Biografie van Jerom - strippersonage van Willy Vandersteen

Jerom werd bekend als personage in de strip Suske & Wiske van Willy Vandersteen. Het eerste Suske & Wiske-album waarin Jerom voorkomt is De dolle musketiers (1953). Jerom is niet alleen een belangrijk personage bij Suske & Wiske. Sinds begin jaren zestig zijn er ook diverse stripreeksen gepubliceerd, waarin Jerom zelf de onbetwiste hoofdpersoon is, zoals: 'Jerom, De Gouden Stuntman', 'De wonderbare reizen van Jerom' en 'J.ROM - Force of Gold'. Hoe ziet de biografie van Jerom eruit? Waar komt Jerom vandaan? Hoe heeft dit personage zich in de loop der jaren ontwikkeld?

Voorgeschiedenis

Jerom komt nog niet voor in de eerste strips over Suske en Wiske. Het heeft sowieso enige tijd geduurd voordat deze stripreeks van Willy Vandersteen zijn 'vaste cast' kreeg. Het eerste stripverhaal met Wiske (en haar tante Sidonia) in de hoofdrol, was Rikki en Wiske in Chocowakije, dat in 1945 in de krant De Nieuwe Standaard verscheen. Dit verhaal werd in 1946 in boekvorm gepubliceerd. Hierin kwamen onder meer de personages Suske, Barabas, Lambik en Jerom nog niet voor.

In de tweede strip over Wiske, Op het eiland Amoras, werd het mede-hoofdpersonage Rikki vervangen door Suske. Dit verhaal verscheen in 1947 in boekvorm. Eigenlijk was dit dus de 'eerste echte' Suske en Wiske. In die strip verscheen ook voor het eerst een ander vast personage van deze stripreeks: professor Barabas. In het derde stripalbum waarin Wiske een hoofdrol speelde, De sprietatoom (verscheen in 1948 in albumvorm), maakten de lezers wederom kennis met een nieuw personage dat een vaste hoofdrolspeler zou worden: Lambik.

Het debuut van Jerom: De dolle musketiers

Vergeleken met al die hierboven genoemde vaste personages uit de stripreeks Suske en Wiske, was Jerom een relatieve laatkomer. Hij maakte zijn debuut pas in het 18e album van Suske en Wiske, dat in 1953 verscheen: De dolle musketiers. Dit album is deels geïnspireerd door twee romans van Alexandre Dumas: 'De drie musketiers' en 'De man met het ijzeren masker'. Suske, Wiske, Sidonia en Lambik gaan in deze strip op reis via de teletijdmachine van Barabas, naar de tijd van de musketiers. Vanzelfsprekend ontstaat daar een groot avontuur. Eén van de vijanden van Suske & Wiske is daarbij 'de Hertog'. Die heeft een 'geheim wapen'. Dit blijkt een soort oermens te zijn, met ongekend grote krachten: Jerom. Hoewel Jerom dus in eerste instantie tegen Suske & consorten strijdt, wordt hij in de loop van het verhaal hun bondgenoot. Aan het einde van het album reist Jerom met hen mee (via de teletijdmachine) naar de 20e eeuw.

Het ontstaan van het personage Jerom

Hoe kwam Willy Vandersteen op het idee om het personage Jerom te ontwikkelen? Hij wilde de 'vaste cast' van de Suske & Wiske-strips graag uitbreiden met 'een krachtpatser, een man die alles kan', zo vertelde hij ooit aan een medewerker van hem, Karel Verschuere. Vervolgens kwam Verschuere met het idee om van dit nieuwe personage 'een oermens' te maken, dat gebaseerd was 'op de Amerikaanse strip Alley Oop van V.T. Hamilton'.

