Het Concept Role Playing Games

Role Playing Games hebben een soort cult status, waardoor lang niet iedereen heeft gehoord van dit type spel. Toch zijn er veel mensen die het spelen. Het is dan ook aannemelijk dat je er wel eens van hebt gehoord. Een probleem met het spel is dat het lastig is uit te leggen. Degenen die er wel van horen, kunnen daarom vaak slechts een beperkt beeld krijgen van wat het nu precies inhoud. Dit artikel is een uitgebreide (en toch nog steeds globale) uitleg over het concept Role Playing Games. In de loop van de tijd zijn er vele soorten en varianten ontstaan van het concept Role Playing Game, maar in de basis hebben deze soorten en varianten duidelijke overeenkomsten. De overeenkomsten wil ik beschrijven aan de hand van de belangrijkste kenmerken van een ‘standaard’ Role Playing Game.

Met een ‘standaard’ Role Playing Game bedoel ik de eerste vorm waarin dit spel op de markt werd gebracht. In het Engels wordt deze vorm ook wel een Pen and Paper Role Playing Game genoemd. Verderop zal ik de kenmerken uitgebreider beschrijven. Daarna zal ik iets meer ingaan op de geschiedenis en de ontwikkeling van de Role Playing Game en wat het verschil is met een paar varianten.

De belangrijkste kenmerken van een 'standaard' Role Playing Game:

• Zoals de Engelse term al beschrijft, gaat het om een rollenspel.
• De setting is een fantasiewereld.
• De spelers mogen zelf hun eigen karakter creëren. Tijdens het spel spelen ze met dit karakter.
• Er is een spelleider die het verhaal beschrijft en de spelregels handhaaft.
• Het spel wordt doorgaans aan een tafel gespeeld.
• Het spel verloopt door mondelinge interactie van de spelers.
• Door een punten systeem kunnen de karakters groeien.
• Er wordt meestal gebruik gemaakt van dobbelstenen om bepaalde situaties in het verhaal op te lossen.
• Het gaat niet om de competitie tussen de spelers, maar juist om het samenspel. Er is geen winnaar.
• Het spel kan net zolang doorgaan als de spelers willen.

Het fenomeen rollenspel

Veel mensen zijn bekend met het fenomeen rollenspel. Rollenspellen worden bijvoorbeeld vaak gebruikt bij trainingen voor bedrijven. Een supermarkt kan ervoor kiezen haar kassières te leren omgaan met lastige klanten. Er wordt dan een setting afgesproken waarin een kassière, doorgaans gespeeld door één van de deelnemers van de training, te maken krijgt met zo’n lastige klant. De lastige klant kan gespeeld worden door één van de andere deelnemers, een acteur of de trainer. Andere deelnemers en de trainer kunnen het verloop van de situatie observeren en naderhand feedback geven. Er zit nu een duidelijk leerdoel aan het rollenspel.

Rollenspellen hoeven echter niet alleen leerzaam te zijn. Ze worden ook gewoon puur voor het plezier gespeeld. Wie heeft als kind niet vadertje-moedertje of cowboytje gespeeld? Geïmproviseerd toneel is ook een populaire bezigheid. Ook in de erotiek zijn er mensen die gebruik maken van rollenspellen voor extra plezier, spanning en variatie.

Al deze voorbeelden hebben twee specifieke kenmerken. In de eerste plaats wordt in van tevoren een setting of situatie afgesproken waarin gespeeld gaat worden. In de tweede plaats wordt de situatie improviserend uitgespeeld. Dit laatste is een belangrijk onderscheid met toneel spelen, wat natuurlijk ook een vorm van rollenspel is, maar daar staan de acties en uitspraken van tevoren vast.

Een Role Playing Game is een spel dat volgens het hierboven beschreven concept gespeeld wordt. Er is een bepaalde setting, meestal in een fantasiewereld, en de spelers spelen karakters die in die fantasiewereld leven. De spelers improviseren met de karakters die ze spelen.

