recensie

Boekrecensie: Martin Michael Driessen, 'De pelikaan'

Theaterregisseur en vertaler Martin Michael Driessen debuteerde in 1999 als schrijver met de roman 'Gars' en is sindsdien ook in die hoedanigheid productief gebleken. In november 2017 verscheen zijn roman 'De pelikaan'. De ondertitel van het werk luidt 'Een komedie', maar het is wel een komedie die allengs steeds grimmiger trekjes krijgt. Van een nogal koddige vertelling over het menselijk tekort in een slaperig stadje belandt de lezer gaandeweg in een verhaal over de verwoestingen die een oorlog aanricht.

Boekgegevens

• Auteur: Martin Michael Driessen
• Titel: De pelikaan
• Uitgeverij: Van Oorschot
• Jaar van verschijning: 2017
• ISBN: 978-94-282-8048-9

'De pelikaan' gaat vooral over twee mannen en de telkens veranderende band tussen hen; ze doorlopen zowat het hele spectrum tussen vriendschap en vijandschap, in beide richtingen. De eerste man is Andrej, die in de jaren tachtig postbode is in een saai Kroatisch (op dat moment nog Joegoslavisch) stadje aan de Adriatische Zee. Er is niet veel te beleven en er komen maar weinig toeristen. Andrej is een gefrustreerde jongeman: het lukt hem maar niet een vrouw te krijgen en hij heeft het gevoel dat het leven aan hem voorbijgaat en niemand hem ziet staan.

Kabelspoorbaan

De tweede hoofdpersoon is de oorlogsveteraan Josip, die toezicht houdt op de kabelspoorbaan die van het stadje omhoog voert naar een oorlogsmonument op de top van een berg. Hij is ongelukkig getrouwd en heeft een verstandelijk beperkte dochter, zodat hij er altijd tegen opziet weer naar huis te gaan en vaak een omweg neemt of naar het café gaat. Om zichzelf te troosten begint hij via een contactadvertentie een verhouding met Jana, een vrouw uit Zagreb.

Het is deze buitenechtelijke verhouding die leidt tot het eerste 'contact' tussen Andrej en Josip: Andrej, een enthousiast amateurfotograaf, betrapt Josip en Jana namelijk tijdens een amoureus samenzijn op de berg en maakt daar stiekem foto's van. Vervolgens begint hij Josip daarmee te chanteren.

Gesloten cirkel

Een tijd later ontdekt Josip toevallig dat Andrej regelmatig geld jat uit enveloppen die hij geacht wordt te bezorgen, waarna hij op zijn beurt Andrej gaat chanteren. Zodoende ontstaat er een soort gesloten cirkel tussen de twee mannen, die echter zelf lange tijd niet doorhebben dat ze elkaars kwelgeest zijn.

Maar dat is nog maar het begin van alle ontwikkelingen die ze doormaken. In het vervolg leren ze elkaar nader kennen en ontstaat er een soort vriendschap tussen hen. Intussen staat de sfeer in het stadje steeds meer in het teken van de naderende Balkanoorlog. Serviërs zijn steeds minder welkom en racistische teksten worden gemeengoed. Josip blijft overtuigd democraat, terwijl Andrej heen en weer zwalkt tussen zijn sympathie voor Josip en zijn (niet geheel vrijwillige) contact met een verstokte antisemiet.

Klinkende finale

Wanneer Josip door de vele veranderingen die het slaperige stadje overspoelen zijn baan kwijtraakt en Andrej zijn plaats als operateur van het kabelspoor inneemt zonder hem dat te vertellen, worden de mannen opnieuw elkaars tegenstander. Tot de oorlog het hele plaatsje verwoest en van de kaart veegt.

Maar dan blijkt dat Driessen nog een klinkende finale in petto heeft waarin alles toch weer in een totaal ander perspectief komt te staan en de lezer ietwat duizelig achterblijft.

Aandoenlijk getob

Driessen schrijft prachtig, in een ingehouden-humoristische stijl en met veel mededogen voor het aandoenlijke getob van zijn protagonisten. Er valt zodoende heel wat te lachen. De pelikaan uit de titel symboliseert daarbij de zelfopoffering die het kenmerk is van ware liefde of vriendschap (vroeger dacht men dat pelikanen hun borst openpikten om hun jongen te voeden met hun eigen bloed). Dit verwijst in het verhaal naar de momenten dat iemand opeens steun krijgt van uitgerekend degene van wie hij dat het minst had verwacht.

Ook de kabelspoorbaan met zijn verstrengeld dubbelspoor met een passeerplek in het midden is een fraai symbool: twee levenswegen verlopen parallel, maar juist als de wagons elkaar het dichtst naderen wijken ze even uit elkaar, alsof ze ineens bang zijn dat het van echt contact zal komen. De ene mens zal de andere nooit helemaal kunnen doorgronden.

Kortom, 'De pelikaan' is een soepel geschreven roman die slim in elkaar zit, als een goed geoliede kabelspoorbaan.