Orgel-boekdrukker

We kennen allemaal wel de draaiorgel. Maar hoe maakt deze muziek? De draaiorgel maakt muziek dankzij het orgelboek. Een orgelboek wordt gemaakt door een orgel-boekdrukker. Dit is een zeldzaam beroep in Nederland.

Hoe wordt je orgel-boekdrukker?

Er is in Nederland geen specifieke opleiding om orgel-boekdrukker te worden. Iedereen kan in principe dus orgel-boekdrukker worden. Het is voornamelijk een beroep wat je leert door vallen en opstaan. Aan je eerste orgelboek mankeert vaak een hele hoop. Je zult je echt goed in draaiorgels moeten verdiepen. Daarbij komt nog eens dat je muzikaal goed onderlegd moet zijn.

Orgel-boekdrukkers in Nederland

Aan de voorkant zit een mond. Daarmee eet de machine een lange bruingele strook van karton. Ratelend als een uit de kluiten gewassen typemachine ponst de machine er gaten in. De restanten, kleine gele papiersnippers, rollen over een glijbaan automatisch de oudpapierbak in. En aan de achterkant poept de machine de strook weer uit, nu vol ronde en langwerpige gaten.

In Nederland zijn op dit moment nog maar twee personen die kunnen leven van het produceren van orgeldraaiboeken. Naar eigen zeggen hebben deze boekdrukkers zo'n tienduizend meter aan orgelboeken gemaakt. Ze leveren deze draaiboeken niet aan orgelmannen die met hun draaiorgel in de Nederlandse straten staan. De grootste klanten zitten in het buitenland, variërend van België tot China. Het zijn vooral eigenaren van amusementsparken en verzamelaars.

De draaiorgel

Een draaiorgel is, simpel gezegd, een kast met een blaasbalg. Deze balg pompt lucht naar de orgelpijpen. Het geheel wordt aangestuurd door een klavier, dat bestaat uit een hoeveelheid pennen op een rij. De pennen tasten het orgelboek af, dat langzaam door het orgel schuift. Komen ze een gat in het boek tegen, dan schiet een pen omhoog. Daardoor opent een klep, waardoor lucht vanuit de blaasbalg naar een bepaalde pijp stroomt. Zo ontstaat een toon. Het orgelboek is essentieel. Want een draaiorgel heeft, in tegenstelling tot een kerkorgel, geen toetsen. Wil een orgelman een nieuw nummer uit zijn draaiorgel laten komen? Dan heeft hij een nieuw boek nodig.

Niet elk muziekstuk kan op elke orgel gespeeld worden. Het hangt af van de bezetting van het orgel. Hoeveel pijpen heeft het? En welke tonen kan het orgel allemaal weergeven? Sommige orgels zijn niet chromatisch, die missen een aantal tonen.

Computer vervangt handwerk

Van achter de computer worden de hedendaagse orgeldraaiboeken gemaakt. Er worden achter de computer dan zogenaamde 'arrangementen' gemaakt. Dat is meer dan het invoeren van de bladmuziek. Als je de muziek een-op-een overneemt, klinkt het kaal. Je moet er iets bij componeren, slagwerk bijvoorbeeld. Dat doe je als boekdrukker naar eigen inzicht.
Al met al ben je als boekdrukker daar een paar uur mee bezig. Is de muziek af, dan brengt de boekdrukker het bestand over naar de computer die de machine aanstuurt die orgelboeken drukt. In anderhalf uur kan zo'n machine het orgeldraaiboek produceren.

Vroeger was het maken van een orgelboek veel omslachtiger. De zogenaamde ponsmachine, werd vroeger niet verbonden aan een computer. Een nieuw arrangement moest dan met de hand worden getekend op een vel papier. Dat vel werd vervolgens geniet op een leeg orgelboek, waarna het met een mechanische ponsmachine de gaten kon maken. Met een orgelboek was je vroeg dan al snel een volledige dag bezig. Nu gaat dit veel sneller. Maar de zorgen zijn nog niet verdwenen. De bestellingen lopen vandaag de dag snel terug, omdat de draaiorgel langzaam uit het straatbeeld verdwijnt.