Cicero en René Descartes. Wat is de Nederlandse vertaling van deze Latijnse citaten? En waar komen ze vandaan?

Latijnse citaten in Asterix

De eerste strip van Asterix verscheen in 1961 in albumvorm, nadat het twee jaar eerder in een Frans tijdschrift verscheen ('Pilote'). Het eerste album heette Asterix de Galliër en bevatte meteen alle bekende ingrediënten van de razend populaire stripreeks. De kleine Galliër (het huidige Frankrijk) Asterix en zijn omvangrijke vriend Obelix beleven allerlei avonturen met de Romeinse bezetters. Dankzij de toverdrank van de druïde Panoramix zijn ze onvoorstelbaar sterk.

De door Albert Uderzo en René Goscinny gemaakte stripverhalen spelen zich af in de tijd van Julius Caesar, al sluipen de strips vol met verwijzingen naar de moderne tijd en zitten er ook heel wat historische anachronismen in. In meerdere strips is Asterix aardappelen aan het schillen, welke uiteraard pas na de ontdekking van Amerika in 1492 in Europa bekend werden. Om de verhalen een extra historisch sausje te geven worden er regelmatige Latijnse citaten gebruikt. Vooral in de eerste albums zijn er dat heel wat - in Asterix de Galliër maar liefst elf stuks. Later mindert het aantal citaten wel wat. Een hele reeks komen meer dan eens terug, zoals bijvoorbeeld 'Quo vadis?', 'Veni vidi vici' en 'Alea jacta est'. De leveranciers van deze citaten zijn zeer divers. Julius Caesar levert er heel wat, maar ook de Romeinse dichters Horatius en Vergilius. Er zijn citaten uit de Bijbel en van de Franse filosoof René Descartes. Hopelijk roept de lezer niet, zoals de piratenkapitein in Asterix en de intrigant: "Je werkt op m'n zenuwen met die Latijnse teksten van je!"

Inhoudsopgave

• Latijnse citaten in Asterix
• Asterix de Galliër
• Het gouden snoeimes
• Asterix en de Goten
• Asterix en de gladiatoren
• De ronde van Gallia
• Asterix en Cleopatra
• De strijd van de stamhoofden
• Asterix en de Britten
• Asterix en de Noormannen
• Asterix en het 1ste Legioen
• Asterix en het ijzeren schild
• Asterix en de Olympische Spelen
• Asterix en de koperen ketel
• Asterix in Hispania
• De intrigant
• Asterix en de Helvetiërs
• De Romeinse lusthof
• De lauwerkrans van Caesar
• De ziener
• Asterix op Corsica
• Het geschenk van Caesar
• De grote oversteek
• Obelix & Co.
• Asterix en de Belgen
• De broedertwist
• De odyssee van Asterix
• De zoon van Asterix
• Asterix in Indus-land
• De roos en het zwaard
• De beproeving van Obelix
• Asterix en Latraviata
• Het pretpakket
• Het geheime wapen
• Asterix bij de Picten
• De papyrus van Caesar
• De race door de laars
• De dochter van de veldheer

Asterix de Galliër

Vae victis

Deze uitspraak kent een lange geschiedenis. In de begintijden van Rome was het Romeinse leger in een constante strijd met de naburige volken gewikkeld. Een van die volken, nota bene de Galliërs, konden in 390 v.C. tot bij de poorten van Rome geraken. De Romeinen besloten te onderhandelen; er werd afgesproken dat de Galliërs zouden vertrekken met meer dan 300 kilogram goud. Tijdens het wegen was er echter een conflict: de Romeinen beweerden dat er bedrog gepleegd werd. De Gallische leider wierp zijn zwaard nog bij het tegengewicht, zodat er nog meer goud gegeven moest worden, en zei: "Wee de overwonnenen". De uitspraak betekent dus dat de overwinnaar zowat alles mag doen met de verliezende partij.

Ipso facto

Dit is een filosofische term uit de logica en betekent "Uit het feit zelf". Een bepaald feit vloeit dus duidelijk en rechtstreeks voort uit een ander feit.

Quid nunc

"Wat nu?" - een uitspraak die vaak uitdrukt dat men ook niet meer weet wat te doen.

Alea jacta est

Julius Caesar is verantwoordelijk voor heel wat beroemde Latijnse uitspraken. Deze deed hij toen hij besloot het op te nemen tegen de troepen van de Senaat en zijn concurrent Pompeius de Grote. Bij het oversteken van het riviertje de Rubicon, de grens van het Italische moederland van Rome, moest hij eigenlijk zijn troepen achterlaten. Dan kon hij ook vervolgd worden in Rome voor de vele misdaden die hij in Gallia had begaan. Volgens schattingen zou hij wel eens meer dan de helft van de Gallische bevolking hebben uitgemoord. Caesar legde zijn 'imperium' niet neer en begon een gevaarlijke onderneming waarvan de uitslag lang niet vast lag: "De teerling is geworpen." (Een teerling is een dobbelsteen.)

