mijn kijk op

Oliver B. Bommel en een ingekaderd beeld

De verhalen van Nederlands schrijver en tekenaar Marten Toonder (1912-2005) zijn nog steeds populair. In november 2014 verscheen in het Duits het verhaal "Plattwalzer" en jaarlijks verschijnen zes delen van de reeks "Alle verhalen van Olivier B. Bommel en Tom Poes" van uitgeverij De Bezige Bij in Amsterdam. Vier keer per jaar verschijnt het blad "Toondertijd" van de Marten Toonder Verzamelaars Club (MTVC) én in november 2015 verschijnt de tweetalige editie "De pijpleider" in het Gronings en het Nederlands. De Groningse titel luidt: "Tom Koater en de Pieplaaider". Mensen zijn nog steeds geïnteresseerd in het werk van Toonder. Niet alleen de verhalen zijn interessant, zelfs over één afbeelding valt veel te vertellen, is veel te zien én valt veel te overdenken. Voor iedereen die de tijd ervoor neemt.

Grande Tour

De wereld draait steeds sneller, ondanks dat de snelheid van onze planeet nog hetzelfde is als vijftig jaar geleden. Consumptie van cultuur, met kleine c, is oppervlakkiger en is in tijdsbesteding korter geworden. Het lezen van een goed boek of een hoogstaand stripboek zit er bij een groot deel van de jeugd niet meer in. Tijd wordt nu besteed aan het spelen van computerspelletjes, het bekijken van korte filmpjes op YouTube en snelle communicatie met generatiegenoten via iPhones. Voor het aandachtig kijken één schilderij of één stripplaatje hebben ze geen tijd meer voor. Dat is wel anders geweest. Van de laat 18de eeuw tot begin 20ste eeuw gingen jongeren uit de gegoede klassen een paar jaar op reis door Europa om Cultuur op te doen, bij voorkeur in Italië. Tijdens zo’n Grande Tour werden musea bezocht waar topstukken hingen van Nederlanders als Anthonie van Dijck, Rembrandt van Rijn, Frans Hals, Jan Vermeer en Vincent van Gogh. In de twintigste eeuw kregen ook arbeiderskinderen het beter en werden er vanaf de jaren veertig boeken gelezen en strips verslonden, bijvoorbeeld de avonturen van Tom Poes en heer Bommel. Wij, levende in de 21ste eeuw, kunnen vrij eenvoudig onze eigen virtuele reis maken, onze eigen grand tour, langs de hoogtepunten van grootmeesters der tekenkunst en vertelkunst. We moeten alleen de tijd ervoor nemen.

De tuttelwurm (1968)

De getoonde afbeelding is er één met heer Bommel, wandelend richting een hunebed. Met op de achtergrond de contouren van Bommelstein. Verder nog een prachtige bloeiende boom en op de voorgrond dor hout en een paar stenen. Het beeld maakt onderdeel uit van het 125ste verhaal getiteld “De tuttelwurm” en dit verscheen voor het eerst in het NRC Handelsblad van 12 september tot en met 12 november 1968. In dit jaar werd de eerste Europese satelliet gelanceerd, Robert F. Kennedy in Los Angeles vermoord (broer van John F. Kennedy) en waren er presidentsverkiezingen in de Verenigde Staten waarbij de Republikein Nixon won. Marten Toonder verblijft dan al weer drie jaar in Ierland, waar hij in 1965 naartoe is verhuisd. Het zijn roerige tijden.

Megalitische bouwwerken in Drenthe

Wat het meest opvalt aan het ingekaderd beeld is de grote steen, rustend op een aantal kleinere stenen. Door heel Europa zijn deze megalithische bouwwerken te vinden, waarbij de Griekse woorden mega en lithos staan voor groot en steen. In Ierland is Newgrange de bekendste prehistorische site van het land. Het is een enorm ganggraf, ongeveer gebouwd rond 3200 v.Chr. In Nederland zijn de hunebedden de overblijfselen van de trechterbekercultuur, genoemd naar de karakteristieke trechtervorm van de aardewerken potten die men maakte. We spreken in Nederland dan van de nieuwe steentijd, ook wel neolithicum genoemd (3400 v.Chr – 2850 v.Chr). Het is overduidelijk dat heer Bommel richting zo’n hunebed loopt. Het hunebed, waarvan de grootste te vinden is bij Borger, was in feite een grafheuvel. In Noord-Nederland zijn er 52 te vinden in Drenthe én één in de provincie Groningen. Als je met de trein tussen Groningen en Assen reist zie je vanuit de trein ter hoogte van Loon een prachtig hunebed op een heel klein heuveltje liggen. Het hunebed kent over het algemeen vier types stenen, namelijk de keienvloer waarop de draagstenen staan, het deksteen rustende op de draagstenen, én de stopstenen om de gaten tussen de andere stenen te stoppen. Het hunebed in de nabijheid van Bommelstein is deels intact. De draagstenen en het grote deksteen zijn aanwezig, de overige stenen lijken verdwenen te zijn.

Verschillende belevingswerelden

Heer Bommel loopt dus richting het hunebed. Marten Toonder vertelt: “Hij liep hoofdschuddend verder, totdat hij slot Bommelstein in het zicht kreeg, bij het passeren van een heuvel. Op die heuvel lag een groot rotsblok, waar hij nooit veel aandacht aan geschonken had, maar nu keek hij er fronsend naar”. In het plaatje komen verschillende belevingswerelden bijeen; de prehistorie toen onze voorouders nog de oude goden aanbaden, het middeleeuwse kasteel met christelijke moraliteit en heer Bommel als exponent van de niet-werkende klasse. Markies De Canteclaer van Barneveldt zou spreken van ‘een stuitende figuur’, maar het betreft natuurlijk een exponent van de niveau riche. Zoals vroeger de kinderen van de rijke adel de tijd en geld hadden om te reizen en de Europese cultuur te onderzoeken, zo heeft Olivier B. Bommel als heer van stand de tijd het “groot rotsblok” aan een nadere inspectie te onderwerpen. Als de kijker en lezer wil weten wat Bommel gaat ontdekken en wat hij in beweging gaat zetten, moet er verder gelezen en gekeken worden. Nam de tegenwoordige jeugd ook maar de tijd om eens rustig het werk van grootmeester Toonder te onderzoeken en -vooral!! - van te genieten.