recensie

De donkere kamer van Damokles recensie

“De donkere kamer van Damokles” is een boek dat je al gelijk van de eerste bladzijde meeneemt in een spannend en integrerend verhaal. Deze klassieker, geschreven door Willem Frederik Hermans, kwam tot mijn aandacht tijdens enkele minuten googlen en is zeker de moeite waard om te lezen.

De donkere kamer van Damokles

Willem Fredrik Hermans, geboren in 1921 te Amsterdam, besloot na een carrière als lector in de fysische geologie fulltime schrijver te worden. Een succesvolle keuze want wie kent nou niet de literaire klassiekers als “Het behouden huis” en “Nooit meer slapen.” Hermans kwam vaak met opmerkelijke dingen aan het daglicht, zoals zijn vervolging voor een passage in “Ik heb altijd gelijk”, maar gelukkig was het ook een geweldige schrijver die vele meesterwerken heeft afgeleverd. De invloed die de Tweede Wereldoorlog op hem had wordt ook weergegeven in zijn best verkopende boek: “De donkere kamer van Damokles.” Een boek waar vele mensen tot op de dag van vandaag nog steeds vragen over stellen.

“De donkere kamer van Damokles” wordt voor het eerst uitgegeven in 1958. Het is een boek dat valt onder het genre van een psychologische oorlogsroman, een gegeven dat je al snel uit het boek kan afleiden. Het is een erg vlotlezend boek waar je binnen de kortste keren door heen bent. Toch wel een belangrijk element dat elk goed boek moet hebben. Dat het hoofdonderwerp oorlog is, is niet heel erg verwonderlijk aangezien WF Hermans de oorlog ook heeft meegemaakt. Deze heeft naar alle schijnt een grote indruk op hem achtergelaten.

Het eerste waar ik mij over verwonderde toen ik het boek zag, was de titel. Na grondig onderzoek bleek deze te zijn afgeleid van de uitdrukking ‘het zwaard van Damocles.’ Dit tekent een voortdurende dreiging, in dit geval niet van het zwaard maar van de donkere kamer, oftewel van de mislukte foto die het onschuld van de hoofdpersoon had kunnen bewijzen. Ook zijn de donkere kamers niet alleen de plekken waar hij de foto’s ontwikkelt, maar ook de cellen waar hij zich gedurende het verhaal in bevindt. Een goede titel is het halve werk en met dit gegeven begon ik in mijn luie stoel aan de eerste bladzijde.