Ave Caesar, Morituri te salutant

Met deze uitspraak bevindt de lezer zich in de arena, waar de gladiatoren de strijd met elkaar aangingen. Volgens velen zouden zij, voor het eigenlijke begin van de strijd, de keizer geëerd hebben door te roepen: "Gegroet Caesar, zij die gaan sterven groeten u." Er is echter maar weinig historisch bewijs dat dit meer dan één keer zou gebeurd zijn, het was zeker geen gewoonte.

Aut Caesar, Aut Nihil

"Of Caesar of niets." Deze uitspraak drukt uit dat men volledig voor een zaak wilt gaan, en meteen voor de hoogst mogelijke positie. Alles of niets.

Quid novi

Dit korte vraagje is erg simpel: "Wat is er nieuw?"

Sursum Corda

Deze Latijnse uitspraak komt niet uit de klassieke oudheid, maar uit de Heilige Mis van de rooms-katholieke Kerk. Tijdens het eucharistisch hooggebed, het moment waarop brood en wijn in het Lichaam en Bloed van Christus veranderen, spreekt de priester deze woorden uit: "Hoog de harten" of "Verheft uw hart". De gelovigen antwoorden dan met: "Wij zijn met ons hart bij de Heer."

Vanitas vanitatum et omnia vanitas

Net zoals bij 'Sursum Corda' komt deze uitspraak uit de christelijke wereld, namelijk uit het bijbelboek Prediker. Deze schrijver is nogal pessimistisch ingesteld en komt vaak tot de conclusie "IJdelheid der ijdelheden, alles is ijdelheid". Niets is echt van belang, alles is maar schijn.

Quomodo vales

Opnieuw een kort, makkelijk vraagje: "Hoe gaat het met je?"

Vade retro

Deze uitspraak betekent "Ga weg". De meesten kennen de volledige versie: "Vade retro satana" - "Ga weg van mij, Satan." Jezus Christus deed deze uitspraak in Mc 8,33, wanneer Petrus Hem probeert te overtuigen Zijn lijden uit de weg te gaan.

Het gouden snoeimes

Vade retro

Zie 'Asterix de Galliër'.

Acta est fabula

In een tijd waarin er nog geen televisie of internet bestond was vermaak niet zo makkelijk te vinden. De grote gladiatorenspelen en wagenrennen vonden niet elke dag plaats en boeken waar zo duur dat enkele de allerrijksten er meer dan honderd konden verzamelen. De Romeinen probeerden zich wel te ontspannen in de theaters, waar ze van het van de Grieken overgenomen toneel genoten. Een toneelstuk werd traditioneel afgesloten met de zin "Acta est fabula, plaudite" - "Het stuk is voorbij, applaudisseer!" Naar verluidt zouden dit ook de laatste woorden van keizer Augustus op zijn sterfbed geweest zijn.

Asterix en de Goten

Errare Humanum Est

Deze uitspraak wordt in het Nederlands nog erg vaak gebruikt ... en meestal terecht: vergissen is menselijk. Het oorspronkelijke citaat is overigens nog wat langer: "Errare humanum est, perseverare diabolicum". De filosoof Seneca, een van de raadgevers van keizer Nero, bedoelde hiermee dat elke mens zich wel eens vergist, maar dat het volhouden in deze vergissing - dat is des duivels.

Deis volentibus

"Als de goden het willen." Deze uitspraak, tegenwoordig door de meeste mensen in het enkelvoud geplaatst (Als God het wil), drukt uit dat men zijn lot in handen van God legt.

Asterix en de gladiatoren

Alea jacta est

Zie 'Asterix de Galliër'.

Vanitas vanitatum omnia vanitas

Zie 'Asterix de Galliër'.

Panem et circenses

De werkelijke macht van de Romeinse politiek lag bij de Senaat en later bij de keizers, ook al was Rome in theorie een Republiek. De machtigen waren de senatoren en de ridders, mensen met heel veel geld. In zo'n aristocratie moet het volk uiteraard rustig gehouden worden. Dat deed men door in te spelen op twee menselijke basisbehoeften: 'brood en spelen (amusement)'. De inwoners van de stad Rome kregen na verloop van tijd bijna allen dagelijks gratis graan uitgereikt. Ook het amusement was (bijna) gratis: gladiatorenspelen, optredens in theaters en de immens populaire wagenrennen.

Tu quoque fili

In de doodsstrijd van de Romeinse Republiek in het midden van de eerste eeuw voor Christus vielen veel doden. Een van die doden was Julius Caesar zelf, vermoord door tientallen senatoren. Een van zijn moordenaars was Brutus, mogelijk een kind van Caesar bij een minnares. Toen Caesar hem zag, zou hij hem (in het Grieks, niet het Latijn) hebben toegeroepen: "Jij ook, mijn zoon?".

Ave Caesar, morituri te salutant

Zie 'Asterix de Galliër'.

De ronde van Gallia

Exegi monumentum aere perennius

Deze schitterende uitspraak komt uit de dichtwerken van Horatius (65-8 v.C.). Hij wou daarmee vooral zijn eigen werk verheerlijken: "Daar staat mijn monument en tart het duurzaam brons."

