recensie

Boekrecensie: Selma - Carolijn Visser

Aan Hitler ontsnapt, gevangene van Mao. Dat is de ondertitel van het boek Selma van Carolijn Visser. Het boek geeft een bijzonder inkijkje in het leven van Selma Vos, de enige Nederlander die in China woonde tijdens de beruchte campagnes van Mao waarbij miljoenen mensen het leven lieten. Het boek beschrijft aan de hand van brieven van Selma naar haar vader hoe zij en haar gezin leefden onder het schrikbewind van Mao en uiteindelijk gearresteerd worden. Schrijfster Carolijn Visser schetst een indrukwekkend en somber beeld van de grote parades op het Plein van de Hemelse Vrede, de grauwe sfeer in Peking, de grote hongersnood, de heropvoeding van stedelingen door de boeren en de radicale Rode Gardisten die alles wat westers of niet-communistisch was afkeurden en kapotmaakten.

Recensie Selma:

• Gegevens van het boek
• Het verhaal
• Wat opvalt aan dit boek
• Een indrukkend inkijkje op het China van Mao
• Communisme in Nederland
• Hoe het boek ontstond
• Afstandelijke schrijfstijl maakt inleven moeilijk
• Pas in de tweede helft wordt het boek spannend
• Fragmenten die het boek typeren
• Aanrader of niet?

Gegevens van het boek

• Titel: Selma
• Ondertitel: Aan Hitler ontsnapt, gevangene van Mao
• Schrijfster: Carolijn Visser
• Uitvoering: Paperback, 287 pagina’s
• Uitgever: Uitgeverij Augustus
• 1e druk: september 2016
• ISBN: 978-90-450-3620-5

Het verhaal

In de Tweede Wereldoorlog weet de Joodse Selma Vos ternauwernood aan de dood ontsnappen. Bij een razzia worden zij en haar ouders opgepakt en op de trein naar Westerbork gezet. Er blijft een deur openstaan en Selma en haar vader springen uit de rijdende trein. Haar moeder durft dat niet en blijft zitten; een week later wordt ze in Sobibor vergast. Na de oorlog hertrouwt haar vader vrij snel met Corrie. Selma moet weinig van haar hebben en gaat studeren in Cambridge, expres ver van huis. Daar ontmoet ze de Chinese Chang Tsao. Ze trouwen, gaan samen in Cambridge wonen en als Chang een baan krijgt in Hong Kong, verhuizen ze daarheen met hun zoontje Dop. Een paar maanden na de geboorte van hun dochtertje Greta besluiten ze naar China te vertrekken. Ze zien een gouden toekomst in het door de communisten bevrijde land. Maar het China van Mao blijkt lang niet zo ideaal te zijn als ze waarschijnlijk ooit dachten. Ze maken diverse beruchte campagnes van Mao mee: Laat Honderd Bloemen Bloeien, de Grote Sprong Voorwaarts en de Culturele Revolutie. Miljoenen mensen sterven tijdens deze campagnes, waarvan velen door hongersnood, maar ook door zware mishandelingen en zelfmoord. De meeste buitenlanders zijn dan allang het land uit; Selma is zelfs de enige Nederlander die dan in China woont. Dit boek vertelt hoe het Selma en haar familie vergaat.

Wat opvalt aan dit boek

Een indrukkend inkijkje op het China van Mao

Het boek geeft een indrukwekkend inkijkje in de Chinese maatschappij ten tijde van Mao. Het beeld dat Carolijn Visser schetst is grijs, grauw, rauw en deprimerend. Er is nauwelijks eten verkrijgbaar, het is verboden kritiek te hebben en buren verraden elkaar, zodat je je mond niet meer kunt opendoen. De hoogste partijfunctionarissen kukelen van hun voetstuk en belanden in de gevangenis. Familie in het buitenland hebben is al een reden om in elkaar geslagen te worden, mensen worden vermoord om hun contra-revolutionaire denkbeelden en iedereen leeft in angst.

Communisme in Nederland

Het boek geeft ook inzage in de communistische en maoïstische beweging in Nederland. De Kommunistiese Eenheidsbeweging Nederland (KEN), die later de SP werd en geleid werd door Daan Monjé, blijkt te zijn gesponsord door China. De invloed van Mao op de SP was groot: de bijeenkomsten begonnen altijd met (zelf)kritiek, naar het model van Mao. De maoïsten wilden er niets van weten dat er onder het bewind van Mao zoveel doden waren gevallen en velen tot zelfmoord waren gedreven. Het was echter wel bekend. Jan Marijnissen, die Daan Monjé na diens dood opvolgde, heeft nooit willen ingaan op vragen over het maoïstische verleden van de SP.