Deus Ex Machina

Dit nieuwe personage, 'de man die alles kan', had voor Vandersteen als scenarioschrijver enkele grote voordelen, maar zeker ook nadelen. Het voordeel was, dat de andere hoofdpersonen uit deze stripreeks, uit allerlei ingewikkelde en gevaarlijke situaties gered konden worden dankzij de superheld Jerom. Een nadeel was echter, dat dit op den duur wel tamelijk voorspelbaar werd. Er verdween veel spanning uit de verhalen als de lezers dachten: 'Ach, die Jerom verslaat de vijand toch wel met zijn superkracht.'

In latere albums zijn er diverse oplossingen voor dit verhaaltechnische 'probleem' bedacht. Een voorbeeld hiervan is dat Jerom opvallend vaak (veel vaker dan de andere helden uit deze reeks) toevallig op vakantie gaat (of al op vakantie is), aan het begin van een album. Wanneer vervolgens het avontuur van Suske & Wiske op gang komt en de helden in gevaar komen, is Jerom daarom dus niet bij hen in de buurt om de vijand uit te schakelen en de helden te redden. Soms (maar zeker niet altijd, want dat zou weer te voorspelbaar zijn) komt Jerom dan in de slotfase van het album opeens alsnog terug, om als een Deus Ex Machina het leven van zijn vrienden te redden.

Ontwikkeling

Hoe heeft Jerom zich in de loop der jaren ontwikkeld binnen de stripreeks Suske en Wiske? In eerste instantie was hij een wilde holbewoner met als kleding slechts een kleine lendendoek. Ook kon hij in het begin nauwelijks praten. Hoewel hij nooit een grote prater is geworden, werd het personage Jerom op den duur wel duidelijk een veel intelligenter, vriendelijker en meer 'geciviliseerd' persoon. Hij ging later ook 'gewone' kleren dragen. In een groot aantal latere albums is hij nog allerminst de 'barbaarse wildebras' die hij oorspronkelijk was, maar wordt hij juist beschouwd als één van de 'wijzere' en 'beschaafdere' personen in deze stripserie.

Puur qua karakter is Jerom dus in de loop der jaren duidelijk veranderd. Hier zit overigens niet één rechte lijn qua karakterontwikkeling in: er zijn ook diverse albums geweest waarin Jerom karakterologisch allerminst 'wijs' was, maar juist zeer beïnvloedbaar. Hij liet zich in dergelijke verhalen makkelijk overhalen door bijvoorbeeld Lambik of door een vrouw waar hij verliefd op was, om mee te werken aan allerlei merkwaardige plannen.

Zot van anijs en Schanulleke

Vanaf het begin was Jerom overigens al niet puur een bot personage dat alleen maar wilde vechten; hij had al meteen ook zijn zachtere kanten. In 'De dolle musketiers' blijkt dat men Jerom 'zoet' kan houden door hem een 'eierdopke vol anijs' voor te schotelen, hij is daar 'zot van'. Ook blijkt in dat album reeds de grote liefde van Jerom voor Schanulleke, de knuffel (het lappenpopje) van Wiske. Die liefde voor Schanulleke zou in latere albums soms nog terugkomen.

De oorsprong van Jerom

De malle mergpijp

Waar komt Jerom vandaan? Wanneer is hij geboren? Wie waren zijn ouders? Hierover worden in de Suske en Wiske-albums tegenstrijdige verhalen verteld. Het meest gevolgde verhaal is dat Jerom uit de prehistorie komt en via een 'sjamaan' aan zijn enorme kracht is gekomen. Jerom zou tijdens de prehistorie zijn ingevroren, om pas in de 17e eeuw te worden ontdooid (vlak voordat Suske en consorten hem in 'De dolle musketiers' ontmoetten). Deze ontstaansgeschiedenis wordt vooral in het album 'De malle mergpijp' verteld, maar ook diverse andere albums verwijzen naar Jerom als een personage uit de prehistorie, zoals 'De primitieve paljassen' en 'De slimme slapjanus'. De moeder van Jerom heet Moe Mie.