Vitrix causa. Diis placuit, sed victa catoni

Deze ingewikkelde uitspraak komt van de dichter Lucanus. Hij sprak hier over de val van de Romeinse Republiek, de vernietigende strijd tussen Caesar, Crassus, Pompeius en de Senaat. Een van de voormannen van de Republiek was Cato de Jongere, een man die bereid was te sterven voor de goede zaak - wat hij uiteindelijk ook deed door zelfmoord te plegen. De uitspraak betekent: "De overwinning stemde de goden welgemoed, maar de zaak van de overwonnenen stemde voor Cato."

Asterix en Cleopatra

Alea jacta est

Zie 'Asterix de Galliër'.

Ita diis placuit

Wanneer een handeling volbracht is, kan men zeggen dat men de goden eer bracht: "Aldus behage het de goden."

De strijd van de stamhoofden

Quod erat demonstrandum

Deze term wordt ook tegenwoordig nog regelmatig gebruikt, vooral door filosofen en wetenschappers. Wanneer men iets wilt aantonen, zet men een logische redenering op. Aan het einde daarvan kan men dan zeggen: "Datgene wat bewezen moest worden." Eigenlijk zeg je dus dat je net het bewijs hebt geleverd van je stelling. Cicero was een van de eerste die deze uitspraak in zijn pleidooien verwerkte en het zo populair maakte.

Dulce et decorum est pro patria mori

Horatius levert heel wat Latijnse citaten voor de strips van de kleine Galliër. Ook deze vaderlandslievende uitspraak is van hem: "Het is zoet en mooi om voor het vaderland te sterven." Een uitspraak waar de vele slachtoffers van de wereldoorlogen het misschien niet helemaal eens zijn ...

Alea jacta est

Zie 'Asterix de Galliër'.

Asterix en de Britten

O fortunatios nimium, sua si bona norint agricolas

Uderzo en Goscinny maakten hier opnieuw een kleine taalfout: fortunatios moet eigenlijk fortunatos zijn. Deze uitspraak komt van Vergilius die er ermee het boerenleven wou eren: "De boeren zouden zichzelf gelukkig prijzen, als ze maar wisten hoe goed ze het hadden." Misschien kan men deze uitspraak gebruiken wanneer de landbouwers nog maar eens een klaagzang over het weer en de prijzen aanheffen?

Alea jacta est

Zie 'Asterix de Galliër'.

Fluctua nec mergitur

Ook bij deze uitspraak ontbreekt een letter: eigenlijk is het 'Fluctuat'. Dit citaat is het motto van de stad Parijs en betekent zoveel als "Geraakt, maar niet gezonken" of "Geraakt, maar niet ten onder gegaan". Na de barbaarse aanslagen op 13 november 2015 werd deze uitspraak extra van onder het stof gehaald en ruim op sociale media gedeeld. De terroristen raakten de stad, maar uiteindelijk zal Parijs de overwinning behalen.

Asterix en de Noormannen

Sol lucet omnibus

De Romeinse keizer Nero was op het einde van zijn leven helemaal doorgedraaid. Talloze rijken, kunstenaars en filosofen moesten op zijn bevel zelfmoord plegen. Een van hen was Gaius Petronius Arbiter, een dichter en schrijver. Van hem zijn deze befaamde woorden: "De zon schijnt voor iedereen."

Mergitur fluctuat

Zie 'Asterix en de Britten'.

Asterix en het 1ste Legioen

Quomodo vales

Dit is misschien wel de meest voorkomende vraag in de wereldgeschiedenis, door mensen in alle culturen en tijden aan elkaar gesteld: "Hoe gaat het?" (Letterlijk: "Hoe vaar je?")

Timeo danaos et dona ferentes

De oorlog tussen Troje en de Griekse poleis behoort tot het culturele erfgoed van de Westerse maatschappij. De oorlog begon door een twist tussen de goden: welke godin was de mooiste? De Trojaanse prins Paris kreeg de eer om haar uit te kiezen; zijn oog viel op Aphrodite. Deze beloonde hem door hem te koppelen aan Helena, die echter getrouwd was met de koning van Sparta ...Een niets ontziende oorlog barstte los. Na tien jaar strijd werd deze beslecht door een list van de Grieken: een met soldaten gevuld paard werd als geschenk achtergelaten.

De priester Laocoön riep op om het paard niet binnen te halen, met de mooie woorden: "Ik vrees de Grieken, ook als ze geschenken brengen." Hij werd echter door de goden gestraft met wurging door twee slangen (denk aan het beeld in de Vaticaanse Musea), en de Grieken haalden het beeld toch binnen. 's Nachts klommen de soldaten eruit, zetten de poorten open en de overwinning was een feit.

Quo vadis?

Zie 'Het pretpakket'.

Dignus est intrare

Dit korte citaat betekent "Hij is waardig om binnen te komen." Men kan het zien als een manier om iemand vriendelijk, maar met toch een zekere eruditie welkom te heten.