De fantasiewereld

Voor de kassière is de setting de supermarkt en meer specifiek de kassa. Voor de ‘roleplayer’ is de setting een fantasiewereld. Dungeons & Dragons, oftewel D&D, het eerste populaire Roleplay systeem, heeft een wereld gebaseerd op de fantasiewereld uit ‘The Hobbit’, ‘The Lord of the Rings’ en ‘The Silmarillion’ van J.R.R. Tolkien. Het is een wereld met een sterk middeleeuws karakter, maar dan aangevuld met monsters, magie en magische wezens.

Dit is echter slechts één voorbeeld van een fantasiewereld. In principe zou elke setting gebruikt kunnen worden uiteenlopend van zeer realistisch tot pure fantasie, van historisch tot ergens in de toekomst. Er zijn door de jaren heen veel verschillende Role Playing Games gemaakt en ofschoon sommigen van vergelijkbare werelden gebruik maken, zijn er een hoop verschillende werelden gecreëerd.

In ieder geval een belangrijk kenmerk van de Roleplay werelden is de spanning en het gevaar. Er zijn altijd vijanden en monsters te bevechten. Magie is ook een belangrijk onderdeel van verreweg de meeste fantasiewerelden.

Karaktercreatie

Voordat het spel echt kan beginnen maken de spelers aan de hand van de regels van het spel een eigen karakter. Ze hebben hierbij veel vrijheid om zelf te bedenken wat voor soort type rol ze willen spelen.
De meeste Role Playing Games beginnen het spel met relatief onervaren karakters. Een speler mag bij karaktercreatie dus geen doorgewinterde generaal maken, maar moet beginnen met een gewone soldaat. Ook moet een speler uiteraard rekening houden met de wereld waarin gespeeld wordt. Als de setting van de Role Playing Game de middeleeuwen is, kan er geen straaljagerpiloot als karakter worden gecreëerd.

Een karakter bestaat grofweg uit twee delen. Karakters worden beschreven aan de hand van bepaalde statistieken en ze hebben een achtergrond. De statistieken geven aan de hand van waarden de verschillen weer zoals mensen in het echte leven die ook hebben. De één is sterk, maar niet slim en de ander is heel sociaal, maar erg onhandig, om maar wat te noemen. De statistieken geven ook weer hoe goed een karakter een bepaalde vaardigheid beheerst, zoals het spreken van een vreemde taal, wel of niet goed kunnen zwemmen, enzovoorts.

De statistieken worden aan de hand van de spelregels vastgesteld. Een speler mag bij de creatie van zijn of haar karakter zelf bepalen waar hij of zij de nadruk op wil leggen. Dus of hij of zij bijvoorbeeld een sterk of een intelligent karakter wil spelen.

Het schrijven van een achtergrond voor het karakter is in principe niet verplicht voor het spel, maar het voegt wel toe aan de sfeer en wordt altijd aangemoedigd. Hoe duidelijker en uitgebreider de achtergrond van een karakter is, hoe ‘ronder’ het karakter wordt. Dit heeft precies hetzelfde effect als bij het lezen van een boek of het kijken van een toneelstuk of een film: hoe ronder de personages, hoe interessanter ze zijn.

Als de karakters gecreëerd zijn, kan het spel echt beginnen.

De spelleider

Een ‘standaard’ Role Playing Game wordt gespeeld door een groep van meestal 4 à 5 spelers. Eén van deze spelers is de spelleider. Bij de verschillende Role Playing Games heeft de spelleider verschillende namen gekregen zoals Gamemaster, Dungeonmaster of Storyguide, maar de rol van deze persoon is overal hetzelfde: hij of zij leidt het spel. In tegenstelling tot de andere spelers, heeft de spelleider (meestal) geen eigen karakter gemaakt. De spelleider speelt in feite de wereld en alles wat de andere spelers in die wereld tegenkomen.

Als de spelers in hun rollen bijvoorbeeld een straat door lopen, moet de spelleider de straat beschrijven. Als de spelers iemand op straat aanspreken, moet de spelleider deze persoon spelen. Als de spelers vervolgens iemand anders aanspreken, moet de spelleider deze andere persoon spelen. Als volgens het verhaal plots een regenbui moet losbarsten, moet de spelleider beschrijven dat het begint te regenen.

