recensie

Heksen, heiligen en hallucinogenen

Dit boek van Rutten is mij uit het hart gegrepen. Het idee dat heksen en heiligen in feite met hetzelfde bezig waren, namelijk spiritualiteit, gezondheid en bewustzijnsverruimende middelen, lijkt mij nogal logisch. Verwonderlijk is wel dat in een bepaalde periode van de geschiedenis heksen omwille van die kennis en gebruik, op de brandstapel terecht kwamen en heiligen op een pied-de-stal. Om dezelfde handelingen werd de ene verketterd en de andere aanbeden. Zowel de 'wijze vrouwen', zoals deze bevolkingsgroep genoemd werd vóór de heksenjacht, als de nonnen en monniken die vanwege hun prijzenswaardige levenswandel als heiligen te boek stonden, waren bekend met de werking op het brein van sommige planten.

Heilige of heks

Waarom werd in de Middeleeuwen de ene vrouw als heilige vereerd en de andere als heks gefolterd? Heksen, heiligen, begijnen en benandanti treffen wij aan op het verdachtenbankje als mogelijke gebruikers van wat we nu drugs noemen. De heks kende de kracht van kruiden en maakte daar gebruik van. Hallucinogene planten stelden haar in staat contact met het bovennatuurlijke te onderhouden en voorspellingen te doen, andere planten kenden zij om genezingen te verkrijgen. Maar ook de religieuzen, de latere heiligen bezaten diezelfde kennis en maakten er op dezelfde manier gebruik van.
Heksen kwamen door hun kennis en gebruik van zinsbegoochelende planten snel in een kwaad daglicht te staan, terwijl heiligen, die ook magie en kruiden gebruikten, en vaak als religieuze simulanten te boek staan, vrijuit gingen en bewondering oogstten.

Magische middeltjes

Met dit boek kunnen we de Middeleeuwse relaties tussen heksen, heiligen en hallucinogenen mogelijk beter begrijpen. Het is een goudmijn voor herboristen en andere kruidenliefhebbers, die op een nuchtere manier het Middeleeuws kruidengebruik willen bestuderen. Heksenzalven, Theriaki, Thymiamata (rookmiddelen) en Trochisci (kruidenkoekjes) uit allerlei geheime geschriften zoals het gezworen boek Liber Juratus passeren de revue. Psychoactieve middelen, om het vriendelijk te zeggen, worden al millennialang door alle volkeren ter wereld zowel voor magische, medische als religieuze doeleinden gebruikt. Vooral planten uit de familie der Nachtschaden zoals Mandragora, Bilzekruid en Doornappel zijn gereputeerde middelen die zowel door artsen, heiligen als heksen veelvuldig en veelzijdig gebruikt geweest zijn. In het boek van Rutten worden deze planten vooral geschiedkundig besproken, waardoor we niet alleen de planten beter leren kennen maar ook een origineel beeld krijgen van bekende en minder bekende Middeleeuwse figuren zoals Hildegard von Bingen, Albertus Magnus en Thomas van Aquino.

Hildegard, heks of heilige of allebei?

Vooral Hildegard wordt nogal onder de loupe genomen. Zij lijkt zeer goed op de hoogte geweest te zijn van de fysiologische werkingen van giftige of hallucinogene planten zoals de Alruin. Zo meent Hildegard dat deze plant omwille van zijn mensachtige vorm van de wortel, meer dan andere kruiden, op een duivelse verleider lijkt en tot magische kunsten en tovenarijen in staat is. Magie, die door de kerk werd verboden maar waar Hildegard toch rotsvast in lijkt te geloven. Had de abdis, haar visioenen (onder invloed van hallucinogenen?) enkele eeuwen later zo exact beschreven, dan was ze waarschijnlijk als heks verbrand geweest.

Vervolging

Rutten schrijft 'dat er in de Middeleeuwen en nog lang daarna, een uitgebreide farmacopee bestond van hallucinogene planten die met magische oogmerken werden gebruikt'. Wie daarvan verstand had werd al snel verdacht van zwarte, duivelse praktijken. De kloosterlingen die hun kruidentuin moesten bijhouden en christelijk waren, hadden weinig last van verdenking. 'Wijze vrouwen, die aan de rand van het bos woonden, kennis van kruiden en zalven hadden, en mensen konden genezen, werden door de geestelijke autoriteiten met argwaan bekeken. En, vormden ook een bedreiging voor de kerkelijke 'goeddoeners'. Engelse geestelijken waren van mening dat ' those who used herbs for cures did so only through a pach with the devil'. Dus, op de brandstapel met die heksen.

Literatuurlijst en tovermiddelen

Het boek bevat ook een uitgebreide literatuurlijst, die niet alleen het betoog van Rutten ondersteund, maar dat voor kruidenliefhebbers en herboristen de poort opent naar nieuwe, oude kennis. Bijvoorbeeld het boek van Marshall 'Zwarte kunst, mythologie en geschiedenis. Atrium 1996.
Naast de literatuurlijst vind je ook een bijlage met veel gebruikte tovermiddelen, van Aconitum tot Verbena. Een overzicht van narcotische en hallucinogene medicijnen uit Middeleeuwse receptuur, van Athanasia magna tot Unguenti Sabbathi en een overzicht van patroonheiligen voor mentaal gestoorden, lijders aan hallucinatie, depressie en waanzin.

Info en andere boeken van Rutten

• A.M.G. Rutten. Heksen, heiligen en hallucinogenen. Erasmus Publishing 2005. ISBN 90-5235-176-7. De schrijver is apotheker en biochemicus.
• De Rx code. Van hiërogliefenrecept tot potjeslatijn. Erasmus Publishing.
• Ondergang in bedwelming. Drugs en giften in het West-Romeinse rijk. 1997