Cogito ergo sum

Als er één filosofische uitspraak is die ook niet-filosofen kennen, is het wel deze. De Fransman René Descartes (1596-1650) deed de uitspraak in zijn werk 'Principia Philosophiae'. Descartes boog zich over de epistemologie, de tak van de filosofie die bestudeert wat we eigenlijk kunnen weten, hoe we iets kunnen weten en of deze kennis wel betrouwbaar is. Descartes oordeelde dat men op zoek moest naar een vaste grond om op te staan, iets waaraan absoluut niet getwijfeld kan worden. Nadat hij alle 'waarheden' bestudeerde, bleek dat er maar aan één zaak niet getwijfeld kon worden: dat de mens denkt, en dus is. In het Frans: "Je pense, donc je suis". Vanuit deze situatie bouwde hij de kennis en filosofie opnieuw op.

Alea jacta est

Zie 'Asterix de Galliër'.

Asterix en het ijzeren schild

Diem perdidi

"Ik heb een dag verloren" is een (vermeende) uitspraak van keizer Titus (79-81). Ze werd opgetekend door de grote Romeinse geschiedschrijver Suetonius. Volgens hem was zo'n 'verloren dag' een dag waarop de keizer geen goede daden heeft kunnen stellen. Titus wordt algemeen dan ook bij de 'goede keizers' gerekend, in tegenstelling tot zijn broer en opvolger Domitianus.

Quo vadis

Zie 'Het pretpakket'.

O tempora o mores

De grote Romeinse advocaat en staatsman Cicero leverde wel meer citaten voor de komische strips van Asterix. Dit citaat was echter helemaal niet komische bedoeld. Cicero gebruikte het in zijn redevoering tegen de samenzweerders rond Catilina. Deze werden er door hem van beschuldigd dat ze de staat probeerden omver te werpen. Als leidende consul wist Cicero daar een stokje voor te steken. De uitspraak betekent: "Wat een tijden, wat een zeden" en wijst op de grote teleurstelling dat zo'n samenzwering kon plaatsvinden.

Vade retro

Zie 'Asterix de Galliër'.

Audentes fortuna juvat

De Griekse en Romeinse samenleving was sterk doordrongen van het geloof in het Lot, Toeval of Fortuin. Men geloofde dat wat er gebeurde eigenlijk al vast lag. Dit citaat betekent dan "Het lot helpt de dapperen (of de durvers)", men moet dus een gokje durven wagen in het leven.

Veni vidi vici

Zie 'Asterix in Hispania'.

Ab imo pectore bravo

Het woordje 'bravo' is uiteraard ook in de eenentwintigste eeuw nog bekend, zelfs in het Nederlands. Nochtans komt ook dit uit het Latijn en wilt men ermee zeggen dat iemand goed bezig is. Het gehele citaat zegt: "Uit ganser harte, bravo."

Carpe diem

Zelfs wie nooit Latijn studeerde, kent wellicht wel dit korte zinnetje. Het is misschien wel een correcte samenvatting van onze hedendaagse samenleving: "Pluk de dag!" Men moet genieten van het leven en niet uitstellen tot morgen, want men weet niet wat er morgen te gebeuren staat. De uitspraak is afkomstig van Horatius.

Asterix en de Olympische Spelen

Et nunc reges, intelligite erudimini, qui judicatis terram

Dit lange citaat wordt door de centurion van het Romeinse legerkamp al ijsberend gezegd. Hij zit duidelijk met de handen in het haar en haalt een stukje uit Psalm 2 aan: "Nu dan, koningen, kom toch tot inzicht, jullie vorsten van de aarde, laat je vermanen." Het wijst de koningen en bij uitbreiding regeringsleiders erop dat ze niet boven God staan, maar het goede moeten doen.

Mens sana in corpore sano

Deze bekende uitspraak kan natuurlijk niet ontbreken in een strip over de Olympische Spelen: "Een gezonde geest in een gezond lichaam." De oorsprong van het citaat ligt bij de dichter Juvenalis. Mensen moeten zowel aan hun lichaam (gezond leven, voldoende sporten) als aan hun geestelijke ontwikkeling denken.

Quo vadis?

Zie 'Het pretpakket'.

Asterix en de koperen ketel

Quo vadis

Zie 'Het pretpakket'.

Vae victis

Zie 'Asterix de Galliër'.

Ubi solitudinem faciunt, pacem appellant

Tacitus was een van de grootste Romeinse geschiedschrijvers. Zijn 'Annales' worden tot op de dag van vandaag bestudeerd en als basis voor onze kennis over het Rijk beschouwd. Een van zijn uitspraken duikt op in Asterix en de koperen ketel: "Auferre, trucidare, rapere, falsis nominibus imperium; atque, ubi solitudinem faciunt, pacem appellant.", zoals de volledige uitspraak luidt. Tacitus legt de uitspraak in de mond van Calgacus, leider van de Schotten, die zijn troepen opzweept voor de strijd tegen de Romeinen in het jaar 84. Vertaald is de uitspraak: "Plunderen, afslachten, stelen: valselijk noemen ze dat het rijk; waar ze verlatenheid creëren, noemen ze het vrede."

Ave Caesar, morituri te salutant

Zie 'Asterix de Galliër'.

