Fotograferen in Charleroi: urban exploring!

Charleroi; een stad die tot de verbeelding spreekt! Iedere zichzelf respecterende stedelijk fotograaf kent de stad wel om haar zware industrie, grootstedelijke verloedering en sociale achterstand. De mijnbouwstad die viel vanaf grote hoogte is anno 2015 langzaam aan het opkrabbelen. Maar voor het zover is, heb je nog tijd genoeg om er een keer op avontuur uit te gaan. Een stukje geschiedenis van de stad, want waar ging het eigenlijk precies mis? Verder antwoord op de vragen; waar moet je op letten en waar moet je zijn geweest?

De stad Charleroi

Het verschilt nogal hoe je de stad binnenkomt; per auto of per trein. De keuze is bepalend, want de manier waarop je de stad ziet vanuit de auto en lopend is heel anders dan vanaf de fiets, met de benenwagen en het openbaar vervoer. De stad aandoen per trein is spannend en tegelijk bedrukkend. Wanneer je het perron opstapt van Charleroi Sud, met of zonder fiets aan de hand, komt de bedrukkende lucht van de zware industrie je gelijk tegemoet. Boven je hoofd loopt het snelwegviaduct, het perron dateert uit vervlogen tijden. Je maakt je op voor avontuur!

Structuur van de stad

Charleroi is chaotisch van opbouw. Feitelijk is het een stadje, met daaromheen een veertiental geannexeerde dorpen waarvan Marcinelle de bekendste is. In de dorpjes rond de stad en vooral ook nabij de rivier, floreerde vroeger de mijnbouw. Wel 45 kilometer lang was het lint langs de rivier, van Anderlues, via het bassin van Charleroi tot Sambreville. Hoewel de mijnbouw is verdwenen, kent de stad nog veel zware industrie, die vroeger gekoppeld moet zijn geweest aan het gebruik van kolen. De fabrieken bevinden zich nog altijd langs de rivier.

Armoede en werkloosheid
Na de industrie springen bij de bezoeker de sociaaleconomische problemen in het oog. Het uit zich in verloedering, zoals te zien in het centrum, het is voor een Nederlander ronduit schokkend om te zien. Je ziet er beelden die we kennen uit verloren dorpen en stadjes uit de Sovjet Unie, achter het toenmalige ijzeren gordijn, maar dat dit anno 2015 voorkomt in buurland België zou niemand bevroeden. Een hoop leegstand en verloedering dus in het centrum, al is de omgeving stadsplein keurig verzorgd, met onder andere het gemeentehuis en de kerk. Als je een beetje de achteraf straatjes opzoekt loop je gemakkelijk tegen prostitutiestraatjes aan. Vogelvrij verklaarde straten, zou je ze kunnen noemen, men ontkent het bestaan zo lijkt het wel.

Wanneer je de wijken in gaat kan je zomaar worden gefopt door rijkdom. Zoals op de prominente Avenue Pastur, die heuvelopwaarts loopt door Marcinelle, waar welgestelde directeuren van mijnbouw en industrie de ene na de andere villa hebben laten bouwen. Maar ga je de wijk in, dan zie je wat decennia van werkloosheid en bittere armoede met mensen doen. In Charleroi was de algemene werkloosheid anno 2013 wel vijf-en-twintig procent, van de jongeren was zelfs een op de drie werkloos! Wil je dit proeven dan moet je de wijken rondom het centrum eens verkennen. Ga je voor industriële platen, dan is het een kwestie van de loop van de rivier volgen.

Must see: terrils
De mooiste manier om de stad te bekijken is van de zogenoemde terrils, steenbergen van mijnbouwafval. Zo krijg je hoogte en kun je ook schitterende foto's maken, of bekijken waar je graag naartoe wilt. Een tot de verbeelding sprekende foto van zo'n terril is die van Rogier Anthoine. De foto is in het groot te zien in het fotografiemuseum van de stad.

De achtergrond van de stad

Hier volgt een stuk over de achtergrond van Charleroi, met meer tips! De opkomst van de stad wordt besproken, evenals de neergang en tips voor sites die je absoluut gezien moet hebben. Ook is er kort aandacht voor het herleven van de stad die sinds 2013 een zeer ambitieuze burgemeester kent.

De opbouw van een industriële metropool

De industrialisatie, die eind 18e eeuw begonnen was in Engeland, vond begin 19e eeuw haar weg naar onder andere Charleroi. De omschakeling naar kolen en stoommachines, gecombineerd met de ligging aan rivier de Sambre en de aanwezigheid van de grootste kolenvoorraad van België, maakte Charleroi tot een snelgroeiende industriële metropool. Zo lang er kolen in de grond aanwezig waren en de vraag stabiel bleef, ging het de stad voorspoedig. Ze groeide uit tot de grootste stad van Wallonië, waar de bomen tot in de hemel leken te groeien. Maar men negeerde de veranderingen die gaande waren in de wereld, om nog maar niet te spreken over de oprakende kolenreserves.