De nerveuze Nerviërs

Het album 'De malle mergpijp', waarin de hierboven geschetste geschiedenis van Jerom verteld werd, verscheen in 1973. Dit verhaal is echter in tegenspraak met het album 'De nerveuze Nerviërs' uit 1967. Daarin wordt beweerd dat Jerom afstamt van 'oude Galliërs', uit de tijd vlak voor de Romeinse bezetting in Gallië. Dit kan historisch gezien natuurlijk niet allebei kloppen: de strijd tussen de Galliërs en Romeinen speelt zich immers veel later af in de geschiedenis, dan de tijd van de holbewoners. Als Jerom is 'ingevroren' in de tijd van de holbewoners, dan kunnen zijn voorouders dus onmogelijk Galliërs zijn, die pas duizenden jaren later werden geboren.

Populariteit van Jerom

In de beginperiode riep het personage Jerom met name bij diverse volwassen lezers van Suske en Wiske weerstand op. Men vond het amoreel om aan jonge striplezers zo'n barbaarse vechtjas, slechts gekleed in een lendendoek, voor te schotelen als een 'held'. Op den duur verstomde die kritiek echter en groeide Jerom uit tot één van de populairste helden uit deze stripreeks. Er ontstond ook allerlei merchandising rondom hem. Het speelgoed genaamd 'Op-Jerommeke' werd bijvoorbeeld zeer populair in Vlaanderen. Hierbij moest men proberen om een ring (aan een touwtje) rondom de neus van een Jerommeke te krijgen.

Jerom - de Gouden Stuntman

De populariteit van Jerom zorgde ervoor dat men bij de Studio Willy Vandersteen besloot om een aparte stripreeks op te zetten, waarin Jerom de hoofdrol speelde. In 1962 verscheen het eerste album van deze reeks: 'Het geheim van Brokkelsteen'. Vanaf 1964 werd de strip ook in West-Duitsland uitgebracht.

Bij het twaalfde album van de Jerom-reeks, kreeg deze strip zowel qua lay-out als qua inhoud een grote 'make-over'. Jerom werd in dit album lid van Morotari (een afkorting van: MOderne ROnde TAfelRIdders). Dit is een private organisatie die gefinancierd wordt rijke mensen en die zich inzet in de strijd tegen de misdaad (en andere vormen van 'het kwaad dat de mensheid bedreigt').

Geïnspireerd door superhelden die populair waren in de jaren 60 zoals Batman en Superman, gaat Jerom voortaan in deze strip gekleed in een superheldenoutfit. Hij draagt een gouden pak, met een gouden cape en rijdt rond op een motor, waarmee hij overigens ook kan vliegen. Hij heette voortaan: Jerom de Gouden Stuntman. In de strips van 'de Gouden Stuntman' komen overigens Suske, Wiske en Lambik niet voor, maar wel Sidonia en professor Barabas. (Zij gaan ook allebei voor Morotari werken.) Een belangrijk personage in deze reeks, dat dan weer niet voorkomt in de Suske en Wiske-strips, is Odilon. Dit is de klunzige assistent van 'de Gouden Stuntman'.

Hoewel er in theorie best een aantal ideeën ten grondslag lagen aan 'de Gouden Stuntman' die hadden kunnen leiden tot een interessante en humoristische strip, was de praktische uitwerking van deze strip vaak op z’n zachtst gezegd niet erg briljant. De scenario's zaten dikwijls stuntelig in elkaar en zaten ook vol gepropt met clichés, terwijl de pogingen tot humor menigmaal tenenkrommend waren.

Kortstondig succes in Duitsland

Toch beleefde Jerom met name in Duitsland grote oplages met zijn Gouden Stuntman-strips. In 1970 bereikte Jerom (die in Duitsland 'Wastl' heet) zelfs een oplage van 150.000 exemplaren voor één album. Er verschenen in die (korte) succestijd per jaar vele tientallen stripalbums van Jerom in Duitsland. (Op een gegeven moment kwam er zelfs elke week een nieuw boekje van 'Wastl' op de markt.) Deze enorme massaproductie had als gevolg dat de kwaliteit van de scenario's én de tekeningen verder en verder daalde, waardoor het Duitse publiek zich van de strip afkeerde. In 1972 (amper twee jaar na het hoogtepunt) verscheen het laatste album van Jerom de Gouden Stuntman in Duitsland. Daarna verscheen Jerom nog anderhalf jaar als strip in een Duits weekblad, maar vervolgens verdween deze strip van de Duitse markt.