Het verhaal wordt verteld vanuit de hij–figuur genaamd Henri Osewoudt. Nadat zijn moeder in een vlaag van waanzinnigheid, zij zag namelijk dingen die er niet waren, zijn vader heeft vermoord, wordt Henri op nog jonge leeftijd ondergebracht bij zijn oom, Bert Nauta. Hier geniet hij zijn opvoeding. Op 18-jarige leeftijd trouwt hij met zijn nicht Ria, de dochter van zijn oom en tante Nauta, en hij besluit de sigarenzaak van zijn vader verder voort te zetten. Hij neemt bovendien zijn moeder terug in huis. Henri is een jongen die niet echt veel mannelijke trekjes heeft. Dingen als baardgroei heeft hij niet en hij voelt zich hier vaak minder door. Zodra de oorlog begint komt hij in aanraking met de Nederlandse officier Dorbeck, die als twee druppels water op hem lijkt. Deze man geeft hem opdracht om een bepaald film rolletje te ontwikkelen en tijdens de bezetting vraagt hij hem ook nog eens om zijn uniform te begraven. Osewoudt denkt hierdoor te werken voor het verzet en zodra Dorbeck hem samen met Zewuster opdracht geeft een drietal mannen te vermoorden doet hij dit dan ook met alle plezier. Pas na 4 jaar hoort Henri Osewoudt weer wat van Dorbeck als hem wordt gevraagd om de foto’s, die hij 4 jaar eerder heeft ontwikkeld, te sturen naar een bepaald adres. Hij besluit, na de foto’s te hebben opgestuurd, zich naar het postkantoor te begeven en ziet dat de foto’s worden opgehaald door een Duitse Heilsoldate, iets dat de nodige vragen oproept.
Later komt hij in aanraking met Elly, een vermoedelijk uit Engeland afkomstige agente. Zij identificeert zich met een van de foto’s die Osewoudt al eerder heeft ontwikkeld. Hij weet haar onder te brengen bij zijn oom Nauta. Als Osewoudt in Voorschoten vervolgens Moorlag tegen het lijf loopt krijgt hij van hem te horen dat zijn moeder en Ria gevangen zijn genomen door de Duitsers. Hij kan hierdoor niet meer terug naar huis en Moorlag brengt hem naar Meinarends in Leiden. Dit verzetslid verschaft hem een nieuw persoonsbewijs en Osewoudt laat zijn haar zwart verven. Hierdoor lijkt hij nog meer op Dorbeck dan hij al deed. Hij krijgt een soort relatie met de kapster, Marianne, die zijn haar heeft geverfd en van haar krijgt hij later te horen dat Elly zonder persoonsbewijs naar Amsterdam is vertrokken, zij komt dan ook niet meer in het verhaal voor.
Als hij op een gegeven ogenblik Dorbeck belt krijgt hij de opdracht een zekere Lagerdaal te vermoorden. Samen met een nep-jeugdleidster gaat hij op weg naar het huis van de landverrader. Onderweg vermoorden ze nog de echte jeugdleidster en zodra de als jeugdleidster verklede dame het zoontje mee heeft genomen vermoordt Osewoudt de man en zijn vrouw. Op de weg terug wordt zijn metgezel gevangen genomen en laat hij het jongetje ergens achter. Ook wordt hij op het station omgeroepen, hij besteedt er echter weinig aandacht aan. Als hij een tijd later met Marianne in de bioscoop zit en zijn foto wordt weergegeven met prijs boven zijn hoofd weet dat het echter wel een serieuze zaak is en niet lang daarna wordt hij dan ook opgepakt. Hij komt door zijn verwondingen tijdens de verhoringen in het ziekenhuis terecht waar hij in een door de Duitsers opgezette bevrijdingsactie wordt bevrijd. Onbewust leidt hij daarna de Duitsers naar het huis van Labare en hij wordt, samen met velen in het huis, opnieuw gevangen genomen.

Als een tijd later zijn verhoorder Ebermuss, die als enige andere het bestaan van een zekere dubbelganger ( Dorbeck ) vermoedt, het niet meer ziet zitten besluit Osewoudt het met hem op een akkoordje te gooien: Ebermuss voorstellen aan Dorbeck. Dorbeck vertrouwt Ebermuss echter niet en hij laat Osewoudt hem vergiftigen. Ze vluchten met zijn tweeën en Dorbeck geeft Osewoudt de identiteit van een verpleegster. Ook krijgt Osewoudt van Dorbeck te horen dat Marianne binnenkort gaat bevallen. Als hij de volgende dag echter in het ziekenhuis aankomt, mag hij Marianne niet bezoeken en blijkt zijn kindje bij de geboorte te zijn overleden. Hij krijgt daarna een lift van een Duitse officier die hem naar de oude sigarenwinkel brengt waar hij vroeger werkte. Van Dorbeck had hij gehoord dat zijn vrouw hem had verraden en dat zij een relatie was begonnen met een N.S.B. lid. Zonder te twijfelen steekt hij zijn vrouw neer en hij gaat weer verder met de wagen van de Duitse officier. Na een tijdje wordt hij de Duitser ook beu en vermoordt hem.

Eenmaal in bevrijd land aangekomen gaat hij naar de militaire basis om zich aan te melden. Hij verwacht een heldenontvangst maar wordt gelijk gevangen genomen. Na een verhoor in Engeland, waar niemand ooit van Dorbeck gehoord heeft, is het in Nederland niet veel beter. Tevergeefs probeert hij zijn onschuld te bewijzen door het bestaan van Dorbeck aan te tonen. Als de Leica waarmee hij een foto van hem en Dorbeck heeft genomen wordt teruggevonden lijkt het er even op dat alles nog goed komt, er staat echter alleen een foto op van hem en Ebermuss. Hij rent hierna naar buiten en wordt ter plekke neergeschoten.

