Breitner en de fotografie

De fotografie is mede ontstaan door het rationeel en analytisch denken uit de tweede helft van de negentiende eeuw. Men zou door fotografie niet langer beroep moeten doen op de vaardigheid van een kunstenaar. Deze kan dan niet meer bewust of onbewust een eigen visie op de werkelijkheid geven door sommige beelden aan te passen aan eigen smaak, levenservaring of ideeën. De foto’s gaven namelijk objectieve beelden weer waar de kunstenaars bijna niets aan konden veranderen.

Moeilijke start

Ondanks het moeilijke begin, was fotografie vanaf het begin al zeer populair bij de bevolking. Steeds meer mensen kregen de mogelijkheid om een ´levensechte afbeelding´ te laten maken van familie, vrienden, sociale activiteiten en van buitenlandse reizen.

Meisjes in kimono

Breitner was een schilder die veel van fotografie gebruik maakte in zijn leven. Hij bezocht in Den Haag in 1892 een tentoonstelling van de populaire Japanse prentkunst. Breitner schilderde van 1892 tot 1894 een serie ‘meisjes in kimono’, waarbij Geesje Kwak zijn belangrijkste model was. Breitner nam zijn tekeningen en foto’s niet geheel over. Hij koos regelmatig voor een andere positie van het model en experimenteerde met de formaten van zijn schilderijen.

Het schilderij ´het meisje in de witte kimono´ laat goed de verschillen in de manier van schilderen van Breitner zien. Het motief op het schilderij is minder uitbundig behandeld dan bij schilderijen van naakten en straatmeiden. Hij maakte het model hoekiger en lelijker dan zij in werkelijkheid was. Hierdoor scheidde hij zich af van de geïdealiseerde werken van naakten. Daarnaast heeft hij de figuur, het oosterse tapijt en het Japanse kamerscherm op de achtergrond tot een decoratief geheel samengevoegd, wat vergelijkbaar is met de Japanse prenten. De allerbelangrijkste verandering in zijn manier van schilderen was dat hij zijn motief dichterbij haalde, zodat de diepteverwerking bijna helemaal weggewerkt was. Door deze serie kwam Breitner in een fase terecht waarin hij zich aan één bepaalde vorm van schilderen hield. Dit vond een groot deel van het publiek geweldig, want zijn vroegere, ruige werk was moeilijk te begrijpen.

Relatie Willem Witsen met Breitner

Willem Witsen was bevriend met Breitner en dat kwam dan ook omdat ze een gezamenlijke passie voor fotografie hadden. Hij is in 1860 geboren in Amsterdam, woonde enkele jaren in Londen en reisde veel. Hij werd door het werk van de Amerikaanse schilder James MacNeill Whistler beïnvloed en begon in Londen met het schilderen van sfeervolle, verstilde stadsgezichten, vaak met sneeuw, mist of regen. Zijn specialiteit was vooral het maken van portretten en gebruikte net als Breitner veel tegenlicht. Eenmaal terug in Nederland raakte hij bevriend met Breitner en Willem Kloos. Onder verschillende schuilnamen zoals W.J. van Westervoorde en Verberghem schreef hij kritieken in de De Nieuwe Gids. Dit blad verscheen mede door zijn financiële steun vanaf 1885 en werd de belangrijkste spreekbuis van de nieuwe generatie schrijvers en schilders van die tijd. Verschillen tussen de schilderijen van Breitner en Witsen is dat bij Witsen bijna geen enkel mens is te ontdekken en bij Breitner juist wel. Het karakter van Witsen was anders dan dat van Breitner. Hij was nadenkender, terughoudender en vaak dromerig. Daarbij kwam dat Witsen zich verdiepte in wat hij zag en probeerde daarbij zo goed mogelijk de sfeer weer te geven. Witsen en Breitner stierven beiden in het jaar 1923 en als symbool van hun vriendschap liggen ze naast elkaar begraven.