Asterix in Hispania

Veni, Vidi, Vici

Wie kent deze gevleugelde woorden van Julius Caesar niet? "Ik kwam, ik zag, ik overwon" wijst op zijn snelle overwinningen op de vijanden. Concreet zou hij deze uitspraak gedaan hebben tijdens een veldtocht in Klein-Azië in 47 v.C.

Beati pauperes spiritu

Dit citaat komt uit een van de belangrijkste teksten van het christendom, namelijk de Bergrede. De evangelist Mattheüs beschrijft hoe Jezus Christus een aantal categorieën mensen 'zalig' noemt - dit zijn de zogenaamde zaligsprekingen. Een van deze mensen zijn de 'armen van geest' - 'zalig de armen van geest'. Jezus wilt daarmee niet per se de minder intelligente mensen prijzen, maar vooral een oproep tot bescheidenheid doen.

De intrigant

Auri sacra fames

In de Aeneïs van de grote Romeinse dichter Vergilius vindt men deze uitspraak over de menselijke natuur terug: "De vervloekte honger naar goud."

Asterix en de Helvetiërs

Maior e longinquo reverentia

Tacitus verwoordt hier een menselijke waarheid: "Van ver is alles mooi." of "Van ver is de eerbied groter." Hij wijst erop dat wanneer men zich niet in een bepaalde situatie bevindt, deze situatie heel wat leuker lijkt.

Nunc est bibendum

Zie 'Het pretpakket'.

De Romeinse lusthof

Gnothi sauton

Voor één keer geen Latijns citaat, maar een Griekse uitspraak. De centurion van het Romeinse kamp roept uit: "Gnothi sauton" (vaak ook als 'gnothi seauton' geschreven) en voegt er zelf aan toe dat hij niet weet wat het betekent. Het is nochtans een bekende uitspraak: 'ken uzelf!' Deze uitspraak is (wellicht) afkomstig van de Griekse filosoof Socrates.

Veni, Vidi, Vici

Zie 'Asterix in Hispania'.

De lauwerkrans van Caesar

Quo vadis?

Zie 'Het pretpakket'.

Delenda Carthago

De Romeinse Republiek heeft lang moeten strijden om de dominantie in de toenmalig bekende wereld te veroveren. Een van de belangrijkste en machtigste vijanden was Carthago. Oorspronkelijk begonnen als een kolonie van Fenicië, wellicht vanuit Tyrus, groeide de stad uit tot de belangrijkste zee- en handelsmogendheid. Het was onvermijdelijk dat er uiteindelijk een botsing met de Romeinen zou plaatsvinden. Deze oorlogen - de drie Punische Oorlogen - werden dan ook op leven en dood uitgevochten. Na de Tweede Punische Oorlog, waarbij Hannibal tot in Italië oprukte, was Rome de belangrijkste mogendheid in het hele Middellandse Zeegebied geworden. Het had echter nagelaten Carthago te verwoesten. De conservatieve senator Marcus Porcius Cato (de Oudere) bleef echter constant oproepen om de stad te verwoesten. Ongeacht het onderwerp waarover hij sprak, zijn toespraak eindigde steeds met: "Overigens ben ik van mening dat Carthago verwoest moet worden." - "Verwoest Carthago".

De ziener

Errare humanum est

Zie 'Asterix en de Goten'.

Asterix op Corsica

Alea jacta est

Zie 'Asterix de Galliër'.

O tempora o mores

Zie 'Asterix en het ijzeren schild'.

Errare humanum est

Zie 'Asterix en de Goten'.

Felix qui potuit rerum cognoscere causas

"Gelukkig (of zalig) is hij die de oorzaak van de dingen van deze wereld heeft leren inzien." is een uitspraak van de Latijnse dichter Vergilius. Met deze uitspraak willen mensen hun gedrevenheid om de wereld te begrijpen onder woorden brengen. Vaak wordt de uitspraak dan ook door filosofen en wetenschappers gebruikt.

Het geschenk van Caesar

Vinum et musica laetificant cor

"Wijn en muziek zijn een streling voor het hart.", een uitspraak voor de echte levensgenieters.

Qui habet aurus audiendi, audiat

De auteurs maakten hier een kleine taalfout: aurus zou eigenlijk aures moeten zijn. Deze beroemde zin komt opnieuw uit de Bijbel (Mt 13): "Wie oren heeft, moet horen." Jezus zegt dit nadat hij de gelijkenis van de zaaier vertelde. Hij wou hiermee uitdrukken dat je Zijn woorden in je hart moet bewaren.

De grote oversteek

Ira furor brevis est

Advocaten, rechters en andere juristen gebruiken dit citaat af en toe. Het is afkomstig van de dichter Horatius en betekent: "Woede is korte waanzin." Hij bedoelde hiermee dat wanneer iemand kwaad of woedend wordt, hij eigenlijk niet meer kan instaan voor zijn daden. Hij is ontoerekeningsvatbaar. Tegenwoordig gebruikt men het vooral in de gerechtshoven, om zo iemand niet tot de gevangenis maar tot een psychiatrische inrichting te laten veroordelen.

