recensie

Secreetboek, batement van recepten

Er zijn zo van die vreemde kruidenboeken. Het zogenaamde secreetboek met de naam ' Batement van recepten' is éen van die merkwaardige gebruiksboeken. Het verscheen te Venetië, waarschijnlijk voor het eerst in 1525, als Opera nuova intitolata Dificio di recette , het Gebouw, het edificium, le bâtiment of het Huis der recepten. Het werk bleek al vlug een grote populariteit te genieten en werd in de loop van de zestiende eeuw in geheel Westeuropa verspreid. In deze internationale bekendheid speelde de Franse vertaling een grote rol. Zo was het langs deze Franse vertaling om dat het werk ook in de Nederlanden bekendheid kreeg, waar er ook al snel, naast een Franse versie, een vertaling in het Nederlands in omloop werd gebracht .

Het werk was duidelijk bedoeld om in de praktijk veelvuldig te worden geconsulteerd, gebruikt en verbruikt te worden. Alhoewel het boek herhaalde malen werd gedrukt en dit vermoedelijk in steeds groter wordende oplagen, is het aantal bewaarde examplaren van elke druk dan ook gering. De meeste exemplaren zullen wel zo intens gebruikt zijn dat ze uiteindelijk, beduimeld, los in hun band hangend en 'verbruikt' werden weggegooid. Dit is een lot dat zovele populaire, praktische handboeken is te beurt gevallen. Dat was nu eenmaal de prijs die ze voor het op de dagelijkse praktijk gericht zijn moesten betalen.

Het waren dus vooral practische boekjes die de mensen konden gebruiken. En dan niet alleen voor medicinale doeleinden maar ook om bvb gerief en voorwerpen te maken zoals ' kaarsen die onder water branden' of 'deeg om welriekende paternosters te maken'. Maar ook recepten om een soort kosmetica te fabriceren “zeep voor barbiers die weinig kost' of ' iets om handschoenen te parfumeren' en natuurlijk ook keukenrecepten om te confijten en te confituren.

Een voorbeeld: Om hantschoenen te perfumeren.

Neemt olie van soete amandelen, doetse in een glas met die poederen die hier na volghen, te weten : een weynich muscus, storax (hars van Amberboom, Liquidamber orientalis of van de Styrax officinalis) , calaminta, wortelen van waterlelien, al wel gepulveriseert. Ghi suit dit in dat glas doen, dat welcke ghi suit laten staen, ende confiteren in die sonne den jijt van acht dagen, sorge dragende alle dage die voorscreuen olie met dat poeder om te roeren met een stocxken.
Dan neemt rooswater gemusceIgiaet ende neemt v hantschoenen enc[e maectse seer nat met dat selue water op een telioore, laetse droogen, ende doet drie oft viermael in deser manieren. Ende die laetste mael datse gedroocht sullen zijn, smeertse met die voorscreuen olie, ghi suit sien wat ruecke datse aen nemen sullen.
Noch moecht ghi somwijlen met die selve olie de handen smeeren, si salse saechte ende van goeden ruecke maken.

En natuurlijk wil ik hier ook wat medicinale recepten met planten vermelden:

Teghen verberninghe van vier. (tegen brandwonden)
Neemt die tweede schorsse van vlier, ende doet se in niew was sieden ende in olie van olyue, tot dat-tet derdendeel gemindert is, dan doetse zijgen ende smeerter mede, ghi suit ghenesen of den weedom sal vergaen.
Dus: De binnenste bast van vlier, laten inkoken in water en olie, en de pijn / weedom zal weggaan.

Teghen den hoest ende cortheyt van aseme. (Tegen moeilijke ademhaling)

Neemt drooghe vijghen ende ysope wel gestooten, doetse met rouwen honich sieden, ende drinct dat nuchteren, het sal beteren.
Dus vijgen, hyssop en honing, lijkt me een goed recept, redelijk smakelijk en efficient.

Tegen die treckinge,crimpinge,dunheit van buyken (tegen buikkramp, diarree)

Neemt een schaepshooft, ende doeghet met anijs sieden, dan neemt dat sop ende doeter een half commeken dille toe, ende maect van al een clisterie, dat is goet teghen veel weedommen van die dermen. Voor die schapekop kan ik niet instaan, maar dille en anijs worden nog steeds geadviseerd tegen buikkrampen en gasvorming.

Het batement der recepten, één van de vele, vreemde boeken van lang geleden. Plezierig, vreemd, nuttig? Wie zal het zeggen.