recensie

Als dit een mens is: het debuut van Primo Levi

De debuutroman van Primo Levi "Als dit een mens is" is een indringend verslag van de gebeurtenissen in Nazi concentratiekampen. Levi heeft alles aan den lijve ervaren. Toch is het geen boek waar de razernij van afspat. Door het leven in de kampen voor zich zelf te laten spreken en daarover te reflecteren ontstaat een onthutsend beeld van een hel op aarde.

Eerste uitgave

Se questo è un uomo (Als dit een mens is) is de debuutroman van de Italiaans-Joodse auteur Primo Levi (1919-1987). Het verscheen voor het eerst in 1947 maar kreeg pas grotere bekendheid nadat het in 1958 opnieuw werd uitgegeven door een grotere uitgever.

Het verhaal van Primo Levi

Het boek is een verslag van de gruwelen in de Nazi concentratiekampen in WO-II. Levi had ze aan den lijve ervaren. Als verzetsstrijder wordt hij in 1943, op 24-jarige leeftijd, door een SS-patrouille opgepakt. Het boek opent met deze biografische gebeurtenis. Hij wordt op transport gezet en na een periode in een doorgangskamp te hebben doorgebracht belandt hij uiteindelijk in het concentratiekamp Auschwitz. Door een reeks van toevalligheden ontsnapte hij aan de dood in gaskamers of door ontberingen. Van de 650 mensen waar het verslag mee begint, overleven er slechts drie. Vrij snel na de bevrijding begint Levi met het schrijven van zijn eerste boek.

Als dit een mens is is een getuigenis van de onvoorstelbare ellende in de concentratiekampen. Het is ook een poging om te begrijpen wat de kampen met een mens doen; wat blijft er in zulke omstandigheden van een mens over? Levi barst niet uit in razernij en strooit met niet boodschappen van schuld en schaamte. Hij blijkt in staat het leven in de kampen voor zich zelf te laten spreken. In een welhaast zakelijke maar indringende stijl vertelt Levi over zijn belevenissen. Maar een louter journalistiek verslag is het ook niet omdat Levi zich constant afvraagt wat er nu eigenlijk aan de hand is. Hij ziet soms een mens om zich heen die als mens overeind blijft en dat geeft hem de kracht om in elk geval in zijn hoofd een zekere afstand te houden tot de hel om hem heen.

Concentratiekamp als de hel

Het Lager is de naam die het concentratiekamp in dit boek krijgt. Het is een naam uit een andere taal. Leven in het Lager is leven in een andere wereld. Regelmatig grijpt Levi terug op de hel zoals Dante die beschreven heeft, om enigszins te begrijpen wat hem overkomt. De hel van het Lager heeft zijn eigen wetten, wetten waaraan de bewoners zich volledig ondergeschikt maken. Het is geen ongestructureerde ellende. Het is juist een ellende met strenge wetten en regels, met rangen en standen. Levi schrijft: “Wie doodt, is een mens, wie onrecht doet of lijdt, is een mens; geen mens is hij die elk gevoel van grenzen verloren heeft en zijn bed deelt met een lijk.” Overleven is goed. Alles staat in het teken van het overleven.

Het mechanische, levenloze leven in het Lager wordt door Levi met veel oog voor detail beschreven. Zowel het slachtoffer als de dader komen aan bod. Mede daardoor roept zijn verslag vragen op naar wat de mens voor een wezen is. Zeker, het is een verhaal over mensen in zeer extreme situaties, maar het is nog steeds een verhaal over de mens. Levi is in staat om het leven in een concentratiekamp zo te vertellen dat iets van dat wat binnen de poorten van de hel gebeurt, doordringt in het hart en hoofd van mensen die daar nooit zijn geweest.

In het dagdagelijkse leven weigeren we maar al te vaak geloven dat de mens wreed, egoïstisch en dom is, of kan zijn. Alle gewoontes, in gedrag en denken, die de menselijke beschaving uitmaken, vervallen echter tot een doodse stilte wanneer een mens de hel binnenstapt.

Gegevens

• Titel: Is dit een mens
• Auteur: Primo Levi
• Jaar: 2014
• Uitgever: J.M. Meulenhoff
• ISBN: 9789029086110