Donec eris felix, multos numerabis amicos

Uderzo en Goscinny wisten steeds algemene menselijke waarheden in hun strips te leggen. Deze uitspraak is er daar zeker een van. Ze gaat over vrienden en hoe men vrienden kan maken: "Als je succesvol bent, zul je veel vrienden hebben." Wanneer men door het ongeluk getroffen wordt, zal men ook zijn vrienden al te snel weer zien verdwijnen ... De uitspraak komt van de dichter Ovidius, die nota bene zelf door een van zijn vrienden, de machtige keizer Augustus, verbannen werd naar Tomis in het huidige Roemenië. Hij ondervond aan den lijve hoe snel vriendschap kon verdwijnen.

Obelix & Co.

Redde Caesari quae sunt Caesaris

Ook deze uitspraak komt uit de Bijbel. Leerlingen van de Farizeeën wilden Jezus op de proef stellen en vroegen Hem of ze belasting moeten betalen. De meeste joden hadden namelijk een hekel aan de Romeinse bezetting. Jezus antwoordde: "‘Van wie is die afbeelding en het opschrift?’ Ze zeiden hem: ‘Van de keizer.’ Daarop zei Hij tegen hen: ‘Geef dan aan de keizer wat van de keizer is en aan God wat van God is.’"

Alea jacta est

Zie 'Asterix de Galliër'.

Uti, non abuti

"Om te gebruiken, niet om te misbruiken." Een citaat dat men in allerlei situaties eens kan laten vallen, bijvoorbeeld wanneer iemand ontstellend vals een muziekinstrument probeert te bespelen.

Asterix en de Belgen

Non licet omnibus adire Corinthum

"Het is niet iedereen gegeven naar Korinthe te gaan." Deze uitspraak van de dichter Horatius verdient wat duiding, want de oorspronkelijke betekenis is voor de moderne lezer moeilijk te achterhalen. De stad Korinthe is nu vooral gekend door de brieven die de apostel Paulus naar bewoners schreef en die in het Nieuwe Testament zijn opgenomen. In de klassieke oudheid had de stad ook een reputatie van weelde, overvloed en feest. Met dit citaat bedoelt men dan ook dat het niet voor iedereen mogelijk is om feest te vieren en plezier te maken.

Ave Caesar, morituri te salutant

Zie 'Asterix de Galliër'.

Alea Jacta est

Zie 'Asterix de Galliër'.

De broedertwist

Ad Augusta, per angusta

Een citaat van deze strekking bevindt zich tegenwoordig in heel wat sportzalen en trainingscentra van de grote teams. Het is niet bekend wie de bedenker was. De betekenis luidt: "Door moeilijkheden naar eer (of triomf)." Een hedendaagse variant is "No pain, no gain". Met andere woorden: wie iets wilt bereiken, op het sportieve vlak, maar ook op andere aspecten van het leven, zal daarvoor inspanningen moeten leveren ... en dus ook wat moeten lijden.

Una salus victis, nullam sperare salutem

Met deze pessimistische uitspraak drukt de dichter Vergilius uit hoe mensen die op het slagveld overwonnen werden zouden moeten staan: "Er is maar één zekerheid (of veiligheid) voor de overwonnen, dat is alle hoop op veiligheid opgeven." Voor Vergilius was dat geen reden om niet in het strijdgewoel te storten, al heeft men dan de zekerheid dat men aan zijn einde zal komen.

De odyssee van Asterix

Ave Caesar, lucratori te salutant

Albert Uderzo paste een bekende uitspraak van Julius Caesar aan (zie Zie 'Asterix de Galliër'). Het gaat hier niet langer over gladiatoren die een strijd op leven en dood in een amfitheater aanvatten, maar over mensen die zich klaarmaken om geld te verdienen: "Gegroet Caesar, zij die zich gaan verrijken groeten u."

Non omnia possumus omnes

Vergilius zegt bevattelijk een grote menselijke wijsheid: "Niet iedereen kan alles."

Nigro notando lapillo

"Om te markeren met een zwarte steen." Deze toch wel erg bizarre uitspraak heeft een duistere oorsprong. Ligt de origine bij Plinius de Jongere? Men is niet zeker. Wellicht heeft de betekenis te maken met geluk en ongeluk. Een dag die men met een zwarte steen zou markeren, is een ongeluksdag.

De zoon van Asterix

Quod erat demonstrandum

Zie 'De strijd van de stamhoofden'.

Argumentum baculinum

Een van de kleine foutjes in de Latijnse teksten in Asterix bevindt zich in dit album. Het juiste citaat is "Argumentum ad baculum" en is een term uit de filosofie, meer bepaald uit de tak van de filosofie die het redeneren bestudeert. Dit "Argument van de stok" is een foute redenering. Men gaat namelijk zeggen dat wanneer iemand jouw stelling niet aanneemt, er met hem iets negatief gaat gebeuren. Eigenlijk is het dus een soort dreigement.

Non licet omnibus adire brivatum

Zie 'Asterix en de Belgen'. Uderzo heeft hier wel de stad Korinthe vervangen door het Franse Brest, wellicht om de strips beter bij de actualiteit te doen aansluiten.