Hoe het boek ontstond

Carolijn Visser, de schrijfster van het boek, ontmoette Selma’s kinderen in de pauze van een lezing die zij gaf. Zij vertelden haar over hun Nederlandse moeder Selma, die in 1950 met hun vader meeging naar China. In 2012 gaven ze haar de brieven die Selma gedurende de jaren in China naar hun grootvader in Nederland stuurde. Die brieven vormden de basis van dit boek, aangevuld met de verhalen van Dop (zijn Chinese naam is Tseng Y) en Greta.

Afstandelijke schrijfstijl maakt inleven moeilijk

Het boek is heel afstandelijk en beschouwend beschreven, waardoor de emoties niet bepaald van de pagina’s springen. Dat komt onder andere door de wat passieve en gissende schrijfstijl. Voorbeelden hiervan:

‘Het zal Max Vos gerustgesteld hebben dat er een Nederlander in de buurt van zijn dochter woonde.’
‘Voor Selma kan het geen prettig nieuws geweest zijn dat Pauli zou vertrekken.’
‘Selma zal regelmatig gedacht hebben aan haar jeugd in IJmuiden.’

Door deze afstandelijkheid komt Selma weinig sympathiek over: stug, stijf, afstandelijk. Wellicht geheel ten onrechte, want in de brieven aan haar vader schemert een veel losser persoon door: ‘De temperatuur is op het moment bar, die schommelt tussen de 32 en 38 graden en ’t is er vreselijk vochtig bij, zo vochtig dat de beddenkussens helemaal muf ruiken.’ Zo’n brief roept eerder een beeld op van een Joop ter Heul-achtig meisje.

Pas in de tweede helft wordt het boek spannend

Diezelfde emotieloze, beschouwende schrijfstijl zorgt ervoor dat het vrij lang duurt voordat het verhaal je in zijn greep krijgt. Maar dat moment komt wel! Vanaf bladzijde 178, als Selma’s familie een huiszoeking krijgt, wordt het spannend en kost het moeite om het boek weg te leggen. Wat een narigheid daar in China! Het is bizar om te lezen wat voor sfeer er in Peking hing: een totale angstcultuur, niemand durfde hardop zijn mening te uiten, want mensen verraadden elkaar voortdurend. Niemand verzette zich ook, ondanks al het leed dat hen werd aangedaan.

Fragmenten die het boek typeren

“Voordat ze iets konden zeggen, zwaaide de deur open en dromde een tiental in blauw en groen geklede mensen de woning binnen. ‘Wij komen een huiszoeking doen!’ kondigde een van hen aan. ‘Wij verzamelen bewijzen voor de misdaden van Tsao Ri Chang en zijn buitenlandse vrouw.’ Het waren Rode Gardisten van het Psychologisch Instituut. Greta en Dop kenden hen. De meesten waren met Chinees Nieuwjaar nog langsgekomen om hun geluk te wensen.”

“Eén keer ging Yvonne bij Selma op bezoek, een schokkende ervaring [...]. ‘Het was verschrikkelijk hoe Selma woonde. Aan zo’n groezelige binnenplaats waar allemaal Chinese families zaten. Ontzéttend treurig. En dan te bedenken dat ze uit Hong Kong kwamen. Daar had haar man een goede baan gehad!”

“Iemand verwees Dop naar een gebouw, hij werd verwacht. Hij betrad een kamer waar een stuk of vijftien mensen bijeen waren. Zodra ze hem in het oog kregen begonnen ze met van woede vertrokken gezichten tegen hem te schreeuwen. ‘Jouw moeder wilde haar straf ontlopen!’ ‘Je moeder was een verrader.’ ‘Jij bent de zoon van een verrader.’

Aanrader of niet?

Selma is zeker de moeite waard om te lezen. Je moet er even inkomen, maar je leert veel over het China ten tijde van Mao. Het laat je inzien dat zelfs de mooiste ideologie een ramp kan worden als het radicaliseert. En het laat je beseffen hoe goed je het zelf hebt, in onze Nederlandse maatschappij vol overvloed.