recensie

Boekrecensie: Kinderzimmer, vertaald als De kinderbarak

"De kinderbarak" is de Nederlandse titel van het oorspronkelijk Franse boek geschreven door Valentine Goby onder de Duitstalige titel "Kinderzimmer". Het boek handelt over de twintigjarige Mila die naar kamp Ravensbrück in het noorden van Duitsland wordt gedeporteerd. Na een tijdje blijkt dat Mila zwanger is. Uit angst voor represailles, folteringen, experimenten of een verplichte abortus verzwijgt ze haar zwangerschap en gaat ze die zelfs negeren. Totdat het kindje geboren wordt …

Kinderzimmer: inhoud

Opgepast: spoilers!
Wereldoorlog II, april 1944. De twintigjarige Française Suzanne Langlois werkt voor het verzet. Ze codeert geheime boodschappen met behulp van muzieknoten. Ze heeft een eenmalige seksuele relatie met een gewonde verzetsstrijder die bij haar wordt ondergebracht. Dan wordt Suzanne, die vanaf dan Mila wordt, opgepakt en afgevoerd naar kamp Ravensbrück. Nu ja, zij weet niet dat het een kamp is, zij weet niet dat het Ravensbrück is en ze weet ook niet waar ze zich juist bevindt. Ze weet alleen dat ze uren heeft moeten lopen en dat ze nu in een vreemde wereld is terecht gekomen. Een wereld waar ze de taal niet begrijpt, waar mensen als beesten worden behandeld. Een wereld waar hard moet gewerkt worden, zonder morren, zonder ophouden.

Langzaam maar zeker vindt ze haar plaatsje in deze vreemde wereld. Ze probeert zo weinig mogelijk op te vallen. Tot ze het niet meer ziet zitten en wil sterven. De Poolse Teresa schudt haar wakker. Ze sluit een deal met het leven en de dood. Het lot beslist dat ze moet leven en daar gaat ze dan ook voor. Wanneer blijkt dat ze zwanger is, houdt ze ook dit verborgen. Meer nog, ze negeert de zwangerschap. Ze weet ook niet wat het inhoudt om zwanger te zijn, hoe een bevalling verloopt, hoe ze een kindje moet grootbrengen. Haar moeder pleegde zelfmoord toen ze acht jaar was. Ze heeft dus heel haar jonge leven de wijze raad van een vrouw moeten missen. Ze is bang dat de Duitsers haar kind zullen afnemen of dat ze proeven op haar of haar kind zullen doen. Voor haar medebewoners van haar barak kan ze haar zwangerschap uiteindelijk niet meer verborgen houden. Tot haar verbazing is iedereen extra lief voor haar. Ze bezorgen haar lichter werk in het naaiatelier, stelen kleine dingetjes voor de baby en geven haar extra voeding door te besparen op hun al schaarse rantsoen. Op een dag breekt haar water in het naaiatelier en komt de baby ter wereld. Baby James komt in de Kinderzimmer terecht. Later zal blijken dat haar zwangerschap uiteindelijk haar leven heeft gered.

Kinderzimmer wordt De kinderbarak

Het oorspronkelijke Franse boek met een Duitstalige titel "Kinderzimmer", geschreven door Valentine Goby werd in het Nederlands vertaald en op de markt gebracht met als titel "De Kinderbarak". Spijtig dat de oorspronkelijke titel niet werd bewaard, want dit is de officiële naam van de barak waar de baby's verbleven in Ravensbrück.

Gegevens voor Kinderzimmer

• Titel: Kinderzimmer
• Auteur: Valentine Goby
• Uitgeverij: Editions Actes Sud
• Datum Uitgave: augustus 2013
• Categorie: fictie met historische achtergrond

De stijl van het boek

Het boek is helemaal geschreven in korte, hortende zinnen vanuit het oogpunt van Mila. Mila die het Duits niet begrijpt, die niet weet waar ze terecht is gekomen. Mila die bang is, Mila die het koud heeft, die pijn heeft. Het boek is helemaal in het heden geschreven, zodanig dat we meegaan in de onwetendheid van Mila en alles samen met haar ontdekken. Men begint dus bij het begin, maar het hoofdpersonage kent het einde.

Voorwoord

Het boek wordt opgedragen aan Jean-Claude Passerat, Guy Poirot en Sylvie Aylmer, enfants de Ravensbrück (kinderen van Ravensbrück). Deze kinderen zijn drie van de Franse kinderen die in Ravensbrück werden geboren en die het geluk hebben gehad er levend te zijn uit gekomen. Verder ook aan Marie-Jo Chombart-de-Lauwe, de Franse kinderverzorgster in Ravensbrück, die Valentine Goby ontmoet heeft. Zij heeft veel met haar gepraat en een groot deel van haar boek op haar verhaal gebaseerd. Marie-Jo Chombart-de-Lauwe heeft ook haar boek nagelezen en er kanttekeningen bijgemaakt. Foto's van onder andere Marie-Jo Chombart de Lauwe zoals ze nu is, zijn te vinden in het boek van de Franse fotografe Marie Rameau.

In het voorwoord zijn we in een middelbare school, waar een oude vrouw een voordracht geeft over wat ze heeft meegemaakt in Ravensbrück. Maar haar gebruikelijke voordracht zal verstoord worden door een vraag van een laatstejaarsstudente "Wanneer hebt u beseft dat u in Ravensbrück was?". Tja, wanneer en hoe besef je zoiets? Voor de eerste maal zal de voordracht verteld worden als een belevenis, de oude vrouw zal teruggaan naar het prille begin en de studenten meenemen in haar verhaal zoals zij het heeft meegemaakt toen.