Tijdens het verhaal kunnen er situaties ontstaan die alleen met behulp van de spelregels kunnen worden opgelost. De spelleider zorgt ervoor dat de regels goed worden toegepast, zodat het verhaal zo soepel mogelijk zijn verloop kan hebben.

Spelverloop

Het spel wordt meestal aan een tafel gespeeld. De spelers hebben de aantekeningen van hun karakters op papier voor hen liggen en de spelleider heeft de aantekeningen van het avontuur. Aangezien de spelleider ook de regels in de gaten moet houden heeft hij of zij meestal één (of meer) regelboek(en) bij de hand.

Het ‘drama’ wordt mondeling uitgespeeld. Terwijl de spelers om de tafel zitten, vullen ze elkaar aan. De spelleider beschrijft telkens wat de karakters van de spelers zien, horen, ruiken en / of voelen en de spelers kunnen hierop reageren. Op deze manier ontstaat een verhaal.

De spelleider maakt gebruik van een van tevoren bedachte situatie waar de karakters van de spelers in zijn beland. Het is vervolgens aan de spelers om deze situatie door te lopen waardoor er een heel avontuur ontstaat. Ofschoon de spelleider weet wat de situatie is, weet hij niet hoe het opgelost gaat worden. Dat ligt namelijk geheel aan de reactie van de spelers. De situatie kan bijvoorbeeld het redden van een prinses zijn. De spelleider weet welke obstakels er tussen de spelers en de prinses staan (een diepe afgrond, een paar levende skeletten en een draak…), maar hij of zij weet niet hoe de spelers hierop zullen reageren. Afhankelijk van hoe de spelers reageren, zal er een verhaal ontstaan waarin de achtergrond, de levende skeletten, de draak en de prinses voorkomen. Wat er echter precies mee gebeurt, is van tevoren niet te zeggen. Het is wat dat betreft niet eens zeker of de prinses gered gaat worden. De spelers zouden zomaar het idee kunnen opvatten om de draak te gaan temmen. Of dit verstandig is, is een tweede… Hoe dan ook, de spelers zijn vrij om te doen met de situatie wat zij zelf willen.

Hier moet wel aan toegevoegd worden dat de vrijheid enigszins beperkt is. De spelleider heeft van tevoren een specifieke situatie voorbereid. Binnen deze situatie kan hij of zij improviseren. De spelers zijn dus betrekkelijk vrij met wat ze doen met de bewuste situatie. Als de spelers iets willen doen waardoor hun karakters helemaal niet in de bewuste situatie belanden, dan moet de spelleider alles gaan improviseren, of hij of zij zal moeten beslissen om te stoppen om eerst de nieuw ontstane situatie voor te kunnen bereiden.

De groei van de karakters

Net zoals in het echte leven leert men van de ervaring die men opdoet. Bij Role Playing Games wordt dit leren vertaalt naar punten. In de loop of aan het einde van een avontuur krijgen de karakters punten toegewezen voor de dingen die ze gezien en gedaan hebben tijdens het avontuur. De speler kan nu de punten gebruiken om zijn of haar karakter te laten ontwikkelen. Het karakter leert bijvoorbeeld beter te vechten met een zwaard, of het leert meer van een vreemde taal, of het verbetert zich in het klimmen.

Als gevolg hiervan, zeker als de speler de ontwikkeling bijhoudt, kan het karakter ronder en daardoor interessanter worden. Als een speler op deze manier vele avonturen met zijn of haar karakter meemaakt, kan er een soort band ontstaan. De speler kan zich steeds beter identificeren met zijn of haar karakter. En net als bij het identificeren met een personage in een boek, toneelstuk of film kan je als speler helemaal mee gaan leven met de voor- en tegenspoed wat je karakter meemaakt.

De dobbelstenen

Tijdens een avontuur kan er van alles gebeuren en de karakters zullen ongetwijfeld in situaties belanden die zittend aan tafel niet uitgespeeld kunnen worden. Een gesprek onderling of vertellen dat jouw karakter een huis binnen gaat, is geen probleem, maar wanneer een karakter een afgrond in wil klimmen of een draak wil aanvallen, heeft het verhaal wat hulp nodig om te zien of dit wel lukt. Hiervoor maken de Role Playing Games gebruik van kansberekening en de moeilijke situaties worden opgelost aan de hand van een dobbelsteen worp.

