Planten als bladwijzers

Voedsel, medicijn, kleurstof. Er zijn heel wat manieren om planten te gebruiken. Maar er zijn nog veel meer mogelijkheden papier, bezems, kurkentrekkers en wandelstokken. En wat te denken van amuletten, schuurpoeder, pijpenreiniger en bladwijzer. Nu ja, in het voor-plastiktijdperk moest nu eenmaal alles uit de natuur komen. Dus zullen we het hier maar over die nutteloos, nuttige natuurlijke bladwijzer hebben. Een gedroogd blad in een boek kan onverwacht een bladwijzer worden, maar tezelfdertijd kan zo'n blad een heel persoonlijke betekenis krijgen en dat maakt zo'n 'blad' wijzer in de dubbele betekenis van het woord. Bloemen en bladeren komen tussen bladeren in boeken terecht als souvenir, als herinnering aan een wandeling of een geliefde, of gewoon omdat we een bloem in het boek gestopt hebben om de naam van die plant op te zoeken. Meestal blijven ze er jaren in zitten, platgedrukt tegen een gedicht of tegen hun eigen getekend portret in een flora. Maar er is meer, een bloem of blad geeft ook geur aan jou boek en heeft ooit zelfs een functie gehad als insecticide. Een natuurblad als beschermer van het boek.

Mansbloed

Traditioneel werden vooral planten met een mooie vorm, geurende planten en planten met droge, leerachtige bladeren gebruikt. Hypericum androsaemum of Mansbloed was een van de meest populaire bladwijzers, mogelijk vanwege zijn reputatie als heilzaam kruid maar ook vanwege de vorm en geur van het blad. De bladeren van deze hertshooi verspreiden een scherpe, zoete geur bij het drogen, een pittige lucht als van verse pijptabak of zoiets.

Mansbloed is een struikachtig, min of meer groen blijvend lid van de familie der Hypericaceae. De plant vind je vooral in gemeentelijke plantsoenen. In juni zijn de struikjes overdekt met heldergele bloemen die overgaan in glanzende bessen, eerst groen, dan rood en tenslotte purperzwart. Aan de donkere bessen met hun felrood sap heeft de plant zijn Nederlandse naam Mansbloed te danken.

Als men 's zomers een blad plukt en droogt gaat het binnen een paar dagen ruiken en de geur blijft soms jaren hangen. Maar verwacht niet dat de geur u tegemoet komt als men de aan­gegeven bladzijde opslaat. Deze boekbladeren hebben een appreciërend snuffeltje nodig om op hun best te zijn.

Bedstro

Een andere plant die door het drogen zijn geur ontwikkelt en daardoor dus uitstekend geschikt is als boekenlegger is het lievevrouwebedstro. In dit geval wordt een heel takje van de plant gebruikt. Bedstro wordt tot 20 cm hoog en draagt aan de stengel kransjes van heldergroene, puntige blaadjes. Met een beetje zorg kan men die platdrukken op de bladzijde zodat ze hun stervorm behouden. Als men ze meteen perst blijven ze jaren goed. Na een paar uur begint het lievevrouwebedstro geur te ontwikkelen, in het begin een vage geur van pas gemaaid hooi, maar na een paar dagen komt er een sterke amandelgeur bij. Lievevrouwebedstro groeit in pollen in bossen en onder donkere heggen. Tussen april en juni komt het in bloei, een welkom teken voor de lente met die witte glanzende bloemetjes en stevige bladkransjes.

Balsemwormkruid

Maar misschien wel de bekendste en meest gebruikte boekenplant is Tanacetum balsamita, de Vrouwenmunt of het Balsemwormkruid. De Amerikaanse naam bibleleaf (bijbelblad) ontstond omdat kolonisten het lange blad als bladwijzer in hun bijbels legden. Je hoort het, vele verschillende namen heeft deze plant gekregen, namen die oa verwijzen naar de verschillende geuren die de plant uitademt. Het formaat en aroma van de bladeren hebben er in Europa een geliefde boekenlegger van gemaakt. De geur is een kruising tussen munt en citroen en is op plezierige wijze aanwezig in zelfs heel jonge bladeren. Geur en geneeskracht is dan ook de reden waarom deze van oorsprong Oosterse plant werd opgeno­men in de kruidentuinen van het westen. Het werd vroeger in de huishou­ding op alle mogelijke wijzen gebruikt, van koken en brouwen tot en met het maken van potpourri's. De plant is inheems gewor­den in Zuid-Europa en bloeit eind van de zomer.

En andere boekenleggers

Dit zijn enkele planten die traditioneel als boekenlegger gebruikt werden, maar niets houdt ons tegen om andere geurende of mooi gevormde bloemen of bladeren uit te proberen. Zelf gebruik ik wel het hartvormige en stevige blaadje van het Leverbloempje of de tere Kwastjesbloem met zijn gerafelde bloemetjes. Dat is natuurlijk wel echt exclusief om zulke zeldzame plantjes zomaar tussen papier te persen, maar ik heb nu eenmaal het voorrecht om regelmatig door de bergen te kunnen dwalen waar ik deze vriendelijke plantjes in overvloed mag ontmoeten. Om het wat eenvoudiger te houden zou je in de herfst de mooi gevormde en verkleurende bladeren van de Ginkgo of andere sterk geurende herfstbladeren in je boek kunnen stoppen. Je moet dan wel van een beetje muffe herfstigheid houden, want die geur verwijst voor vele mensen toch wat naar aftakeling en verval. Maar wat is er romantischer dan in de herfst bij het houtvuur een ouderwetse en muf geurende roman te lezen à la 'Oorlog en Vrede' of 'A la recherche du temps perdu'.