Valentine Goby

Valentine Goby is nog vrij jong. Ze werd geboren in 1974 in Grasse (Frankrijk). Ze woonde na haar studies op Sciences Po gedurende drie jaar in Azië, waar ze werkte met straatkinderen. Ze is auteur en heeft al heel wat boeken voor volwassenen en ook jeugdboeken op haar palmares. Tevens geeft ze conferenties op Sciences Po, een internationale universiteit in Frankrijk. Andere boeken van haar zijn:

• La note sensible (Gallimard)
• L'échappée
• Qui touche à mon corps je le tue
• Banquises
• Méduse
• heel wat boeken ook met Azië als thema

Voor Kinderzimmer ontving ze een tiental prijzen, waaronder de "Prix des Libraires", de belangrijkste boekenverkopersprijs in Frankrijk. Voor dit boek heeft Valentine Goby zich heel wat vragen gesteld. Mocht ze dit boek wel schrijven? Waarom heeft niemand van de getuigen een boek geschreven? Was zij wel de aangewezen persoon om dit boek te schrijven? Ze is geen historicus, geen getuige, ze heeft het zelf niet meegemaakt.

Kamp Ravensbrück

Vernietigde archieven en brieven geschreven met urine

Veel is er over Kamp Ravensbrück niet geweten, want er zijn geen archieven voor dit kamp teruggevonden. Deze werden eind maart 1945 door de SS verplaatst of vernietigd. Bijna alles wat we weten over het kamp komt van getuigenissen van mensen die er gezeten hebben. Zo zijn er onder andere de brieven van Krystyna Czyz-Wilgat. Zij zat vast in Ravensbrück en slaagde er in om brieven uit het kamp te krijgen. Deze brieven waren geschreven met urine. De urine droogde op en werd onzichtbaar. Om de brieven te lezen, moest hij verwarmd worden. Dankzij deze brieven konden de mensen buiten het kamp op de hoogte worden gesteld van de medische experimenten die in het kamp op de vrouwen werden uitgevoerd. De brieven van Krystyna Czyz-Wilgat werden door haar familie gedoneerd aan het Lublin Museum in Polen. Deze brieven zijn belangrijke historische getuigenissen.

Oorspronkelijk vrouwenkamp

Kamp Ravensbrück was oorspronkelijk een vrouwenkamp. Met de bouw ervan werd in 1939 begonnen. Vanaf 1941 was er ook een afdeling voor mannen en in 1942 kwam er nog een kamp voor de heropvoeding van tienermeisjes bij. Er zouden in totaal zo'n 130.000 vrouwen zijn gepasseerd. In 1944, de tijd van het verhaal, zaten er zo'n 40.000 vrouwen. Oorspronkelijk was het een werkkamp. Vrouwen werden er tewerkgesteld in de Siemensfabrieken, in de naaiateliers waar kleren en schoenen voor de SS werden gemaakt, in de landbouw en in de wapenindustrie. Tegen het einde van de oorlog werden er twee gaskamers gebrouwd en werd het ook een vernietigingskamp.

Zwangere vrouwen en de Kinderzimmer

Tot 1944 werden zwangere vrouwen tot acht maanden geaborteerd. Er werden ook proeven gedaan op hen en op hun baby's. In 1944 werd dan plots een Kinderzimmer ingericht. Een armzalige barak met twee bedden boven elkaar waar de talrijke baby's naast en door elkaar werden gelegd. De levensverwachting van de baby's was niet meer dan drie maanden. Er liepen ratten rond, de baby's hadden amper kleren, ze droegen dezelfde luier veel te lang en werden in leven gehouden door borstvoeding. Wanneer hun eigen moeder geen melk had of stierf, werd de taak overgenomen door een andere vrouw. Wanneer er een baby stierf, kregen ze in de Kinderzimmer een doosje babymelk. Tenminste, als er bij de Duitsers geen kat had gejongd, want dan kregen de kittens voorrang. De vrouwen onderling waren heel solidair. Ze zorgden voor elkaar en probeerden kleinigheidjes voor elkaar en de baby's te stelen tijdens hun werk. Een lapje stof, een stukje zeep, wat aardappelschillen, soms zelfs een boek. In Ravensbrück zouden tussen de 800 en de 500 kinderen geboren zijn. 31 baby's zouden Ravensbrück overleefd hebben. Onder hen drie Franse kindjes, waar dit boek aan is opgedragen. De Kinderzimmer was eigenlijk een aberratie. Waarom werden er in een vernietigingskamp plots energie gestoken om kinderen in leven te houden?

Kamp Ravensbrück nu

Van Ravensbrück blijft nu niet veel meer over. Wat bomen, wat gebouwen. Kamp Ravensbrück ligt in Mecklenburg-Vorpommern, in Brandenburg, zo'n 100 kilometer ten noorden van Berlijn. Het kamp ligt inderdaad naast een meer, zoals het in het boek beschreven is, en niet ver van de Havel. Aan de andere kant lag een mannenkamp. Het kamp kan bezocht worden. Er staat nu een mooi, ingetogen monument van Will Lammert voor.

Meer lezen over Ravensbrück?

Wie nog meer wil lezen over Ravensbrück kan het Franse boek "J'ai donné la vie dans un camp de la mort" van Madeleine Aylmer-Roubenne lezen. In het Nederlands vind je verwijzingen naar Ravensbrück in gedichten van Sonja Prins, onder andere in de dichtbundels "De Groene Jas" uit 1949 en in "Brood en Rozen" uit 1953. Onder http://www.actes-sud.fr/catalogue/litterature/kinderzimmer vind je een aantal interviews van France Culture met Valentine Goby over haar boek Kinderzimmer. Een aanrader voor wie het Frans een beetje machtig is. Ze spreekt heel traag en duidelijk.

In Amsterdam vind je op het Museumplein sinds 1975 eveneens een monument voor de vrouwen van Ravensbrück.