Zoals in het echte leven kan de ene persoon beter klimmen dan de ander. De karakters in het spel worden voor dit soort details bij de karaktercreatie statistieken toegekend. Deze waarden houdt de speler bij op het papier dat hij of zij tijdens het spelen voor zich houdt. De statistieken geven aan hoe goed een karakter ergens in is. Een karakter dat goed kan klimmen heeft een hoge waarde in deze vaardigheid en heeft dus een grotere kans dat een bepaalde klim lukt dan een karakter met een lage waarde voor deze vaardigheid.

Afhankelijk van de uitkomst van de dobbelsteen worp en de spelregels die hierop worden toegepast, krijgt het verhaal een al dan niet geplande wending en de spelers kunnen beslissen wat ze vervolgens gaan doen.

Samenspel

Elk karakter heeft zijn eigen statistieken en een achtergrond. Hierdoor ontstaan er verschillen. Tijdens het hele verhaal, houden de spelers rekening met de karakters die ze hebben gemaakt. Als een speler bijvoorbeeld een geleerde heeft verzonnen, dan zal hij of zij niet snel bepalen dat zijn of haar karakter zich in een harnas hijst om vervolgens aan het front een aanval te gaan leiden.

Tijdens een avontuur waarbij de spelleider het verhaal aanreikt, proberen de spelers in de rol van hun karakters samen te werken om het avontuur tot een goed einde te brengen. Het gaat dus om het samenspel, niet om het van elkaar proberen te winnen. Het doel van Role Playing Games is het gezamenlijk doorlopen van een avontuur op een zo mooi, spannend en leuk mogelijke manier.

Eindeloos

De spelers spreken om de zoveel tijd af om een avontuur te spelen. Zo’n ‘Roleplay sessie’ kan een paar uren duren naar gelang de tijd die de spelers erin willen steken. Als het een groot avontuur is, kan de groep beslissen om het over een aantal sessies te verdelen.

Als een avontuur is afgelopen, houdt het spel niet op. De fantasiewereld, die uitgebreid wordt beschreven in de regelboeken, is een algemene achtergrond waarin oneindig veel mogelijkheden zijn. Denk maar aan de mogelijkheden in de echte wereld. De karakters (als ze het voorgaande avontuur hebben overleefd…) kunnen zich in de wereld waarin zij leven in een volgend avontuur storten. Op deze manier kunnen spelers heel lang met hetzelfde karakter spelen en er een heleboel avonturen mee beleven.

Natuurlijk kan het voorkomen dat een karakter wél komt te overlijden. De eigenaar of eigenares van dit karakter kan dan een nieuw karakter maken. In de achtergrond van dit nieuwe karakter moet dan (al dan niet uitgebreid) beschreven worden hoe dit nieuwe karakter in contact komt met de karakters van de andere spelers. Het algemene verhaal moet wel kloppend blijven, tenslotte. En zo kan er, ook door de speler die zijn of haar karakter heeft verloren, weer verder gespeeld worden.

In principe kan het spel net zolang doorgaan als de spelers willen. Zolang de spelleider verhalen of avonturen heeft waarin de spelers kunnen spelen, kan het spel doorgaan. Deze verhalen kan hij of zij zelf schrijven, maar de uitgevers die de regelboeken publiceren, brengen ook veel boeken op de markt met kant en klare avonturen. Bovendien is er op internet ook veel te vinden.

---

Dit waren de belangrijkste kenmerken van een ‘standaard’ Role Playing Game. Echter, vanaf het begin van het ontstaan van het spel zijn er verschillende soorten en varianten uitgekomen. Daar wil ik hieronder kort op ingaan.

Een klein beetje geschiedenis

In 1954-55 werd ‘The Lord of the Rings’ van J.R.R. Tolkien gepubliceerd. Zonder verder in te gaan op de discussie of het boek echt literatuur is (onder de critici kent het boek vele voor- en tegenstanders) één ding staat vast: ‘The Lord of the Rings’ behoort tot één van de meest invloedrijke boeken in de Engelse literatuur.