Persoonlijk vind ik het een zeer goed boek. Het bevat niet alleen veel spanning maar het is daarbij ook een zeer diepzinnig verhaal dat je nog vol vragen laat zodra je de laatste bladzijde hebt uitgelezen. Alles wordt goed beschreven en de situaties worden goed uitgelegd. Er zit veel emotie in het verhaal verwerkt en ik kon het handelen van Osewoudt op de een of andere manier erg goed begrijpen. Ook komen er zoveel karakters in het verhaal voor waardoor je eigenlijk alleen de kans krijgt om je op Osewoudt te richten. Toch zit er geen enkel oppervlakkig figuur bij. Het is dan erg knap om de schrijver alleen de aandacht op de hoofdfiguur te laten richten.

Ik kreeg aan het einde vooral veel medelijden met Osewoudt. Het lastige pakket waar hij zich op het laatst in bevond gaf me een vreemd gevoel van onmacht. Je wist dat het niet zou gaan lukken om zijn onschuld te bewijzen maar toch leek er elke keer een sprankje hoop te komen. Voorbeelden hiervan zijn het opgraven van het uniform van Dorbeck en het vinden van de Leica. Hetgeen waar het boek echter omdraait is die ene vraag waar menig mens tot de dag van vandaag nog van wakker ligt: Heeft Dorbeck nou bestaan of is het slechts een verbeelding van hoe Osewoudt graag had willen zijn? Dat mensen elkaar deze vraag na zo’n lange tijd nog stellen kan alleen maar een compliment zijn voor een boek dat door veel mensen is gelezen. Ik zelf denk dat Dorbeck niet heeft bestaan maar dat Osewoudt leed aan dezelfde ziekte die zijn moeder had. Hij zag dingen die er niet waren en zijn perfecte evenbeeld heeft hem aangezet tot het doen van al die daden.

Het mooiste aan het boek vond ik ongetwijfeld hoe de schrijver je liet meeleven met de hoofdpersoon. Je haatte de Duitsers omdat Osewoudt ze ook haatte en later toen hij gevangen werd gehouden door Nederlanders en Engelsen begon ik ook een lichte haat te kweken voor hen. Ik vroeg me af waarom ze hem niet gewoon vrij lieten. Later pas kwam ik er achter dat het helemaal niet zo gek was dat ze Osewoudt vasthielden. Ik werd enkel meegesleept door de ban van het verhaal. Als ik dan echter toch een puntje van kritiek moet uiten, is het toch wel het einde. De Leica was terug gevonden en ik had het idee dat het nu eindelijk ging gebeuren maar ruw gezegd 10 regels later was het verhaal eindelijk voorbij. Misschien dat WF Hermans dit moment beter had kunnen uitwerken. Ook is het zo dat er sommige hele korte passages zijn en sommige hele lange. Hierdoor komt het verhaal soms ietwat door elkaar te lopen als je het daarna nog even voor de geest wil halen. Over de hele linie gezien is dit natuurlijk maar een klein vlekje op het mooie satijnen laken en misschien was het abrupte einde juist de goede manier om een stevige indruk bij je achter te laten.

Ik kan mij voor de rest eigenlijk alleen maar positief uitlaten over dit kroontje uit de Nederlandse literatuur. De vlotte schrijfstijl vreet je bij de eerste bladzijde al op en spuugt je bij de laatste bladzijde pas weer uit. Ik weet zeker dat dit boek ook in de rest van mijn leven een goede indruk op me zal achterlaten en mocht iemand mij ooit over dit boek aanspreken dan heb ik zeker weer iets om uitgebreid over te praten. Ik heb er in ieder geval van genoten en ik heb er een nieuw favoriet boek bij, een echte aanrader.

Rating: 4.5/5

Lees verder

• Harry Mulisch, De Aanslag