De mijnbouw verdwijnt

Want hoewel de vraag naar kolen vlak na de Tweede Wereldoorlog enorm was, begon deze in de jaren 50 met de opkomst van olie en gas te kenteren. Als gevolg van die beweging besloot het Europees Genootschap voor Kolen en Staal (EGKS) de markt voor kolen vrij te geven. Charleroi kon de concurrentie niet de baas en in combinatie met de oprakende kolenreserves zou dit de voorlopige doodsteek worden voor de stad.

Een belangrijk event in dit decennium was tevens de mijnbouwramp in 'Le Bois Du Cazier', gelegen in de wijk Marcinelle. Het was de grootste mijnbouwramp van België, 262 mensen vonden de dood. Het werd nu pijnlijk duidelijk hoe de mijnen van Charleroi verouderd waren geraakt. Toch kostte het de overheid twee pogingen, een in 1961 en uiteindelijk een in 1967 om de mijn te sluiten. De laatste kolenmijn in Charleroi werd begin jaren 80 gesloten. De mijn 'Le Bois Du Cazier' staat sinds 2012 op de werelderfgoedlijst Unesco.

Must see: musea
Anno 2015 is er een glas- en industriemuseum gevestigd in 'Le Bois Du Cazier', beiden zijn een bezoekje waard. Wat je zeker niet mag missen is het fotografiemuseum van Charleroi. Het is hun gebruik om ieder jaar een andere fotograaf te vragen de stad in te gaan en haar te portretteren. Zo was het in 2013 de Zweed 'Jens Olaf Lasthein' die een schitterend stadsportret maakte en was het in 2015 de Vlaming 'Stephan Vanfleteren'.

De metro: symbool van de neergang

Het besef van verandering in de jaren 50 en 60 kwam niet erg door in de lokale Charleroise politiek. Dat het nog altijd niet op leek te kunnen is te zien aan de plannen die in de jaren 60 werden gemaakt voor uitbreiding van het metronetwerk, tevens een van de 'must sees' van de stad.

Het basisnetwerk is rond het centrum aangelegd. Van daaruit zijn lijnen de verschillende wijken in gelegd, waarvan er anno 2015 slechts een aantal in bedrijf zijn. Er gaan metro's naar Soleilmont en Anderlues, ten oosten en westen van het centrum en er gaat ook een lijn naar het noorden, naar Gosselies. De plannen voor het Pre Metro netwerk van Charleroi waren aanvankelijk groots, er moest een netwerk komen met armen naar alle wijken buiten het stadscentrum. Dit was een politiek paradepaardje in het teken van de Belgische wafel-ijzerpolitiek, het gelijk verdelen van investeringen tussen Vlaanderen en Wallonië. Behalve dat men wilde wedijveren met de allure die Brussel en Antwerpen hadden, was het ook een socialistische onderhandse deal om lokale bedrijven aan werk te helpen.

Luchtfietserij

Het bleek luchtfietserij. Van de negen lijnen die de stad uit moesten lopen zijn er drie in exploitatie (vaak via aangepaste plannen) en zijn er vijf nooit gebouwd. Het mooiste voorbeeld van een ongebruikte lijn, is de lijn 'Chatelet', naar het oosten van de stad. Een deel van de lijn is volledig afgebouwd, dus inclusief de stations, het spoor en elektrificatie en een tweede deel van het traject ligt in ruwbouw klaar. Gedurende de bouw kwam men tot de conclusie dat er niet voldoende reizigers zouden zijn om de exploitatie rond te krijgen. Het sein bleef letterlijk op rood.

Must see: metrolijn

De metrolijn kun je bezichtigen. Deze loopt vanaf Waterloo, door de wijk Chatelet en is volledig afgebouwd met stations op: Neuville, Chet, Pensee en Centenaire. Vanaf Centenaire loopt hij zonder elektrificatie door naar de stations Champeau en Leopold, waar men met bouwen is gestopt. Via Pensee is er de mogelijkheid om op het tracé en bij de verschillende stations te komen.

Heropbouw van een industriële stad

In de jaren 10 is een begin gemaakt met een grootscheepse opknapbeurt van de stad, anno 2013 stond een deel van haar gelaat - gezien vanaf het stationsplein - in de steigers. De verantwoordelijke hiervoor is de huidige burgemeester, Paul Magnette, van de socialistische partij. In een interview met de Volkskrant toont hij zich een echte aanpakker en hij stelt zichzelf tot doel om de oude industriële economie om te vormen tot een op diensten gebaseerde economie.

Dat is hard nodig. De stad die ook wel bekend staat als 'le pays noir' (het zwarte land), is sinds de jaren 80 vooral weggekwijnd onder de sluitende mijnbouw, met de eerder geschetste sociaaleconomische gevolgen van dien. In België klinken geluiden dat nu ook kunstenaars de stad hebben gevonden. Zij zouden de voorhoede kunnen vormen van de vernieuwende en aansterkende stad.