Tu quoque, fili

Zie 'Asterix en de gladiatoren'.

Asterix in Indus-land

Sic transit gloria mundi

In vroegere tijden, toen de paus nog gekroond werd met de tiara, werd deze uitspraak in de oren van de paus gefluisterd: "Zo vergaat de glorie van de wereld." De bedoeling was om de paus eraan te herinneren dat, ook al wordt hij luid toegejuicht, de wereld maar tijdelijk is. Hij moet zich op het eeuwige, het hemelse richten.

Contraria contrariis curantur

De 'geneesheren' die opgeroepen worden om de bard Assurancetourix (later Kakofonix) te genezen van zijn stemproblemen roepen heel wat potjeslatijn uit. Een van hen haalt een uitspraak van Hippocrates aan: 'Het tegengestelde wordt genezen door het tegengestelde'.

Quot capita, tot sensus

Soms ook geschreven als: 'Quot capita, tot sententiae.' Met deze uitspraak wordt uitgedrukt dat er evenveel meningen als mensen zijn: zoveel hoofden, zoveel zinnen.

Ita est

Een erg korte uitspraak, die simpelweg betekent: 'Zo is het.'

De roos en het zwaard

Vis comica

Dit korte citaat staat op de eerste bladzijde van een aantal strips van Uderzo en Goscinny. De betekenis heeft veel met hun verhalen te maken: "Kracht van het komische". Het is een uitspraak die, al dan niet terecht, aan Julius Caesar wordt toegeschreven. Het hoeft geen betoog dat humor zeer krachtig is. In een gespannen situatie kan een (flauw) grapje de spanning doen ontladen, zodat men met een schone lei verder kan. En wie onderschat de kracht van satire op het politieke gebied?

Qualis artifex pereo

De bard Assurancetourix (Kakofonix) krijgt het in de strips van Asterix en Obelix stevig te verduren. Als hij zijn mond nog maar durft te openen, slaat een of andere dorpeling hem wel weer dicht. Hij zingt zo vals dat de melk van de koeien zuur wordt en het begint te regenen. Toch houdt hij immens van zingen en muziek maken, iets wat hij deelt met keizer Nero (54-68). Nero werd zo gek dat hij zich enkel nog maar met zijn kunsten bezighield. Er wordt zelfs gezegd dat hij tijdens de brand van Rome in 64 op zijn lier speelde, al is dat niet zeker. De dood van zo'n onaangenaam man als Nero, verantwoordelijk voor heel wat slachtoffers, was slechts kwestie van tijd. In 68 zette de Senaat hem af en probeerde hij zelfmoord te plegen. Uiteindelijk moest een vrijgelaten slaaf hem de genadestoot toedienen. Bij zijn sterven zei Nero: "Wat een kunstenaar gaat er met mij heen!"

Gloria victis

Dit citaatje is zo'n beetje de tegenhanger van het veel bekendere 'Vae victis', 'wee de overwonnenen'. 'Gloria victis' betekent dan 'Glorie aan de overwonnenen'.

Desinit in piscem mulier formosa superne

De dichter Horatius deed een wel heel bijzonder uitspraak met dit citaat. Er is een letterlijke en figuurlijke lezing mogelijk: "Een vrouw vanboven mooi gevormd, maar ze eindigt vanonder in vis." Een letterlijke lezing wijst hier natuurlijk op de mythologische wezens van de zeemeerminnen. In een figuurlijke betekenis gaat het over literatuurkritiek, waar Horatius ook op doelde. Het gaat dan over boeken die erg mooi en aangenaam starten, maar waarvan de verdere lectuur en het einde schabouwelijk zijn - zoals de vis.

Veni, vidi, vici

Zie 'Asterix in Hispania'.

De beproeving van Obelix

Summa ius, summa iniuria

Dit moeilijke juridische concept betekent: "Het hoogste recht én het hoogste onrecht." Het betekent dat rechtbanken uiteraard de wetten moeten volgen, maar er wel over moeten waken dat ze dit niet te ver laten doorslaan. Zo is bijvoorbeeld een te letterlijke lezing van een wet een onrecht.

Nunc est bibendum

Zie 'Het pretpakket'.

Felix qui potuit rerum cognoscere causas

Zie 'Asterix op Corsica'.

Asterix en Latraviata

Ceterarum rerum prudens

"Zorgvuldig (of verstandig) in andere zaken." Met dit citaat, waarvan de herkomst aan zowel Plinius de Jongere als Cicero wordt toegeschreven, wijst men op de betrouwbaarheid van personen. Wie in het ene betrouwbaar is, zal dat wellicht ook in andere zaken wel zijn.

Quid novi

Zie 'Asterix de Galliër'.

Het pretpakket

Quo vadis

De strips van Asterix en Obelix zitten vol met zware citaten van dichters en politici, maar soms zijn er ook kleine, alledaagse vraagjes. Een daarvan is: "Quo vadis?" of "Waar ga je heen?" In haar bekendste vorm komt deze vraag voor in een legende over Jezus. De apostel Petrus zou tijdens de christenvervolging onder Nero Rome willen ontvluchten. Op zijn weg langs de Via Appia zag hij Jezus richten Rome gaan. Op de vraag van Petrus waar Hij heen ging, antwoordde Jezus: "Naar Rome, om opnieuw gekruisigd te worden." Petrus besefte toen dat hij voor zijn geloof moest durven sterven. Op de plaats waar deze legende zich afspeelde, werd er later een klein kerkje opgericht.