De invloed is het duidelijkst te zien aan de opkomst van het fantasy-genre. Veel fantasy schrijvers hebben gebruik gemaakt van de wereld van Tolkien (en doen dat nog steeds). Dit genre wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van magie en magische monsters, van mensachtige wezens als Elven en Dwergen en Hobbits, van andere geografiën dan die van onze eigen Aarde. Zeker vanaf de 60-er jaren werd het genre steeds populairder.

In 1974 werd de Role Playing Game ‘Dungeons & Dragons’ uitgebracht. Het spel sloot naadloos aan op de populariteit van het genre. Sindsdien zijn er veel varianten ontstaan. Sommigen onafhankelijk van, maar velen geïnspireerd door D&D. Het verschil zit in de setting van de spellen, of in de regels, en meestal een combinatie hiervan.

Om maar een paar titels te noemen van spellen die na D&D zijn ontwikkeld: Warhammer Fantasy Roleplay, Rolemaster, Amber, Vampire the Masquerade, Vampire the Requiem, Mage the Ascension, Werewolf the Apocalypse, Ars Magica, Shadowrun, StarWars Role Playing Game, Exalted. De makers van D&D hebben de regels van het originele spel danig herzien en rond 1978 hebben ze het spel opnieuw uitgebracht onder de naam Advanced Dungeons & Dragons, oftewel AD&D.

Live Action Roleplay

Maar in de tussentijd zijn er ook andere varianten ontstaan. Zo is onder andere het zogenaamde LARP, oftewel Live Action Roleplay, ontstaan. Er zijn veel overeenkomsten met ‘gewoon’ Roleplay. Zo is LARP ook een rollenspel. Het speelt zich af in een fantasie setting. De spelers moeten eerst zelf een karakter creëren waar ze de rest van het spel mee gaan spelen. Er is een spelleider (of bij LARP meestal een heel team) die de situatie aanreikt en de spelregels handhaaft. De karakters kunnen zich ontwikkelen aan de hand van een puntensysteem, waardoor de speler de groei van zijn of haar karakter meemaakt. Het gaat ook bij LARP voornamelijk om het samenspel, niet om de competitie. Het spel kan doorgaan, zolang de spelers willen.

Er zijn daarentegen een paar belangrijke verschillen. In plaats van spelen in een groepje bij iemand thuis om de tafel, gaan de spelers nu daadwerkelijk verkleed als hun karakter en bewegen ze daadwerkelijk rond in het terrein waar gespeeld wordt. In plaats van al vertellend het verhaal te maken, moeten de spelers nu zelf rondlopen en zelf de acties uitvoeren. Deze manier van spelen biedt de mogelijkheid om met (veel) meer mensen te spelen. In het buitenland, in landen als Amerika, Engeland en Duitsland, zijn er LARP evenementen van duizenden spelers.

De grote evenementen moeten op een groot terrein gespeeld worden. Dit is meestal een heel landgoed. Het is soms ook mogelijk om gebouwen zoals kastelen te huren. Kleine LARP sessies met relatief weinig spelers kunnen gewoon bij iemand thuis gespeeld worden. Het is in ieder geval belangrijk dat de spelers de ruimte hebben om rond te kunnen lopen.
Ofschoon er een ‘hoofd’ spelleider is, kan deze persoon het niet alleen, zeker niet in geval van de grote evenementen. Er is doorgaans een team van spelleiders waarin ieder verantwoordelijk is voor een deel van het verhaal of van het terrein, afhankelijk van hoe het is georganiseerd.