Veel van de Duitse Jerom-albums zijn overigens nooit in Nederlandse vertaling verschenen. In Duitsland verschenen in de periode 1968-1972 in totaal 173 albums over de Gouden Stuntman, terwijl er in de periode 1968-1982 in Vlaanderen 84 Gouden Stuntman-albums verschenen. (En daarvoor nog 11 Jerom-albums waarin hij nog niet de Gouden Stuntman was.) Het gemiddelde niveau van de Vlaamse albums is dus iets minder slecht dan het gemiddelde niveau van de Duitse albums (de allerzwakste Duitse albums werden immers meestal niet vertaald).

In 1982 kwam er officieel een einde aan de strips over Jerom de Gouden Stuntman. In de periode 2008-2014 zou er nog wel een reeks albums over hem verschijnen, uitgegeven door stripwinkel Adhemar. Dit betrof echter oude strips, die in het verleden wel in de krant 'Belang van Limburg' of het stripblad 'Pats' hadden gestaan, maar nog niet eerder in boekvorm waren uitgebracht. Deze albumreeks van de Gouden Stuntman was niet in kleur maar in zwart-wit.

De Wonderbare Reizen van Jerom

Nadat men bij de Studio Vandersteen had besloten om een einde te maken aan Jerom als Gouden Stuntman, werd er besloten om van Jerom de hoofdpersoon te maken in een geheel andere, nieuwe reeks: de Wonderbare Reizen van Jerom. Deze reeks werd opgezet door Eduard de Rop. Jerom was in deze strip een wereldreiziger en de strip was vooral op zeer jonge kinderen gericht. De verhalen waren vaak sprookjesachtig. In totaal verschenen er 36 albums van deze reeks (de laatste in 1991).

J.ROM - Force of Gold

In 2014 kreeg Jerom wederom een eigen stripreeks: J.ROM - Force of Gold. Deze nieuwe reeks is mede geïnspireerd door het grote succes van de Suske & Wiske spin-off-reeks Amoras. In Amoras gebruikt men een geheel andere tekenstijl en manier van scenario-schrijven, dan men gewend is in de traditionele Suske & Wiske-strips. Dit geldt ook voor de reeks J.ROM. Deels lijken de stijlen van J.ROM en Amoras op elkaar, maar daarnaast is J.ROM wel duidelijk veel meer geïnspireerd door de Amerikaanse superheldenstrip, terwijl Amoras meer geïnspireerd is door het genre 'Graphic Novels'.

De tekeningen van J.ROM worden gemaakt door de Nederlander Romano Molenaar, die onder meer ook bekend is als tekenaar van Storm en van strips voor Marvel Comics. De scenario's worden geschreven door Bruno De Roover. Bij het bedenken van het hoofdpersonage J.ROM is men overduidelijk geïnspireerd door 'de Gouden Stuntman' (Jerom draagt ook in de serie J.ROM een gouden pak). J.ROM is als strip qua uitstraling echter veel duisterder, moderner en volwassener dan de vroegere reeks over de Gouden Stuntman. Het is de bedoeling dat er drie albums van J.ROM verschijnen, die samen één verhaal vormen. Het eerste deel van de reeks J.ROM verscheen in november 2014 en was getiteld Schaduw. Het tweede deel droeg de titel Helder en verscheen in maart 2015. Het derde en laatste deel van deze trilogie verscheen in september 2015. Oorspronkelijk leek het de bedoeling dat het bij die drie albums zou blijven. Uiteindelijk verscheen er in 2016 echter nog een tweede trilogie, zodat er in totaal dus zes albums zijn verschenen in de reeks J.ROM Force of Gold.