recensie

Boekrecensie: 'München 1938' - Robert Harris

In september 1938 vond in de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog een belangrijke gebeurtenis plaats; op de conferentie van München probeerden de Europese grootmachten, met name de Britse premier Neville Chamberlain, de vrede te bewaren. Dat lukte (in ieder geval tijdelijk) door Hitler een deel van Tsjecho-Slowakije te 'gunnen'. Dit is het onderwerp van 'München 1938', geschreven door Robert Harris. Deze historische thriller geeft met een mix van feit en fictie een interessante weergave van de conferentie.

Boekdetails

• Titel: München 1938 (vertaling van 'Munich')
• Auteur: Robert Harris (vertaald door Rogier van Kappel)
• Uitgever: Cargo
• Jaar van uitgave: 2017
• ISBN: 9789023466208
• Aantal pagina's: 320

Hoofdtoneel: de Conferentie van München

Zoals de titel al doet vermoeden, draait het boek om München in 1938. Verschillende Europese grootmachten kwamen hier in september samen voor een conferentie. Om die situatie te begrijpen is het eerst nodig te weten wat er aan die conferentie voorafging.

De reden voor München: agressie en appeasement

Vanaf 1933 was Hitler in Duitsland aan de macht. Hoewel hij met zijn militaire beleid inging tegen de afspraken die na de Eerste Wereldoorlog waren vastgelegd, grepen de geallieerde landen niet in. Ze wilden koste wat kost de vrede bewaren, wat appeasement-politiek genoemd wordt. Als Hitler in 1938 na Oostenrijk ook een deel van Tsjecho-Slowakije bij Duitsland wil voegen, weigert de Tsjecho-Slowaakse president Edvard Beneš echter dit gebied af te staan.

Hier begint het verhaal. De eerste hoofdstukken spelen zich af in Londen, waar premier Chamberlain de Duitse en Tsjecho-Slowaakse onderlinge spanningen gespannen aanziet. Hij vreest namelijk dat die spanningen tot een nieuwe oorlog zouden kunnen leiden, en roept daarom Duitsland op tot diplomatie. Uit die oproep volgt dan in september 1938 de Conferentie van München.

Onderhandelen over een Verdrag van München

Vervolgens is te lezen hoe Hitler, Chamberlain, Daladier en Mussolini namens Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Italië op 29 september 1938 bijeenkomen voor deze conferentie. Chamberlain en Daladier nemen het op voor Tsjecho-Slowakije, maar willen tegelijk ook vrede bewaren met Hitler. Dit maakt hun onderhandelingspositie ingewikkeld.

Literaire weergave van 1938

Tot zover volgt 'München 1938' de historische feiten. Niettemin heeft Harris er ook zaken bij bedacht, of volgens zijn eigen visie weergegeven. Temidden van de diplomatieke conferentie, maakt hij het boek interessanter door twee (verzonnen) hoofdpersonen 'een verhaal in het verhaal' te laten spelen.

Toegevoegde personages

Meestal kijkt de lezer in een hij/zij-perspectief mee met Hugh Legat, een Britse diplomaat en Chamberlains privésecretaris. Legat komt in München weer in contact met zijn oud-studiegenoot Paul von Hartmann. Die laatste werkt voor het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken. Wat dan ook blijkt, is dat Hartmann lid is van een verzetsgroep tegen Hitler. Hartmann wil de Britten overhalen om het verdrag niet te tekenen. Zijn hoop is namelijk dat als er oorlog komt, Hitler door een machtsgreep uit de weg geruimd kan worden. Contact met de Engelse delegatie is niet zonder gevaar: de SS houdt hem nauwlettend in de gaten.

Deze personages verlevendigen het historische verhaal en zorgen voor een interessant perspectief. Door voor het oogpunt van de diplomaten te kiezen, in plaats van de onderhandelende politici, geeft Harris de lezer een blik op het proces achter de onderhandelingen. De inbreng van Hartmann maakt het dilemma concreet: kiest Chamberlain voor toegeven en (tijdelijke) vrede, of voor weigeren en vrijwel zeker oorlog?

Voorbode Tweede Wereldoorlog

De wetenschap dat na München Hitler toch een wereldoorlog zal gaan ontketenen, vergroot voor de lezer het belang van de conferentie in 1938. Tussen de regels door is dit eigenlijk al te lezen; de dominante positie van Hitler is duidelijk merkbaar. De Fransen en Britten kunnen maar weinig uitrichten tegen het verbale geweld van de Führer. Het Verdrag van München is duidelijk niet genoeg om de oorlogszuchtige Hitler te stoppen, wat in het hele boek doorklinkt.

Beschrijving Chamberlain

Toch wordt Chamberlain vrij positief weergegeven. Vaak wordt hij als naïef gezien; iemand die de beloftes van Hitler klakkeloos gelooft. 'München 1938' beschrijft daarentegen een premier die Hitlers verhaal wel degelijk doorgeprikt heeft, maar er in zijn streven naar vrede zich toch blijft inhouden. In die zin geeft het boek Chamberlain enig eerherstel, iets wat misschien ook wel terecht is.

Conclusie

Deze historische thriller is een geslaagde combinatie van feit en fictie. Door Legat en Hartmann in het verhaal op te nemen, wordt de Conferentie van München vanuit een origineel perspectief bekeken. Daarnaast gebruikt Harris zijn eigen interpretatie van de gebeurtenissen om het verhaal minder 'droog' en feitelijk te maken. De meeslepende schrijfstijl zorgt ervoor dat de lezer zich als het ware zelf aanwezige voelt van de onderhandelingen met Hitler, waardoor de gebeurtenissen richting de Tweede Wereldoorlog verhelderd worden. Ook al is de afloop al bekend, deze factoren maken het plot in 'München 1938' spannend tot het eind.