recensie

Boekrecensie: 'Een botsing op het spoor', Joris van Casteren

Voor de meeste mensen zijn aanrijdingen met treinen een verschijnsel waar ze als reiziger incidenteel mee geconfronteerd worden en dat vooral overlast geeft. In de spoorwegberichten verschijnen ze onder het kopje 'ongeplande stremmingen' als 'aanrijding met een persoon' of 'aanrijding met een voertuig'. Je wordt er misschien even stil van, denkt aan de slachtoffers en hoopt dat het oponthoud niet al te lang zal duren. Sommigen reageren boos of cynisch: waarom moet dit nou net gebeuren nu ik op weg ben naar een belangrijk sollicitatiegesprek? Slechts weinigen vragen zich ooit af wat zo'n ongeluk allemaal in gang zet en hoeveel mensen er direct of indirect mee te maken hebben.

Boekgegevens

• Auteur: Joris van Casteren
• Titel: Een botsing op het spoor
• Uitgeverij: Querido Fosfor
• Jaar van verschijning: 2017
• ISBN: 978-90-214-0847-7

Joris van Casteren heeft de moeite genomen uitgebreide research te doen naar één specifiek ongeluk op het spoor, dat plaatsvond op 28 november 2016 op de overweg met de Sionsweg in Nijmegen, een stuk ten zuiden van station Nijmegen Heyendaal. Op die dag had de Veolia-trein van Nijmegen naar Venlo een aanrijding met twee vrouwen en vijf honden. Slechts één van de honden overleefde het ongeluk, de vrouwen en de vier andere dieren vonden de dood.

Perspectiefwisseling

Van Casteren beschrijft de gebeurtenissen op die noodlottige ochtend nauwgezet, in een kale, documentaire stijl, met vooral veel aandacht voor de feiten. Het verslag is chronologisch van opzet en het perspectief wisselt voortdurend, alsof we naar een documentaire kijken waarin de camera telkens op een nieuwe scène wordt gericht.

Als het boek begint, kijken we mee met de machinist van de trein. We volgen de routinehandelingen die hij uitvoert nadat hij in alle vroegte is opgestaan, zachtjes om zijn vrouw niet te wekken. Daarna maken we kennis met een aantal reizigers die in de trein stappen en hun beoogde reisbestemming. Als de aanrijding heeft plaatsgevonden en het vervoerbedrijf en de hulpdiensten zijn gealarmeerd, verspringt het perspectief opnieuw.

Chaos

We krijgen te horen hoe een aantal getuigen - de passagiers, maar ook enkele wachtenden voor de spoorwegbomen - het ongeluk hebben ervaren. Sommigen zijn in staat de situatie heel zakelijk te bekijken, anderen zijn helemaal van slag, mede afhankelijk van wat ze al dan niet van de chaos op de overweg hebben meegekregen. Vervolgens krijgen we de verhalen van de medewerkers van de uitvaartonderneming en de opgeroepen politiemensen te horen. De zoektocht naar de identiteit van de slachtoffers begint. Het eerste aanknopingspunt is een inderhaast achtergelaten auto in de buurt van de spoorwegovergang.

Aan de hand van het kenteken worden de overledenen geïdentificeerd. En dan volgen mettertijd de verhalen van de verbijsterde familieleden. Langzaam ontvouwt zich een drama dat gaandeweg steeds bizardere trekken krijgt. Er blijkt sprake te zijn van zelfdoding, het was dus geen ongeluk. Maar dat roept meteen nieuwe vragen op. Waarom wilden deze twee vrouwen dood? Hebben ze het besluit samen genomen of heeft een van tweeën de ander overgehaald? En waarom wilden ze hun honden meenemen in de dood?

Gemengde gevoelens

Van Casteren stelt dit soort vragen niet expliciet, maar presenteert stapje voor stapje de feiten in de volgorde waarin ze tijdens het detailonderzoek naar voren komen. Zo kan de lezer zich zelf een beeld vormen dat geleidelijk steeds completer en scherper wordt. Deze consequent neutrale opstelling werkt bij een beladen onderwerp als dit erg goed. Er wordt mee vermeden dat het een op sensatie belust, 'gekleurd' verhaal wordt.

Praten en schrijven over een dergelijk onderwerp roept namelijk altijd gemengde gevoelens op. Het beleid van de NS is om zoveel mogelijk over aanrijdingen met treinen te zwijgen en ze uit de publiciteit te houden om kopieergedrag te voorkomen. Verder vinden sommige mensen het getuigen van een ongezond soort nieuwsgierigheid om je in dit soort akelige zaken te verdiepen.

Anderzijds zal iedereen die met een zelfdoding op het spoor wordt geconfronteerd zich wel eens hebben afgevraagd wat de achtergronden van dit soort incidenten zijn. Voor een trein springen is niet iets wat je zomaar doet; je moet uitzichtloos wanhopig zijn om zover te komen. Wat moet er aan zo'n wanhoopsdaad vooraf zijn gegaan om die ultieme psychische toestand te bereiken? Als we daar meer over weten, zou dat inzicht kunnen helpen om in de toekomst althans sommige zelfdodingen te voorkomen.

Psychische nood

Zo bezien staat deze gedetailleerde beschrijving van één specifiek geval ook plaatsvervangend voor die ruim tweehonderd andere gevallen van zelfdoding op het spoor die ieder jaar plaatsvinden. Door ons ervan bewust te worden hoe de directe omgeving van mensen in psychische nood functioneert en hoe daar wordt gereageerd op de signalen die al of niet worden opgepikt, kunnen we meer begrip krijgen voor de complexe voorgeschiedenis van dit soort incidenten - een voorgeschiedenis die soms tientallen jaren beslaat.

In het hier beschreven geval van de gelijktijdige dood van twee vrouwen en vier van hun honden leek een tragische afloop haast voorgeprogrammeerd. Wie alle aspecten van de situatie had gekend, zou hebben gezien dat er hier sprake was van een accident waiting to happen. Hulde aan Joris van Casteren voor zijn nauwgezette, integere werk en het adembenemende verslag dat hij, zonder enige vorm van sensatiezucht, heeft gemaakt van een familiedrama dat de lezer sprakeloos achterlaat.