recensie

De jongen in de gestreepte pyjama door John Boyne (recensie)

Totaal ongeloofwaardig. Ondanks alle lovende reacties, het feit dat het verhaal leest als een trein en geen moment verveeld, is dat de enige conclusie die ik na het lezen van het boek teleurgesteld kan trekken. De jongen in de gestreepte pyjama neemt zo’n loopje met de historische feiten en maakt van de negenjarige hoofdpersoon zo’n nitwit dat het alle goede bedoelingen van de schrijver onderuit haalt.

John Boyne

De schrijver van het boek, John Boyne, werd geboren in Dublin op 30 april 1971. Hij studeerde Engelse literatuur aan de universiteit in Dublin en creatief schrijven aan de universiteit van Norwich. Toen hij studeerde in Dublin werd zijn eerste werk, korte verhalen, gepubliceerd. Na zijn studie verdiende John de kost met het werken in een boekhandel terwijl hij ’s avonds fanatiek bleef schrijven. In 2000 kwam zijn eerste roman ‘Thief of Time’ uit, de Nederlandse titel van het boek is: ‘Dief van de tijd’. ‘The Boy in the Striped Pyjamas’ (de jongen in de gestreepte pyjama) is het bekendste werk van John Boyne en werd gepubliceerd in 2006. Aanvankelijk was het Boyne’s bedoeling dat dit het een kinderboek zou worden. Toen het af was en ook volwassenen door het verhaal geraakt bleken, kreeg het boek het predicaat ‘ook voor jongere lezers’. Het boek is een echte besteller, wereldwijd zijn er meer dan 5 miljoen exemplaren van verkocht en het boek is in 42 talen uitgegeven. In 2008 verfilmde de regisseur Mark Herman het boek voor Miramax (Disney Studios). John Boyne geeft les in creatief schrijven aan de universiteit van Norwich en schrijft boekrecensies voor The Irish Times en The Irish Book Review.

Samenvatting van het verhaal

Het verhaal speelt zich af in Berlijn, in 1943. De negenjarige Bruno komt op een middag thuis en ziet dat het dienstmeisje, Maria, al zijn spullen aan het inpakken is. Wanneer Bruno zijn moeder vraagt wat dat te betekenen heeft, vertelt zijn moeder dat het gezin (vader, moeder, Bruno en zijn drie jaar oudere zus Gretel) Berlijn gaat verlaten omdat zijn vader promotie heeft gemaakt. De vader van Bruno heeft erg belangrijk werk. Wat voor werk hij precies doet weet Bruno eigenlijk niet precies. Hij weet wel dat de Furie grootste plannen met zijn vader heeft en dat de promotie een direct gevolg is van het feit de Furie in gezelschap van een mooie blonde vrouw bij Bruno thuis is komen eten. Bruno is het niet eens met deze verhuizing. Hij heeft het goed naar zijn zin in Berlijn en heeft allerlei grootse plannen met zijn drie beste vrienden voor altijd. Het nieuwe huis in Oudwis valt ook tegen. Het is lang niet zo groot als het huis in Berlijn en het ligt erg afgelegen, er zijn geen andere kinderen om mee te spelen. Alleen wanneer Bruno op zijn tenen gaat staan en zo door het raam van zijn kamer kijkt, ziet hij ver weg mensen en ook kinderen. Al deze mensen dragen gestreepte pyjama’s iets dat Bruno niet begrijpt. Wanneer Bruno zijn vader ernaar vraagt, zegt zijn vader dat het helemaal geen mensen zijn. Bruno ontmoet in Oudwis een aantal nieuwe mensen: luitenant Kurt Kotler, een ondergeschikte van zijn vader van wie zijn moeder en zuster nogal gecharmeerd zijn, meneer Liszt de thuisonderwijzer en Pavel. Pavel komt ’s middags bij de familie thuis de aardappels schillen en de groenten klaarmaken. Hij helpt Bruno wanneer die op een middag van de schommel valt. Op een avond wanneer luitenant Kotler bij de familie komt eten en Pavel bij het inschenken van de wijn, de fles laat vallen in de schoot van Kotler, reageert de luitenant op een manier die grof is maar waarvan de lezer het fijne niet komt te weten. Op een middag gaat Bruno op ontdekkingsreis. Hij loopt heel ver langs het hek tot hij op een gegeven moment een klein, mager jongetje in kleermakerszit aan de andere kant van het hek zit zitten. De jongen heet Shmuel, hij draagt een gestreepte pyjama. Bruno en Shmuel blijken op precies dezelfde dag geboren te zijn. Ze worden vrienden en zoeken elkaar regelmatig op aan weerszijden van het hek. Op een dag vertelt de vader van Bruno, Gretel en moeder teruggaan naar Berlijn. Vader zal achterblijven in Oudwis. Een paar dagen voor Bruno’s geplande vertrek raakt Shmuel zijn vader kwijt. Op de laatste dag voor het vertrek kruipt Bruno, als een laatst avontuur in Oudwis, onder het prikkeldraad door met de bedoeling Shmuel zijn vader te helpen zoeken.

