Over bijen: Van bij tot was

Veel imkers vinden het leuk om de raten uit de bijenkast, die regelmatig vervangen moeten worden, zelf om te smelten tot bijenwas. Dat is, zoals veel zaken die met bijen houden te maken hebben, een zorgvuldig karwei. De was moet niet alleen van de raamwerken af gesmolten worden maar moet ook worden gezuiverd. Een manier om de was te smelten is door gebruik te maken van zonnewarmte of een speciale stoomwassmelter.

Zomerbijen en winterbijen

Die raten zijn een belangrijk onderdeel in de bijenkast. Ze worden door de bijen zelf gemaakt. Met duizenden aan elkaar hangend zweten ze uit acht kleine wasklieren, aan de onderzijde van hun achterlijf, kleine wasplaatjes uit. Die wasplaatjes nemen ze in hun bek en voegen er speeksel aan toe. Ze kauwen er op en plakken daarna korreltje voor korreltje samen tot zeshoekige raten. Dit gaat met duizenden bijen tegelijk in een prima samenwerking. In die raten legt de koningin in mei en juni 2000 eitjes per dag waaruit binnen enkele weken nieuwe bijen worden geboren. Dat kan ze vier jaar volhouden terwijl een zomerbij maar 4 tot 6 weken leeft. Winterbijen leven 7 maanden van augustus tot april.

30 Kilo honing per jaar

De term “bezige bij” is niet voor niets ontstaan. Een bij vliegt 8000 kilometer in zijn leven met een snelheid van 30 kilometer per uur. Een bijenvolk bestaat gemiddeld uit 60.000 bijen en verzamelt per jaar ongeveer 30 kilo honing. Bijen moeten bij elkaar 300.000 bloemen bezoeken om 1 kilo stuifmeel te verzamelen.

Kunstraat van bijenwas

De bijenraat bestaat dus uit was. Om de bijen alvast op gang te helpen worden in een bijenkast houten ramen geplaatst met ijzerdraad waarop een zogenaamd kunstraat is bevestigd. Een kunstraat is een dunne wasplaat met voorgevormde zeshoekige cellen waar de bijen op kunnen voortbouwen. Ook een kunstraat moet van echte bijenwas gemaakt zijn om door de bijen geaccepteerd te worden. Een raat dient als opslagkamer voor honing. Zodra een raat vol is wordt die afgesloten met een dekseltje. Die honing wordt er eerst door de imker uitgehaald waarna de raat verder wordt behandeld. Om bruikbare was te maken moet die nog worden gezuiverd. Maar eerst moet de was loskomen van het raamwerk. Dat kan op verschillende manieren. Afhankelijk van de hoeveelheid raten gebeurt dit met een apparaat, of door zonnewarmte of door wegsnijden.

Was smelten in de stoomwassmelter

De snelste manier is met een stoomwassmelter. Dit is een apparaat met een binnenketel en een buitenketel waarbij door middel van stoom de was wordt losgeweekt. In de binnenketel kan soms een tiental raamwerken met was worden geplaatst. De gesmolten was loopt via een buisje uit die ketel en wordt daar opgevangen. Een tweede manier is om via zonnewarmte de was los te weken van het raamwerk. Dat kan met een eenvoudige opstelling van het raamwerk richting zon en een opvangbak. Maar er is ook een alternatief voor kleine hoeveelheden dat na enkele behandelingen zuivere was oplevert. Voordat, met welke methode ook aan de slag gegaan wordt, is het goed om de raamwerken met raten eerst in regenwater te laten weken waardoor achtergebleven velletjes van de larven en andere onreinheid beter loslaten.

Heldere kaarsen

Bij de alternatieve methode wordt de was op het raamwerk voorzichtig weggesneden waarbij opgelet wordt de ijzerdraad die op het raamwerk is gespannen zo min mogelijk te beschadigen. Enig herstelwerk na afloop is echter onvermijdelijk. De afgesneden brokken was hebben een tamelijk bruine kleur. Het is zaak om de was eerst helderder te krijgen voordat er kaarsen van kunnen worden gemaakt.
In een oude pan, of speciaal daarvoor te gebruiken pan, wordt een flinke laag water tegen de kook aan gebracht. Daar worden de brokken was op gelegd. Deze zullen dan langzaam smelten tot een compacte vloeistof. Veel van de verontreiniging vermengt zich met het water.
Daarna wordt de vloeibare massa een tijd weggezet zodat hij weer tot een vaste massa kan komen. Het vuile water wordt afgegoten. Een deel van de onderkant van de ontstane koek wordt afgesneden omdat ook die teveel verontreiniging bevat.
Deze werkwijze wordt drie tot vier keer herhaald totdat voldoende heldere was is overgebleven. In de praktijk zal blijken dat slechts ongeveer de helft van de brokken waar mee begonnen is overblijft. Maar die uiteindelijke was is voldoende helder om kaarsen van te maken.

Lees verder

• Over bijen: Van was tot dompelkaars