recensie

In de leer bij de Sjamanen

Wat ‘ In de leer bij de Sjamanen’ tot zo'n bijzonder boek maakt, is juist Mark Plotkins fatsoenlijke benadering van de autochtonen en zijn vermogen om als een vriend met de Indianen te werken. Toen Plotkin aan het eind van de jaren zeventig voor het eerst naar het Amazonegebied trok, had hij blijkbaar niet de intentie om een boek te schrijven. Hij werd uitgezonden door de universiteit naar het noordoostelijke Amazonegebied voor etnobotanisch onderzoek naar de toepassing van regenwoudplanten door de verschillende stammen. Omdat hij erheen ging om van de Indianen te leren, kreeg hij de gelegenheid om planten te verzamelen, aan ceremoniën en rituelen deel te nemen, en ervaringen op te doen die voor menig buitenstaander ontoegankelijk bleven. Plotkins bijzondere kwaliteit als etnobotanicus is zijn overtuiging dat hij onder de Indianen de leerling is en zij de leraren.

Mark Plotkin maakt deel uit van de laatste generatie etnobotanici die de kans heeft de Indianen van het Amazonegebied een leven te zien leiden dat in niets verschilt van dat van hun voorouders van duizenden jaren daarvoor. Jagen met in lendendoek geklede mannen die in plantaardig gif gedoopte pijlen bij zich dragen, sjamanen de zieken zien genezen in rieten hutten, het raspende geluid horen als de dorpsvrouwen cassave malen, deze taferelen en geluiden overheersen in de klassieke verhalen van negentiende-eeuwse ontdekkingsreizigers als Charles Waterton, Alfred Russel Wallace en de gebroeders Robert en Richard Schomburgk. Op kleurrijke wijze heeft Plotkin deze ervaringen voor de hedendaagse lezer vastgelegd.

Plantengeschiedenis

Het andere facet dat dit boek zo intrigerend maakt is het uitzonderlijk historisch besef van de auteur. Vaak heb ik het idee gehad dat de beschavingsgeschiedenis kan worden geschreven in termen van het nuttig gebruik van planten, een feit dat maar al te vaak door moderne historici wordt genegeerd of dat buiten hun kennisgebied valt. In The Wonders of Instinct noteerde 19de eeuwse Franse entomoloog Fabre: Geschiedschrijving prijst de slagvelden waarop wij onze dood tegemoet gaan, maar acht het beneden zich over de geploegde akkers te spreken waardoor wij gedijen. Ze kent de namen van de bastaards van koningen, maar is onwetend van de oorsprong van graan.

Dat is ook iets wat mij erg aanspreekt. De hedendaags mens weet wel alles over voetballers, politici en zangers, die zichzelf artisten noemen, maar over planten die tussen de straatstenen groeien, die ook allemaal een geschiedenis van duizenden jaren achter de rug en hebben en zonder meer ons verleden mede bepaald hebben, weten we weinig of niets.

In de leer bij de Sjamanen had niet in een betere tijd kunnen verschijnen. Met de lukrake vernietiging van het milieu en de duizelingwekkende bevolkingsgroei hebben we waarschijnlijk nog maar weinig tijd om de regenwouden en zijn kwetsbare culturen te beschermen. Dit boek vormt een opmerkelijke bijdrage, een betoverend verslag door een begaafd schrijver en scherpzinnig wetenschapper. Plotkin weet het belang van regenwoudplanten en volkeren meeslepend naar voren te brengen. Zijn boek is, wat mij betreft, een klassieker en als zodanig verdient het te worden gelezen door iedereen die belang stelt in botanie, etnobotanie, antropologie, tropische geneeskunde, sjamanisme en tropisch milieubehoud.

Een citaat uit 'In de leer bij de sjamanen

Laat in de middag was het tijd om terug te gaan naar het dorp. Ik vroeg of we een ander pad konden nemen, misschien kwamen we nog andere planten tegen. Zoals altijd bezorgd over zijn uiterlijk, wilde Yaloefuh vlak voordat we het dorp bereikten per se even pauzeren om zich op te knappen. Hij scharrelde rond tussen de struiken en vond wat hij zocht: de zwarte, doornige, platte vruchten van de wihkapu boom, waarmee hij zorgvuldig zijn haar begon te kammen. Daarna zocht hij naar de kroon op zijn werk: de geurige, groene, boonvormige vruchten van de tonka boom. Hij kneep er een paar fijn en wreef de olie uit over zijn kapsel.
De tonkaboon dankt z'n aangename, vanilleachtige geur aan een hoog gehalte cumarine. Cumarine, een toxische, kleurloze, kristallijne verbinding, wordt gebruikt bij de fabricage van zeep en parfums en als grondstof voor andere chemicaliën. In het verleden werd de tonkaboon veelvuldig toegepast om (snuif)tabak te aromatiseren en bij de bereiding van synthetische vanille. In een hoge dosering is cumarine toxisch. Dicumarine, een cumarinederivaat, werd voor het eerst geïsoleerd uit honing-klaver. De stof wordt tegenwoordig synthetisch bereid, dicumarol en in de geneeskunde toegepast als een middel dat de bloedstolling vertraagt. Daar de tonka algemeen is in het noordoostelijke deel van het Amazonegebied en de bonen geplukt kunnen worden zonder de boom te beschadigen, zijn tonkaboonextracten een ideale manier om het oerwoud te benutten voor commerciële doeleinden zonder het ecosysteem geweld aan te doen.

In de leer bij de sjamanen. Dr. Mark J. Plotkin. Elmar.

Ethnobotanische literatuur uit bibliotheek herboristen opleiding

• Amazonian ethnobotanical dictionary. J. Duke, R. Vasquez - 1994.
• Chinese geneeskrachtige planten. De Driehoek - A.P. Dharma - 90 6030 316 4.
• Chinese herbal medicine. D.P. Reid - C.F.W.Publications - 0 7225 1563 4.
• Die Apotheke Manitous H.J. Stammel -. Wunderlich - 3 8052 0406 X.
• Maori Healing and Herbal. Murdock Riley -Viking Sevenseas N.Z.Ltd - 0 85467 095 5.
• Medicinal plants of India S.K. Jain , R. Defillips -. 1991.
• Over de planten der goden. R.E Schultes, A.Hofmann - Spectrumboek 1983 - 90 274 7735 3.
• Plantes medicinales africaines. Ellipses 1989 - 2 7298 8918 3 (2 delen).J.L. Pousset
• Rainforest Remedies. Schors 1996 - R.Arvigo, M. Balick - 90 6378 332 9.
• The healing forest. R.E. Schultes - 1990.