Om het verhaal te maken, maakt de spelleiding gebruik van figuranten. Figuranten zijn spelers die in dienst staan van de spelleiders en het verhaal. Dit in tegenstelling tot de gewone spelers die het avontuur spelen. Figuranten worden gebruikt om de monsters, vijanden en bondgenoten in het verhaal te spelen. Om speciale wezens en monsters voor het verhaal te maken, worden figuranten geschminkt en opgemaakt. Tevens zorgt de spelleider voor objecten die echt gevonden en gebruikt kunnen worden (denk bijvoorbeeld aan een schat, een wapen, of een speciale spiegel). Om de regels te kunnen handhaven, maakt de spelleider gebruik van spelers die voor hem of haar een oogje in het zeil houden en ingrijpen waar nodig. Dit kunnen leden van het spelleiders team zijn, maar er kan ook gebruik gemaakt worden van ervaren LARP spelers die het spelleiders team willen helpen. Deze ‘scheidsrechters’ lopen meestal als figurant rond, maar hun figurantenrol is dusdanig neutraal dat ze zich kunnen concentreren op hun eigenlijke taak: het handhaven van de regels.

De organisatie van een LARP evenement is zodoende (veel) uitgebreider dan van een ‘standaard’ Role Playing Game. Bij een gewone Role Playing Game moet gezorgd worden voor de regelboeken, pen, papier, dobbelstenen en een tafel om aan te spelen. Bij LARP moet gezorgd worden voor hulp voor de spelleiding (bij de grotere evenementen), figuranten, (extra) kleding voor de figuranten, de voorwerpen voor het verhaal, een locatie, schmink en mensen die kunnen schminken. Zeker bij de grote evenementen zit hier een heel team achter die de taken onderling verdelen.

Tot slot een belangrijk verschil met gewoon Roleplay is het gebruik van dobbelstenen. Bij LARP wordt daar geen gebruik van gemaakt. Speciale acties die onmogelijk in het echte leven nagebootst kunnen worden, zoals het spreken van een toverspreuk of het gebruiken van speciale vaardigheden die een gewoon mens niet kan hebben, worden gespeeld met behulp van afgesproken code woorden of gebaren. Voor de rest zullen de spelers het helemaal zelf moeten doen.

Roleplay op de computer

Door de mogelijkheden van de computer en de computerspellen, is de Role Playing Game ook voor deze markt ontwikkeld. Je kunt je eigen karakter creëren, je kunt met één (of meerdere) karakters rondlopen in een fantasiewereld en de karakters kunnen zich ontwikkelen. De regels van het spel (de spelleider), de dobbelsteen worp en het verloop van het avontuur is nu vervangen door uitgebreide software.

Er zijn Role Playing Games alleen voor op de computer. Bij deze spelen is het spel afgelopen zodra het einde van het avontuur is bereikt. Tevens speel je deze spellen vaak alleen, hoewel de meeste spellen ook de mogelijkheid hebben via een netwerk van computers te spelen. Hierdoor kan je het spel alleen of met een beperkt aantal mensen spelen.

Er zijn ook Role Playing Games die op internet gespeeld kunnen worden. In dit geval zorgt de uitgever van het spel voor telkens nieuwe gebieden en avonturen, zodat de speler dit spel heel lang kan blijven doorspelen net zoals bij de gewone Role Playing Games. Deze spelen kan je alleen spelen, maar als je verder wil in de online wereld, zul je moeten samenwerken om de echt moeilijke avonturen op te lossen. Internet biedt een enorm wereldwijd netwerk aan spelers en het komt geregeld voor dat tientallen spelers tegelijk afspreken (hierbij rekening houdend met de verschillende tijdzones…) om iets in de spelwereld te bereiken.

De populariteit en de mogelijkheden van de computer en het internet maken dat de Roleplay varianten voor dit medium populairder zijn dan het ‘gewone’ Roleplay of het LARP. Toch blijft er een harde kern liefhebbers die de pen en papier variant of de LARP variant graag spelen.

Tot slot

Er is nog veel meer te schrijven over Role Playing Games. Er is ook nog veel meer te schrijven over de varianten. Zo heb ik bijvoorbeeld de ontwikkeling van de kaartspellen gebaseerd op Roleplay achterwege gelaten. Bovendien heb ik mijn uitleg over LARP en de computer spellen zeer beknopt gehouden. Ik heb mij beperkt tot een uitleg van het ‘gewone’ Roleplay. Op internet is heel veel informatie te vinden over alle vormen en varianten.

Mocht u nu geïnteresseerd zijn in hoe de regelboeken er in het echt uit zien, dan kunt u die vinden in de spellenspeciaalzaken voornamelijk in de grotere steden.