Alea jacta est

Zie 'Asterix de Galliër'.

Veni, vidi, vici

Zie 'Asterix in Hispania'.

Memento Mori

Met deze korte uitspraak willen mensen eraan herinneren dat ze sterfelijk zijn: "Gedenk dat je zult sterven." Oorspronkelijk kwam deze uitspraak vooral uit gelovige hoek, om eraan te herinneren dat men aan de Heer verantwoording zal moeten afleggen. Later werd ook een impuls om van het leven te genieten, voor je het weet is het afgelopen.

Veritas odium parit

De komische dichter Terentius is de auteur van dit citaat: "De waarheid maakt vijanden." Wie zou het oneens met deze uitspraak kunnen zijn?

Nunc est bibendum

Deelnemers aan drinkgelagen en cantussen kennen deze uitspraak van Horatius wellicht nog wel: "Nu moet er gedronken worden!", een uitroep om feest te vieren.

Res, non verba

Deze uitspraak is uitermate geschikt voor allen die graag de handen uit de mouwen steken: "Geen woorden, maar daden!".

Mea culpa

Deze uitspraak komt, net zoals bijvoorbeeld 'Sursum Corda', uit de Heilige Mis. De gelovigen zeggen tijdens de Dienst van het Woord dat ze spijt hebben over hun zonden: "Mea culpa, mea culpa, mea maxima culpa" - "Door mijn schuld, door mijn schuld, door mijn grote schuld." Daarbij klopt men zich op de borst.

Het geheime wapen

Nihil conveniens ad decretis ejus

Na voor de zoveelste keer schipbreuk te hebben geleden, zegt de piraat in Het geheime wapen: "Niets is in overeenstemming met het principe (of het decreet)".

Asterix bij de Picten

Verba volant

Ferri en Conrad, makers van het eerste album van Asterix dat niet door Uderzo getekend werd, stopten maar één Latijns citaat in hun eerste album - en dan nog maar een half citaat. Het volledige citaat luidt: "Verba volant, scripta manent". Dit betekent zoveel als: "Woorden vervliegen, maar wat geschreven is blijft bestaan." De maker van deze uitspraak is de redenaar Caius Titus.

De papyrus van Caesar

Dat veniam corvis, vexat censura columbas

Vandaag de dag lijkt iedereen wel een criticus. Dankzij de sociale media is het mogelijk om altijd, overal en over elk onderwerp kritiek te spuien. Nochtans is dit niet helemaal nieuw. Al in de oudheid bekritiseerden mensen elkaar. De dichter Juvenalis, bekend om zijn satirische inslag, schreef hierover: "De censor verontschuldigt de raven, maar gaat tekeer tegen de duiven." De censor (of criticus) richt zijn aandacht dus op de verkeerde personen.

De race door de laars

Auro sacra fames

Dit citaat komt van een van de grootste Latijnse dichters: Vergilius. In zijn beschrijving van het de geschiedenis van Rome, de Aeneis, heeft hij het over de moord op Polydorus, zoon van Priamus. Deze werd vermoord omwille van zijn schat. Het citaat betekent dan ook 'de walgelijke honger naar goud' en gaat over het slechte dat de mens doet om bezit te kunnen verwerven.

Sine curis

Naar goede gewoonte in de strips van Asterix verlopen de gebeurtenissen voor Julius Caesar niet helemaal naar wens. Hij ontdekt dat de senator die de race organiseert heeft vals gespeeld en dat zijn reputatie op het spel staat. Woest stuurt hij de senator naar de woestijn en vraagt zijn lijfwacht om hem alleen te laten - "sine curis", antwoordt die daarop. De betekenis is simpel: geen zorgen, zonder moeite. We herkennen de betekenis in het Nederlandse 'sinecure'.

De dochter van de veldheer

Ex malo bonum

De piraten zijn vlakbij het Gallische dorp op een zandbank gestrand. De kapitein vreest natuurlijk dat zijn schip weer in de grond geboord zal worden, maar de oudste piraat stelt hem gerust: 'Uit het slechte komt het goede voort'. Men kan meteen van het moment gebruik maken om zoet water in te winnen. Dit is een citaat van een van de grootste christelijke theologen aller tijden: Augustinus van Hippo (354- 430). In een van zijn preken heeft hij het over goed en kwaad, en hoe God van het kwade ook goede zaken kan maken.

Omne ignotum pro magnifico

Adrenaline, de dochter van Vercingetorix, wil een schip bemachtigen om het mythische eiland Thule te zoeken. Daar zou vrede heersen en iedereen gelukkig zijn. De oude piraat nuanceert met een citaat van de Romeinse historicus Tacitus: "Alles wat men niet kent, schijnt magnifiek (groot)."