Ongeloofwaardig

Het heeft iets sprookjesachtig, dat beeld van twee jongetjes ieder aan hun eigen zijde van het prikkeldraad. Geboren op dezelfde dag, allebei klein van stuk (de één wel een stuk magerder dan de andere) en allebei een kaal hoofd tegen de luizen. Twee vergelijkbare jongens maar het noodlot brengt ze in tegenstelde posities: tegenover elkaar, gescheiden door prikkeldraad. Het boek is makkelijk te lezen. De eenvoudige stijl, oorspronkelijk bedoeld voor jongeren, is ook voor volwassenen erg prettig. Nee, je zult je geen moment vervelen. Ergeren, dat misschien wel. Ik ergerde me erg aan de historische onwaarschijnlijk- en onjuistheden. Kinderen van die leeftijd waren in Auschwitz een zeldzaamheid. Driekwart van de mensen die in het vernietigingskamp aankwamen werden direct na aankomst vergast. Alleen mensen die gezond en sterk waren hadden een kleine kans om in de ‘goede’ rij terecht te komen en te werk gesteld te worden. Voor kinderen onder de veertien jaar was die kans nihil. Ik heb gehoord dat er wel eens kinderen gebruikt werden als een soort koerier, berichten van de ene naar de andere kant van het kamp brengen maar ook deze kinderen bleven maar korte tijd in leven. Dat er iemand in het kamp vrijwel dagelijks bij het hek kon gaan staan praten met iemand van buiten het kamp is gewoon onmogelijk, tussen het eerste en het tweede prikkeldraad lag een stuk niemandsland. Zag een bewaker daar iemand in een gevangenisuniform lopen dan schoot die meteen. In en nabij Auschwitz kon je je onmogelijk onttrekken aan de afschuwelijke waarheid over wat er in het kamp gebeurde door de afgrijselijke stank en de vieze zwarte wolken die in de omgeving hing op momenten dat het crematoria op volle toeren werkten. In het boek wordt op geen enkele manier gewag gemaakt van stank of zwarte rookpluimen. Dat Hitler op een etentje bij een onderdaan verschijnt met Eva Braun is eveneens onwaarschijnlijk: het gewone Duitse volk kende Eva Braun niet, zij bleef op de achtergrond omdat Hitler in de ogen van zijn volk onafhankelijk moest blijven. En dan is er nog de tenenkrommende naïviteit van Bruno. Een jongen van negen die niet eens weet in welk land hij woont, een zoon van een nazi die zich blijkbaar volledig heeft weten te onttrekken aan de indoctrinatie van de nazi’s en niet eens weet wat een jood is en hoe ‘men’ in Duitsland over joden denkt. Nee, de positieve aspecten van het boek wegen niet op de ongeloofwaardigheid. Wanneer je Auschwitz tot onderwerp van je verhaal maakt, ben je eenvoudig moreel verplicht de feiten correct te hebben.